Cerh ve Taʻdîl Âlimlerine Göre Vâkıdî (ö. 207/823)

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 2, 143 - 168, 27.11.2015

Rıdan Yarba

Öz

Vâkıdî, hayatının neredeyse tamamını Abbâsîler’in yönetimi altında geçirmiş bir âlimdir. İslâm’ın ilk dönemlerine rastlayan bu süreçte, birbirlerinden tamamen ayrılmamış olan İslâmî ilimlerle meşgul olmuştur. Her ne kadar tarihçi vasfıyla ön plana çıkmışsa da, uzun yıllar kadılık yapmış ve hadîs ile de ilgilenmiştir. Sırf hadîse dair bir eseri bulunmayan Vâkıdî’nin rivayetlerine, Kitâbü’l-megâzî’si ile mu‘cem ve müsned gibi bazı hadîs kaynaklarında ulaşılabilmiştir. Ehl-i sünnetin muteber hadîs kaynaklarında ise -bir rivayet hariç- onun herhangi bir rivayetine rastlanmamıştır. Tarihçi yönüyle övülmüş biri olmasına karşın İmam Şâfi‘î, Yahyâ b. Ma‘în, Ali b. el-Medînî ve Ahmed b. Hanbel gibi bazı hadîs âlimleri tarafından telfîk, hadîs uydurma, maklûb ve mu‘dal rivayetlerde bulunma, teferrüd ve tedlîs gibi konularda tenkit edilmiştir. Buna karşılık çoğunluğunu öğrencilerinin oluşturduğu bir grup tarafından övülmüştür. Bu çalışmada Vâkıdî’nin hadîs rivayetindeki ehliyetine dair tespitlere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vâkıdî, hadîs, telfîk, teferrüd, rivayet, uydurma

Cerh ve Taʻdîl Âlimlerine Göre Vâkıdî (ö. 207/823)

