Biyografik Anlatıya Dayalı İnanç Gelişimi Biçimleri ve Nicel Ölçümler

Yıl 2012, Cilt: 12 Sayı: 2, 121 - 155, 01.06.2012

Üzeyir Ok

Öz

Bu çalışmada Fowler (1981) tarafında geliştirilen inanç gelişimi kuramının, Türkiye bağlamında 91 kişiyle nitel olarak yapılan araştırmalar çerçevesinde kuramsal olarak yeniden gözden geçirilmiş bir modeli yer almaktadır. Kurama yapılan eleştirel yaklaşım sonucu kültürel-yerel bağlam dikkate alınarak bir inanç aşamaları, inanç şemaları ve şemaların gelişim çizgileri modeli belirlenmiştir. Ayrıca, inancın öteden beri bilinen yapı (kesin-esnek) ve içerik (konvansiyonel-dini–konvansiyonel olmayan-seküler) boyutları iki uçlu biçimde somutlaştırılarak inanç şemaları, geliştirilen modelde bu iki boyut üzerine yerleştirilmiştir. Model şu şekilde sunulmuştur: Önce daha genel bir yapıya sahip olan inanç aşamaları Fowler’ın modeli çerçevesinde ve ek aşamalar önerilerek Mitsel-Literal inanç, Yapay-Konvansiyonel İnanç, Yoğun İnanç, Gerilimli İnanç, Bireysel-Düşünsel İnanç ve Birleştirici inanç olarak belirlenmiştir. Ardından bu aşamalardan her biri içerisinde düşünülen örneğin Bireysel-Düşünsel İnanç aşaması içinde yer alan Bireysel-Dini İnanç şeması vb. gibi birden çok inanç şemalarından söz edilmiştir. Fowler’ın tek gelişim çizgisi vurgusundan farklı olarak bu çalışmada inançta gelişimin inanç aşamaları düzeyinde tek olmasına karşılık şemalar düzeyinde birden çok şekilde olabileceği üzerinde durulmuştur. Bu gelişim çizgileri örnekleri de Yoğunlaşma Yönelimli, Bireysel İnanç (Bireysel-Dini ve Bireysel-Seküler İnanç) yönelimli, Reaksiyonel ve/ya Dönüşüm Yönelimli, Arayış Yönelimli ve Birleştirici İnanç Yönelimli olarak isimlendirilmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında geliştirilen bu yeni modelin (inanç aşamaları, şemalar ve gelişim çizgileri) nicel olarak ölçülebilmesi için Türkiye’nin iki ayrı şehrinde yer alan iki üniversitedeki 934 öğrenciyle yapılan bir araştırma sonucunda çoklu bir ölçek bataryası hazırlanmıştır. Geliştirilen ölçekler arasında, literal inanç, partikülarizm, kapatma ihtiyacı, gerilimli inanç (şimdiki zamanda ve geçmiş zamanda), dönüşüm, plüralizm/çoğulculuk, hoşgörü, görecelilik, tarihselcilik, bireysel maneviyat olarak isimlendirilen alt ölçekler yer almaktadır. Sonuçta sunulan bu nicel ölçeklerin, yürütülmesi güç ve pahalı olan geleneksel inanç gelişimi görüşmesi ve analizini içeren nitel çalışmaya alternatif olarak bireysel inanç veya dünya görüşü şemalarını ve gelişim çizgilerini geliştirilen model çerçevesinde ölçebileceği ileri sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İnanç, dünya görüşü, şema, gelişim, ölçek, dindarlık, İslam, inanç gelişimi kuramı, Türkiye

