Kuramdan Yönteme “Ruh Sağlığı-Din” Çalışmalarında Karşılaşılan Güçlükler

Yıl 2011, Cilt: 11 Sayı: 2, 25 - 61, 01.06.2011

Asım Yapıcı

Öz

Kuramdan Yönteme “Ruh Sağlığı-Din” Çalışmalarında Karşılaşılan Güçlükler

Öz

Bu çalışmanın amacı, ruh sağlığı ile dindarlık arasındaki ilişkiyi konu edinen ampirik
çalışmalarda karşılaşılan teorik ve metodik problemleri tespit ve tartışmaktan ibarettir. Özellikle
ABD ve Avrupa bilim çevrelerinde psikiyatrlar, psikologlar ve din psikologları ruh sağlığı-
dindarlık ilişkisini yoğun bir şekilde incelemektedirler. Türkiye’de henüz istenilen düzeyde olmasa
da bu konuya ilginin her geçen gün daha fazla arttığı görülmektedir. Ancak gerek yurt içi
gerekse yurt dışı çalışmalardan elde edilen sonuçlar birbirini dışlayacak kadar çeşitlilik arz
etmektedir. Bu durum sosyo-kültürel ve dini faktörlerden kaynaklandığı gibi bireysel faktörlerden
de kaynaklanmış olabilir. Ancak aynı ya da benzer kültürel yapıda gerçekleştirilen çalışmalarda
da tutarsız sonuçlara ulaşılmaktadır. Bu ise araştırmanın hemen her aşamasında araş-
tırmacının kişisel tercihlerinin devreye girdiği anlamına gelmektedir. Çünkü din, dindarlık ve ruh
sağlığı kavramları nasıl tanımlanıyorsa ona göre sonuçlar elde edilmektedir. Örneklem seçiminden
kullanılan ölçeklere kadar pek çok hususta da aynı sorun devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din, Dindarlık, Dindarlık Tipleri, Dindarlığın Boyutları, Ruh Sağlığı, PsikoSosyal Uyum