Öz

Kaynakça

• Abd b. Humeyd (ö. 249/863-64), Müsned, thk.-thrc. es-Seyyid Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî- M. Muhammed Halîl es-Sa‘îdî, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1988.
• Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855), el-‘İlel ve ma‘rifetü’r-ricâl, thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs, I-IV, Dâru’l-Hânî, Riyâd 2001.
• ……………….., Müsned, thk. Şuʻayb el-Arnaût, I-L, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1995- 2001.
• Ahmed, İmtiyaz, “Bir Muhaddis Olarak Vâkıdî”, çev. Ramazan Özmen, Yüzüncü Yıl Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:3, 429-440, 2000.
• Aliyyu’l-Kârî, Ali b. Sultân (ö. 1014/1605), el-Esrâru’l-merfûʻa fi’l-ahbâri’l-mevzû‘a, thk. Muhammed b. Lütfî es-Sabbâğ, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1971.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali (ö. 463/1071), el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, thk. Ebû Abdillah es-Sûrkî-İbrâhîm Hamdî el-Medenî, el-Mektebetü’l-İlmiyye, Medîne 1357.
• ……………….., Târîhu Bağdâd, thk. Beşşâr ʻAvvâd Maʻrûf, I-XVII, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 2001.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn (ö. 458/1066), Maʻrifetü’s-sünen ve’l-âsâr, thrc.-tlk. Abdül- muʻtî Emîn Kalʻacî, I-XV, Dâru’l-Vefâ, Kahire 1991.
• ……………….., el-Âdâb, thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ, I-III, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
• ……………….., es-Sünenü’l-kübrâ ve fî zeylihi el-cevherü’n-nakiy, I-X, Matba‘atü’l- Meclisi’d-Dâireti’l-Me‘ârif, Haydarâbâd 1344/1926.
• Bezzâr, Ahmed b. İbrâhîm (ö. 292/905), Müsned, thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah, I-XIII, Müessesetü ʻUlûmi’l-Kur’ân, Beyrut 1988.
• Bozkurt, Nahide, “Me’mûn”, DİA, XXIX, 101-104, Ankara 2004.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ‘îl (ö. 256/870), ed-Du‘afâu’s-sağîr, thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyed, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1986. (Eser Nesâî’nin ed-Du‘afâ ve’l-metrûkîn adlı eseriyle birlikte basılmıştır).
• ……………….., et-Târîhu’l-kebîr, I-IX, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer (ö. 385/995), ed-Duʻafâ ve’l-metrûkîn, thk. Abdullah b. Abdülkâdir, Mektebetü’l-Maʻârif, Riyâd 1983.
• ……………….., Sünen, thk. Şuʻayb el-Arnavût, I-VI, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2004.
• Ebû Yaʻlâ, Ahmed b. Ali (ö. 307/919), Müsned, thk. Hüseyn Selîm Esed, (I-XIV, Dâru’l- Me’mûni li’t-Türâs, Şâm 1986-1990) ve (III-VI, Dâru’s-Sekâfeti’l-Arabiyye, Beyrut 1992).
• Fayda, Mustafa, “Vâkıdî”, DİA, XXXXII, ss.471-475, İstanbul 2012.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Neysâbûrî (ö. 405/1014), el-Müstedrek ale’s-sahîhayn, I-V, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut ts.
• Heysemî, Nureddîn Ali b. Ebî Bekr (ö. 807/1405), Mecmeʻu’z-zevâid ve menbeʻu’l-fevâid, thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş, I-X, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1994.
• İbn Adiy, Abdullah (ö. 365/976), el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl, thk. A. Ahmed Abdülmevcûd, A. Muhammed Mu‘avviz, Abdulfettâh Ebû Sünne, I-IX, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• İbn Arrâk, Ali b. Muhammed (ö. 963/1556), Tenzîhü’ş-şerîʻati’l-merfûʻa ʻani’l-ahbâri’ş- şenîʻeti’l-mevzûʻa, Abdulvehhâb Abdullatîf- Abdullah Muhammed es-Sıddîk, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• İbn Ebî ʻÂsım, Ahmed b. Amr (ö. 287/900), el-Âhâd ve’l-mesânî, thk. Bâsim Faysal Ah- med el-Cevâvire, I-VI, Dâru’r-Râye, Riyâd 1991.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed (ö. 327/938), el-Cerh ve’t-ta‘dîl, I-IX, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1952.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed b. İbrâhîm (ö. 235/849), Musannef, thk. Muham- med ʻAvvâme, I-XXVI, Dâru’l-Kıble, Cidde 2006.
• İbn Ferhûn, İbrâhîm b. Ali (ö. 799/1397), ed-Dîbâcu’l-müzheb fî maʻrifeti aʻyâni ʻulemâi’l- mezheb, thk. Muhammed el-Ahmedî Ebü’n-Nûr, I-II, Dâru’t-Türâs, Kâhire 1977.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî (ö. 852/1449), Takrîbu’t-tehzîb, thk. Ebü’l-Eşbâl Ah- med Sağîr Şâğıf el-Pâkistânî, Dâru’l-ʻÂsıme, Riyâd 1421.
• ……………….., Tehzîbu’t-tehzîb, I-VI, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut 1993.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân (ö. 354/965), Sahîhu İbn Hibbân bi-tertîbi İbn Balabân, thk. Şu’ayb el-Arnaût, I-XVIII, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1993.
• ……………….., el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn, thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyed, III, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1992.
• ……………….., es-Sikât, I-X, Meclisü Dâiretü’l-Me‘ârif, Haydarâbâd 1978.
• İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. İshâk (ö. 385/995 [?]), el-Fihrist, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1978 (Şâmile 3.28).