Biyografik Anlatıya Dayalı İnanç Gelişimi Biçimleri ve Nicel Ölçümler

Öz

Kaynakça

• Barnes, M., Doyle, D., ve Johnson, B. (1989). The Formulation of a Fowler scale: an empirical assessment among Catholics. Review of Religious Research, 30, 412- 420.
• Batson, C. D., Schoenrade, P., ve Ventis, W. L. (1993). Religion and The Individual. Oxford: Oxford University Press.
• Cacioppo, J. T. & Petty, R. E. (1982). The need for cognition. Journal of Personality and Social Psychology, 42, 116-131.
• Cirhinlioğlu, F. G. ve Ok, Ü. (2010). İnanç ya da dünya görüşü biçimleri ile intihara yönelik tutum, depresyon ve yaşam doyumu arasındaki ilişkiler. C.Ü.Sosyal Bilimler Der- gisi, 34, 1-8.
• Dykstra, C. & Parks, S. (1986). Faith Development and Fowler. Birmingham: Religious Education Press.
• Fowler, J. W. (1981). Stages of faith. the psychology of human development and the quest for meaning. San Francisco: HarperveRow.
• Fowler, J. W., Moseley, R. M., ve Jarvis, D. (1992). Stages of Faith. In J.Astley ve L. J. Francis (Eds.), Christian Perspectives on Faith Development. A Reader (pp. 29- 58). Grand Rapids: Eerdmans.
• Fowler, J. W., Streib, H., ve Keller, B. (2004). Manual for Faith Development Research. (3rd ed.) Bielefeld; Atlanta: Research Center for Biographical Studies in Contemporary Religion, Bielefeld; Center for Research in Faith and Moral Development, Emory University.
• Gazali (1990). El-Munkızu Min-ad-Dalal. İstanbul: MEB.
• Kojetin, B. A., Danny, N. M., Bridges, R. A., & Spilka, B. (1987). Quest: constructive search or religious conflict. Journal for the Scientific Study of Religion, 26, 111- 115.
• Koltko-Rivera, M. E. (2004). The psychology of worldviews. Review of General Psychology, 8, 3-58.
• Leak, G. K., Loucks, A. A., ve Bowlin, P. (1999). Development and initial validation of an objective measure of faith development. Tje International Journal for the Psychology of Religion, 9, 105-124.
• Ok, Ü. (2006). Faith development and perception of diversity among Muslims in Turkey: construction and initial test of a measure for religious diversity in Islam. Dinbilimleri Akademik Arastirma Dergisi, VI, 221-247.
• Ok, Ü. (2007). İnanç psikolojisi: hayatı anlamlandırma biçiminin yaşam boyu gelişimi. Ankara: Ankara Okulu.
• Ok, Ü. (2008). Türkiye'de dinî dönüşüm ve inanç gelişimi: eğitim ve müdahaleye yönelik doğurgular (Rep. No. SOBAG-105K157).
• Ok, Ü. (2009). Dinî şemalar ölçeğinden inanç veya dünya görüşü şemaları ölçeğine. Cum- huriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 35, 149-155.
• Ok, Ü. (2011). Dinî tutum ölçeği: ölçek geliştirme ve geçerlik çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8(2), 528-549.
• Perry, W. G. (1970). Forms of intellectual and ethical development in the college years: a scheme. New York: Holt, rinehart and Winston, inc.
• Ricoeur, P. (1967). The symbolism of evil. Boston: Beacon Press.
• Saroglou, V. (2002). Beyond dogmatism: the need for closure as related to religion. Mental Health, Religion & Culture, 5, 183-194.
• Streib, H. (2003). Faith Development Research at Twenty Years. In J.W.Fowler, R. R. Osmer, & F. Schweitzer (Eds.), Developing a public faith: new directions in practical theology: Essays in Honor of James. W. Fowler (pp. 15-42). St. Louis: Chalice Press.
• Streib, H. (2001). Faith Development Theory Revisited: The Religious Styles Perspective. The International Journal for the Psychology of Religion, 11, 143-158.
• Streib, H., Hood, R. W., ve Klein, C. (2010). The religious schema scale: construction and initial validation of a quantitative measure for religious styles. International Journal for the Psychology of Religion, 20, 151-172.
• Webster, Donna M. & Kruglanski, Arie W. (1997). Cognitive and social consequences of the need for cognitive closure. European Review of Social Psychology, 18, 133– 173.
• Zinnbauer, B. J., Pargament, K. I., Cole, B., Rye, M. S., Butter, E. M., Belavich, T. G. vd. (1997). Religion and Spirituality: Unfuzzying the Fuzzy. Journal for the Scientific Study of Religion, 36, 549-564.