Kaynakça

• Ağılkaya, Z. (2008). İntihar girişiminde bulunanlarda dini tutum ve davranışlar. Yayınlan- mamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstan- bul.
• Aksüt-Çiçek, S. (2008). Dindarlık ile saldırganlık arasındaki etkileşimin terör yönetimi ku- ramı çerçevesinde incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Allport, G. W. & Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of Personality and Social Psychology 5, 432-443.
• Allport, G. W. (2004). Birey ve dini (Çev. B. Sambur). Ankara: Elis Yayınları.
• Ankay, A. (1992). Ruh sağlığı ve davranış bozuklukları. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Armaner, B. (1973). Psikopatolojide dini belirtiler. Ankara: Demirbaş Yayınları.
• Batson, D. C. & Ventis, L. W. (1982). The religious experience: A social-psychological perspective. Oxford: Oxford University Presses.
• Beit-Hallahmi, B. & Argyle, M. (1997). The psychology of religious behavoir, belief and experience. London & New York: Routledge.
• Benson, P. L., Roehlkepartain, E. C. & Rude, S. P. (2003). Spiritual development in childhood and adolescence: Toward a field of inquiry. Applied Developmental Science 7 (3), 205–213.
• Berger, P. L. ( 2001). La desecularisation du monde: Un point de vue global. In. P. L. Berger (Ed), Le Reenchantement du Monde (pp. 5-36). Paris: Bayard.
• Berger, P. L. (2002a). Sekülerizmin gerilemesi. A. Köse (Ed.), Sekülerizm Sorgulanıyor içinde (ss. 11-32). İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Berger, P. L. (2002b). Dinin krizinden sekülerizmin krizine. A. Köse (Ed.) Sekülerizm Sor- gulanıyor içinde (ss. 75-93). İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Braam, A. W., Hein, E., Deeg, D. J., Twisk, J. W., Beekman, A. T., Van Tilburg, W. (2004) Religious involvement and 6-year course of depressive symptoms in older Dutch citizens: results from the longitudinal aging study Amsterdam. Journal of Aging and Health 16 (4), 467-489. (http://www4.infotrieve.com/newmedline/detail.asp?NameID=15271266&Session= &searchQuery=Braam+AW&count=22).
• Büssing, A., Ostermann, T. & Matthiessen, P. F. (2005). Role of religion and spirituality in medical patients: Confirmatory results with the SpREUK questionnaire. Health and Quality of Life Outcomes 3, 1-10. (http://www.hqlo.com/content/pdf/1477-7525-3- 10.pdf).
• Catalan, J. F. (1994). L’homme et sa religion: Approche psychologique. Paris: Desclée de Brouwer.
• Cimilli, C. (2003). Kültür ve depresyon: Türkiye’den bir bakış. K. Sayar (Haz.), Kültür ve Ruh Sağlığı:Küreselleşme Koşullarında Kültürel Psikiyatri içinde (ss. 163-185). İs- tanbul: Metis Yayınları.
• Cirhinlioğlu, F. (2010). Din psikolojisi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Cotton, S., Larkin, E., Hoopes, A., Cromer, B. A. & Rosenthal, S. L. (2005). The impact of adolescent spirituality on depressive symptoms and health risk behaviors. Journal of Adolescent Health 36 (6), 529.e7- 529.e14. (http://www.sciencedirect.com).
• Cotton, S., Zebracki, K., Rosenthal, S. L., Tsevat, J. & Drotar, D. (2006). Religion/ spirituality and adolescent health outcomes: A review. Journal of Adolescent Health 38, 472–480.
• Cox, J. L. (2004). Kutsalı ifade etmek: Din fenomenolojisine giriş (Çev. F. Aydın). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Çapar, B. (2008). Farklı orta öğretim öğrencilerinde dindarlık ile benlik saygısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çelik, C. (2003). Değişkenler ve boyutlar bağlamında Türk toplumunda dini hayatın ince- lenmesi. Bilimname 1 (1), 153-174.
• Davie, G. (1996). Croire sans appartenir: Le cas Britannique. In: G. Davie & D. Hervieu- Léger (Sous la direction de), Identités Religieuses en Europe (pp. 175-194). Paris: La Découverte.
• Dobbelaere, K. (2006). Sekülerleşmenin üç yüzü: Toplumsal, kurumsal ve bireysel sekülerleşme. A. Köse (Ed.) Laik Ama Kutsaliçinde (ss. 109-128). İstanbul: Etkile- şim Yayınları.
• Durkheim, E. (1968). Les formes élémentaires de la vie religieuse. Paris: PUF.
• Ellison, C. G., Boardman, J. D., Williams, D. R. & Jackson, J. S. (2001) Religious involvement, stress and mental health: Findings from the 1995 Detroit Area Study. Social Forces 80 (1): 215-249. (http://www.jstor.org/view/00377732/di020166/02p0120v/0).
• Emmons, R. A. (2005). Kişilik psikolojisinde dinin önemi üzerine bir giriş (Çev. M. Koç). Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji 5 (14), 151-166.
• Fortin, B. (1997). Intervenir en santé mentale. Montréal: Éditions Fides.
• Fowler, J. W. (2000). İman bilincinin evreleri (Çev. A. U. Mehmedoğlu). Marmara Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Degisi 19, 85-104.
