Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Kur’an Kurslarının Kurulması ve Gelişimi

Yıl 2011, Cilt: 11 Sayı: 2, 1 - 24, 01.06.2011

Zeki Salih Zengin

Öz

İslam Dininin temel kaynağı olan Kur’an’ın öğretimi, din eğitiminin amacı ve içeriğinin
belirlenmesinde daima özel bir önem taşımıştır. Kur’an metninin doğru biçimde okunması da
din eğitiminin bir parçası olarak görülmüştür. Bu nedenle Hz. Peygamber döneminden itibaren
örgün ve yaygın eğitim ortamlarında Kur’an’ın içeriğinin ve okunmasının öğretimi üzerinde
durulmuştur. Đlköğretim kurumları olan küttab ve sıbyan mekteplerinde Kur’an öğretimi programın
temelini oluşturmaktadır. Daha ileri düzeydeki Kur’an öğretimi ise darü’l-Kur’an ya da
darü’l-huffaz adlı kurumlarda yapılmıştır. Cumhuriyetten sonra 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat
Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra medreseler kapatılarak, örgün din eğitimi kurumları
Maarif Vekâleti’ne bağlanmıştır. Yaygın din eğitimi ise yeni kurulan Diyanet Đşleri Reisliği’nin
sorumluluğu alanına girmiştir. Aynı yıl Diyanet Đşleri Reisliği sadece Kur’an öğretimi yapılmak
üzere darü’l-huffazların açılmasına çalışmış; ancak başarılı olamamıştır. 1930 yılında din gö-
revlisi yetiştirmek amacıyla açılan Đmam ve Hatip Mektepleri kapanınca, Hıfz Dershaneleri
açılmıştır. Kurs niteliğindeki Hıfz Dershaneleri uzun bir dönem din görevlisi yetiştirme amacını
gerçekleştirmiştir. Çocuk ve yetişkinlere Kur’an okuma ile birlikte dînî bilgilerin de verildiği
yaygın eğitim kurumları olarak Kur’an Kurslarının açılmaları ise 1965 yılından sonra başlamış-
tır. 1971 yılında yönetmeliğin açılması ile yasal zemin sağlanmış ve sayıları hızla artmıştır.
Daha sonraki yıllarda yönetmeliklerde yapılan değişikliklerle kursların etkinliği ve niteliği daha
da artmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an Kursu, Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Yaygın Din Eğitimi

Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Kur’an Kurslarının Kurulması ve Gelişimi

Öz

Kaynakça

• Alemdar, Yusuf, İstanbul’da Kur’an Okulları, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007).
• Baltacı, Cahid, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, (İstanbul: İrfan Matbaası, 1976).
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü Maarif 1923-1932 İstatistikleri, (İstanbul: Devlet Matbaası, 1933).
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü Maarif İstatistikleri (1932-1933), (İstanbul: Devlet Matbaası, 1934).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Bakanlar Kurulu Kararları (30.18.1.0), 118.108.20; 123.72.4.; 127.84.11.
• Bakanlar Kurulu Kararları (30.18.1.2), 266.35.16; 278.17.4; 329.23.8; 333.37.19; 319.55.18; 341.80.11; 342.82.11
• Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü Evrakı (030.10.0.0), 192.313.16; 26.149.9; 26.149.16; 26.151.4; 26.151.15.
• Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü Evrakı (30.1.0.0), 55.334.3; 105.657.9; 105.657.13.
• Cumhuriyet Halk Partisi (490.1.0.0), 1202.218.1 (8-11).
• Diyanet İşleri Başkanlığı Evrakı (051), 4.31.28; 4.37.21; 12.99.20; 12.100.12; 12.102.8; 12.102.26; 12.103.19; 12.103.45.
• Buyrukçu, Ramazan, Kur’an Kurslarında Din Eğitimi ve Öğretiminin Verimliliği Üzerine Bir Araştırma (Göller Bölgesi Örneği), (Isparta: Fakülte Kitabevi, 2001).
• “Cami Hademeleri Nizamnamesinin Mer’iyete Vaz’ı Hakkında Kararname”, Düstur IX, 3. Tertip, (İstanbul: 1931).
• “Cami Hademesi Nizamnamesi”, 1 Mayıs 1935 tarih ve 2991 sayılı Resmî Gazete.
• Dağ, Mehmet /H. Raşid Öymen, İslam Eğitim Tarihi, (Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayın- ları, 1974).
• Din ile İlgili Eğitim ve Öğretim Komitesi Raporu, (Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1961).
• Ergün, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, (Ankara: A.Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1982).
• “Evkaf Umum Müdürlüğü’nün 1931 Mâlî Senesi Bütçe Kanunu”, Düstur XII, 3. Tertip, (An- kara: 1931).
• Gözütok, Şakir, İlk Dönem İslam Eğitim Tarihi, (Ankara: Fecr Yayınları, 2002).
• Jäschke, Gotthard, Yeni Türkiye’de İslamlık, (Ankara: Bilgi Yayınevi, 1972).
• Kara, İsmail, Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslam, (İstanbul: Dergah Yayın- ları, 2008).
• Kütükoğlu, Mübahat, XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2000).
• Milli Eğitim Planının Hazırlığı İle Görevli Komisyonun Raporu, (Ankara: Milli Eğitim Bakan- lığı Yayınları, 1960.
• Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi II, 5. bs. Çev. Salih Tuğ, (İstanbul: İrfan Yayın- ları, 1991).
• Öymen, H. Raşid / Dağ, Mehmet, İslam Eğitim Tarihi, (Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Ya- yınları, 1974).
• Pedersen, Johs., “Mescit”, İslam Ansiklopedisi (MEB), 1957, VIII, 47-62.
• Temel, Mehmet, Atatürk Dönemi Din Hizmetleri, (Ankara: Akçağ Yayınları, 2010).
• Unat, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, (Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1964).