İbadetlerde Niyetin Ahlaki Gelişim Düzeyi ile İlişkisi

Yıl 2012, Cilt: 12 Sayı: 2, 5 - 31, 01.06.2012

Ali Kuşat

Öz

İnsanın farklı gelişim boyutları birbirinden bağımsız değildir. Bu nedenle dinî gelişimi de diğer psikolojik ve sosyal gelişim boyutlarından ayrı düşünmek mümkün değildir. Bu makalede, ibadetlerde ön şart olan ve ibadetin önemini belirleyen niyet ile ahlakî gelişim düzeyi arasındaki ilişki gösterilmeye çalışılmıştır. Ahlâkî gelişimde, gelişimin düzeyini belirleyen yargının ve davranışların ne olduğundan ziyade bu karar veya davranışlarda ileri sürülen gerekçenin, kişinin ahlâkî gelişim düzeyini gösterdiği gibi, bir ibadetin değeri de o ibadetin niceliksel yapısına değil niyetin saflığına bağlıdır. Bu nedenle bu makalede bir bireyin bir ibadet için niyetinin o kişinin ahlâkî gelişim düzeyi ile yakın bir ilişkisinin olduğunun teorik temelleri tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahlaki gelişim, dini gelişim, ahlaki nedenselleştirme, niyet

İbadetlerde Niyetin Ahlaki Gelişim Düzeyi ile İlişkisi

Öz

Kaynakça

• AKSEKİ, A. Hamdi, İslam Dinî: İtikat, İbadet, Ahlak, DİB Yayınları, Ankara, 1976.
• ALLPORT, Gordon W., Birey ve Dinî, (Çev. Bilal Sambur), Elis Yayınları, Ankara, 2004.
• ATKINSON, Rita L., Richard C. Atkinson ve Ernest R. Hilgard, Psikolojiye Giriş I, (Çev. Kemal Atakay, Mustafa Atakay, Aysun Yavuz), Sosyal Yayınları, İstanbul, 1995.
• BATSON, C. Daniel; Patricia Schoenrade; W. Larry Ventis, Religion and Individual: A Social-Psycahological Perspective, Oxford University Press, New York, 1993.
• BEYHAKÎ, Ahmet b. El-Huseyn b. Ali b. Musa, Şuabü’l İman (thk. Muhammed İdris), Dâru’l Hikme, Beyrut, h.1415.
• BEZZÂR, Ebu Bekir Ahmet b. Amr, Müsned (thk. Mahfuzu’r Rahman Zeynullah), Mektebetü’l Ulûm ve’l-Hikem, Medine, 2009.
• BUHARİ, Muhammed b. İsmail, Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• CÜCELOĞLU, Doğan, Savaşcı, Sistem Yayıncılık, İstanbul 1999.
• EBÛ DÂVUD, Süleyman b. el- Eşas es- Sicistani el- Ezdi, Sünen-i Ebu Davud ve Tercemesi, (Çe(v.: İbrahim Koçaşlı ), Milli Gazete Yayınları, İstanbul, 1993.
• GAZALİ, İmam İhyau Ulumi’d-Din, (Terc. Mehmet A. Müftüoğlu), C. 4, İstanbul.
• GROSS, Richard, Psychology: The Science of Mind and Behaviour (5.edition), Hodder Education Press, London, 2009.
• GÜNGÖR, Erol, Ahlâk Psikolojisi ve Sosyal Ahlak, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2000.
• HÖKELEKLİ, Hayati, “Çocukta Ahlak Gelişimi ve Eğitimi”, (İçinde Ed.) Recep Kaymakcan ve Mevlüt Uyanık Teorik ve Pratik Yönleriyle Ahlâk, Dem Yay., İstanbul, 2007, ss. 625-642.
• JAMES, William, The Varieties of Religious Experience, Pengiun Books, 1985.
• Kur’a-ı Kerim ve İzahlı Meali (Haz. Sadettin Gümüş, Yakup Çiçek, Muhsin Demirci) İs- tanbul.
• KUŞEYRİ, Abdulkerim, Kuşeyri Risalesi, (Haz. Süleyman Uludağ), Dergah Yay., İstanbul, 1991.
• LINGS, Martin, Tasavvuf Nedir, Akabe Yayınlar, İstanbul, 1986MUHYİDDÎN-İ Nevevi, Riyâzü’s-Sâlihîn ve Tercemesi, (Ter. Kıvamüddin Burslan ve Hasan Hüsnü Er- dem), Ankara, 1976.
• NICHOLSON, R. A., Tasavvufun Menşei Problemi, (Çev. Abdullah Kartal, İz Yay., İstan- bul, 2004.
• NUCCI, L. P., “Children’s Conceptions of Morality, Socieal Convention, and Religious Prescription”, in C.G. (ed) Harding, Moral Dilemmas, Precedent Publishing, Chicago, 1985.
• OSER, Fritz and Helmut Reich, “Moral Judgement, Religious Judgement, World View and Logical Thought: A Review of Their Relationship Part Two”, British Journal of Religious Education, S. 12, 1990, ss. 172-183.
• OSER, Fritz, “The Development of Religious Judgement”, (Ed.) Fritz K. Oser ve W. George Scarlett, Religious Development in Childhood and Adolescence, San Francisco, 1991, ss. 5-25.
• SENEMOĞLU, Nuray, Gelişim, Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya, Gazi Kitabevi, Ankara, 2000.
• SPILKA, Bernard, Ralph Hood ve Richard Gorsuch, The Psychology of Religion: An Ampirical Approach, New Jersey, 1985.
• STRAUGHAN, Roger, “Ahlâkî Gelişim, Dinî Düşünce ve Davranışlar,” (çev. Abdulvahit İmamoğlu ve Tuncay Aksöz), Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2008, ss. 17-24.
• TAHTAVİ, El-Hanefi, Haşiye Ala Merak’ıl Felah Şerhi Nurul İzah, Temel Neşriyat, İstan- bul, 1985.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Ahlâk, Ülken Yayınları, 2. baskı, İstanbul, 2001.
• WULLF, David M., Psychology of Religion: Classic and Contemporary Views, John Willey and Sons, New York, 1994.
• ZEYNÜD’din Ahmet b. Ahmet b. Abdi’l-Latifi’z-Zebidi, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, (Terc. Ahmet Naim), DİBY, 8. Baskı.
• http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=de%F0er&ayn=tam (13/12/2010).