• Fraley, R. C. & Shaver, P. R. (2000). Adult romantic attachment: Theoretical developments, emerging controversies, and unanswered questions. Review of Ge- neral Psychology 3 (2), 132-154.
• Gartner, J. (1996). Religious commitment mental health and prosocial behavior: A review of the empirical literature. In: E. P. Shafranske (Ed.), Religion and the Clinical Practice of Psychology (pp. 187-214). Washington: American Psychological Association.
• Geçtan, E. (1995). Psikodinamik psikiyatri ve normal dışı davranışlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Glock, C. Y. (1998). Dindarlığın boyutları üzerine (Çev., M. E. Köktaş), Y. Aktay, M. E. Köktaş (Der.), Din Sosyolojisi içinde (ss. 252-274). Ankara: Vadi Yayınları.
• Godin, A. (1986). Psychologie des expérience religieuse: Le desir et la réalité. Paris: Le Centurion.
• Gorsuch, R. L. (1998). Din psikolojisi (Çev. A. Kuşat). Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakülte- si Dergisi 10, 226-248.
• Günay, Ü. (1999). Dinin bireysel ve toplumsal boyutu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakülte- si Dergisi: Özel Sayı, 91-117.
• Günay, Ü. (2006). Dindarlığın sosyolojisi. Ü. Günay & C. Çelik (Ed.). Dindarlığın Sosyo- Psikolojisi içinde (ss. 1-59), Adana: Karahan Yayınları.
• Güngördü, M. (2001). Allah’a atfedilen özellikler ile depresyon arasındaki ilişki üzerine bir çalışma. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Güven, H. (2008). Depresyon ve dindarlık ilişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hill, P. C., & Pargament, K. I. (2003). Advances in the conceptualization and measurement of religion and spirituality: Implications for physical and mental health research. American Psychologist 58 (1), 64-74. (http://www.uic.edu/classes/psych/Health/Readings/Hill,%20Conceptualization%20 of%20spirituality,%20AmPsy,%202003.pdf).
• Holm, H. G. (2004). Din psikolojisine giriş (Çev. A. Bahadır). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Hood, C., Mangham, C., McGuirie, D. & Leigh, G. (1995). Explorer les liens entre la santé mentale et l’usage de substances. Section I: Document de travail et Section II: Table ronde. Canada: Stratégie Canadienne Antidrogue.
• Hökelekli, H. (2005). Din psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Johnson, T., J., Kristeller, J. & Sheets, V. L. (2006). Religiousness and spirituality in college students: Separate dimensions with unique and common correlates. Journal of College and Character. (http://www.collegevalues.org/pdfs/Johnson.pdf).
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1973). Gençlerin Tutumları: Kültürler Arası Bir Karşılaştırma. Ankara: ODTÜ Yayınları.
• Karaca, F. (2003). Dindarlığın fonksiyonelliği üzerine. Dinî Araştırmalar 6 (16), 75-85.
• Karaca, F. (2006). Kader algısı-ruh sağlığı ilişkisi üzerine empirik bir araştırma: Farklı kader algılarının psikoterapik değeri üzerine. İslamî Araştırmalar 19 (3), 479-489.
• Kayıklık, H. (2002). Bireysel dindarlığın psikolojik kaynakları. Dini Araştırmalar 5 (13), 27- 40.
• Kayıklık, H. (2006). Bireysel dindarlığın boyutları ve inanç-davranış etkileşimi. İslamî Araş- tırmalar 18 (3), 491-499.
• Kendler, K. S., Liu, X.-Q., Gardner, C. O., McCullough, M. E. & Prescott, C. A. (2003). Dimensions of religiosity and their relationship to lifetime psychiatric and substance use disorders. American Journal of Psychiatry 160 (3), 496–503.
• King, M. (1967). Measuring the religious variable: Nine proposed dimension. Journal for the Scientific Study of Religion 6, 173-185.
• Koç, M. (2009). Dindarlık-benlik saygısı arasındaki ilişki: Yetişkinler üzerine ampirik bir araştırma. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1), 437-493.
• Köse, A. (2006) Sekülerleşme teorileri bağlamında Türkiye’de din ve modernleşme. A. Köse (Ed.) Laik Ama Kutsaliçinde (ss. 11-19). İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Köylü, M. (2007). Ruh sağlığı ve din: Batı toplumu açısından bir değerlendirme. Ondokuz Mayıs Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 23, 65-92.
• Köylü, M. (2010). Ruh ve beden sağlığı üzerine yapılan araştırmaların bir değerlendirilme- si. Ondokuz Mayıs Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 28, 5-36.
• Kula, N. (2005). Bedensel engellilik ve dini başa çıkma. İstanbul: DEM Yayınları.
• Kuşat, A. (2006). Ergenlerde Allah tasavvuru. Ü. Günay & C. Çelik (Ed.), Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi içinde (pp. 113-156). Adana: Karahan Yayınları.
• Maltby, J. & Day, L. (2003). Religious orientation, religious coping and appraisals of stress: Assessing cognitive factors in the relationship between religiosity and psychological well-being. Personality and Individual Differences, 34 (7), 1209-1224.
• Maltby, J., Lewis, C. A. & Day, L. (1999). Religion and psychological well-being: The role of personal prayer. British Journal of Health Psychology 4 (4), 363-378.
• Moreira-Almeida, A., Lotufo, N. F. & Koenig, H.G. (2006). Religiousness and mental health: A review. Journal: Revista Brasileira de Psiquiatria 28 (3), 242-250. (http://www.scielo.br/pdf/rbp/v28n3/2277.pdf)
• Nelson, P. B. (1989). Ethnic differences in intrinsic/extrinsic religious orientation and depression in the elderly. Archives of Psychiatric Nursing 3 (4), 199-204.
• Onay, A. (2004). Dindarlık, etkileşim ve değişim. İstanbul: DEM Yayınları.
• Pala, Ö. F. (2003). Saldırganlık eğilimi-dindarlık ilişkisi üzerine bir çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping: Theory, research, practice. New York: The Guilford Pres.
• Pargament, K. I. (2005). Acı ve tatlı: Dindarlığın bedelleri ve faydaları üzerine bir değer- lendirme (Çev. A. U. Mehmedoğlu). Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1), 279-313.
• Peck, M. S. (2003). Az seçilen yol: Sevginin, geleneksel değerlerin ve ruhsal tekamülün psikolojisine yeni bir bakış (Çev. R. Özer). İstanbul: Akaşa Yayınları.
• Pettigrew, T. F. (1958). Personality and socio-cultural factors in intergroup attitudes: A cross-national comparison. Journal of Conflict Resoulition 2, 29-42.
• Pfeifer, S. & Waelty, U. (1999). Anxiety, depression and religiosity. A controlled clinical study. Mental Health, Religion and Culture 2, 35-45.
• Sherkat, D. E.& Reed, M. D. (1992). The effects of religion and social support on self- esteem and depression among the suddenly bereaved. Social Indicators Research 26 (3), 259-275.
• Spilka, B., Shaver, P. & Kirkpatrick, L. A. (2001). Din psikolojisi açısından genel bir atıf teorisi (Çev. A. Kuşat). Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11, 173-195.
• Stark, R. & Glock, C. Y. (1969). Dimensions of religious commitment. In: R. Robertson (Ed.), Sociology of Religion (pp. 253-261). New York: Penguin.
• Şahin, A. (2005). Ergenlerde dindarlık-benlik saygısı ilişkisi. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19, 187-197.
• Şengül, F. (2007). Dindarlık ruh sağlığı ilişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mar- mara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Thoresen, C. E. (1999). Spirituality and health: Is there a relationship? Journal of Health Psychology 4 (3), 291–300
• Tix, A. P. & Frazier, P. A. (2005). Mediation and moderation of the relationship between intrinsic religiousness and mental health. Personality and Social Psychology Bulletin 31 (3), 295-306. (http://psp.sagepub.com/cgi/reprint/31/3/295.pdf).
• Tuğcu, H. (1996) Normal ve depresif kişilerde çeşitli faktörlere göre intihar olasılığı. Yayın- lanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Vergote, A. (2002). Kutsal (Çev. H. Keskin & A. Yapıcı), Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2), 207-235.
• Voyer, P. & Boyer, R. (2001). Le bien être psychologique et ses consepts cousins. Une analyse conceptuelle comparative. Santé Mentale au Quebec 26 (1), 274-296.
• Wach, J. (1995). Din sosyolojisi (Çev. Ü. Günay). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Willaime, J. P. (1995). Sociologie des religions. Paris: PUF.
• Wink, P., Dillon, M. & Larsen, B. (2005). Religion as moderator of the depression-health connection: Findings from a longitudinal study. Research on Aging 127 (2), 197- 220.
• Wong, Y. J., Rew, L. & Slaikeu, K. D. (2006). A systematic review of recent research on adolescent religiosıty/spirituality and mental health. Issues in Mental Health Nursing 27 (2), 161-183.
• Yaparel, R. (1987). Yirmi-kırk yaş arası kişilerde dinî hayat ile psiko-sosyal uyum arasın- daki ilişki üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yapıcı, A. & Kayıklık, H. (2005). Ruh sağlığı bağlamında dindarlığın öz saygı ve kaygı ile ilişkisi: Çukurova Üniversitesi örneği. Değerler Eğitimi Dergisi 3 (9), 177-206.
• Yapıcı, A. (2002). Dinî yaşayışın farklı görüntüleri ve dogmatik dindarlık. Çukurova Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2), 75-117.
• Yapıcı, A. (2004a). Din-kimlik ve ön yargı: Biz ve onlar. Adana: Karahan Kitabevi.
• Yapıcı, A. (2004b). Din bilimleri alanında yapılan empirik çalışmalarda karşılaşılan metodo- lojik bir problem: Ölçek mi olguyu, olgu mu ölçeği oluşturmakta? Çukurova Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1), 85-118.
• Yapıcı, A. (2007). Ruh sağlığı ve din: Psiko-sosyal uyum ve dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi.
• Yavuz, K. (1982). Din psikolojisinin araştırma alanları. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakülte- si Dergisi V, 87-108.
• Yıldız, M. (2006). Ölüm kaygısı ve dindarlık. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.