• İbn Saʻd, Muhammed b. Sa’d b. Menîʻ (ö. 230/845), et-Tabakâtu’l-kübrâ, thk. Ali Muham- med Ömer, XI, Mektebetü’l-Hancî, Kahire 2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali (ö. 597/1201), Kitâbü’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn, thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, I-III, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
• ……………….., el-ʻİlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye, thk. Halîl el-Mîs, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1983.
• ……………….., el-Mevzûʻât, thk. Abdurrahmân Muhammed Osmân, I-III, el-Mektebetü's- Selefiyye, Medine 1966.
• Kallek, Cengiz, “Mudârebe”, DİA, XXX, ss.359-363, İstanbul 2005.
• Kandemir, M. Yaşar, Mevzû Hadisler Menşe’i, Tanıma Yolları, Tenkidi, İFAV Yay., İstanbul 2002.
• Kâsımî, Muhammed Cemâluddîn (1866/1914), Kavâ'idu't-tahdîs min fünûni mustalahi'l- hadîs, thk. Mustafa Şeyh Mustafa, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2004.
• Koçyiğit, Talât (1927/2011), Hadîs Usûlü, TDV Yay., Ankara 1998.
• Kudâ‘î, Muhammed b. Selâme (ö. 454/1062), Müsnedü’ş-şihâb, thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, I-II, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1985.
• Mizzî, Yûsuf b. ez-Zekî Abdurrahmân Ebü’l-Haccâc, Tehzîbu’l-kemâl, thk. Beşşâr ʻAvvâd Maʻrûf, I-XXXV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1983-1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Eşʻas (ö. 303/915), es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Hasan Abdülmünʻim Şelebî, I-XII, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2001.
• ……………….., ed-Du‘afâ ve'l-metrûkîn, thk. Bûrân ed-Danâvî - Kemal Yusuf el-Hût, Mü- essesetu'l-Kütübi's-Sekâfiyye, Beyrut 1985.
• Öz, Şaban, İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
• Polat, Selahaddin, “Cerh ve Tadilin Tenkidi”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II, 221-248, 1985.
• Râmehurmuzî, el-Hasen b. Abdirrahmân (ö. 360/971), Emsâlü’l-hadîs, thk. Abdulʻalî Ab- dülhamîd el-Aʻzamî, ed-Dâru’s-Selefiyye, Bombay 1983.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahmân (ö. 902/1497), el-Mekâsıdu’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdîsi’l-müştehire ʻale’l-elsine, thk. Abdullah Muhammed es-Sıddîk el- Ğumârî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1979.
• Suyûti, Celâlüddîn Abdurrahmân (ö. 911/1505), el-Le’âli’l-masnûʻa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûʻa, I- II, Dâru’l-Maʻrife, Beyrut ts.
• Şâşî, Ebû Sa‘îd el-Heysem b. Küleyb (ö. 335/946), Müsnedü’ş-şâşî, thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah, I-III, Mektebetü’l-ʻUlûm ve’l-Hikem, Medîne 1410.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834), el-Fevâidü’l-mecmûʻa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûʻa, thk. Rıdvân Câmiʻ Rıdvân, Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, Mekke 1415.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed (ö. 360/971), el-Muʻcemü’l-kebîr, thk.-thrc. Hamdî Abdül- mecîd es-Selefî, I-XXV, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire ts.
• ……………….., el-Muʻcemü’l-evsat, thk. Târık b. Avdillah b. Muhammed, Abdulmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî, I-X, Dâru’l-Harameyn, Kahire 1995.
• ……………….., el-Muʻcemü’s-sağîr, thk. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâc Emrîr, I-II, el- Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1985.
• ……………….., Müsnedü’ş-şâmiyyîn, thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, I-IV, Müessese- tü’r-Risâle, Beyrut 1989.
• Tekineş, Ayhan, “Hadis ve Tarih: Metodolojik bir Karşılaştırma”, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), II/ 2, 7-38, 2004.
• ʻUkaylî, Muhammed ‘Amr b. Mûsâ (ö. 322/934), ed-Du‘afâu’l-kebîr, thk. Abdülmu‘tî Emîn Kalʻacî, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1984.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer (ö. 207/823), Kitâbu’l-meğâzî, thk. Marsden Jones, I-III, ʻÂlemü’l-Kütüb, Beyrut 1984.
• Ya‘kûb b. Süfyân (ö. 277/890), el-Ma‘rife ve’t-târîh, thk. Ekrem Diyâ el-Ömerî, I-IV, Mekte- betü’d-Dâr, Medîne 1990.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed (ö. 748/1348), el-Kâşif fi ma’rifeti men lehu rivâye fi’l kütü- bi’s-sitte, thk. Muhammed ʻAvvâme, I-II, Dâru’l-Kıble, Cidde 1992.
• ……………….., el-Muğnî fi’d-du‘afâ, thk. Nureddin Itr, I-II, İdâretü İhyâi’t-Türâsi’l-İslamî, Katar 1987.
• ……………….., Mîzânu’l-iʻtidâl fî nakdi’r-ricâl, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, I-IV, Dâru’l- Maʻrife, Beyrut ts.
• Ziriklî, Hayreddîn b. Mahmûd (1893/1976), el-Aʻlâm, I-VIII, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 2002.
• Wâqıdî (d. 207/823) according to scholars of Jarh and Taʻdîl
• Citation / ©- Yarba, R. (2014). Wâqıdî (d. 207/823) according to scho
• lars of Jarh and Taʻdîl, Çukurova University Journal of Faculty of Divi
• nity, 14 (2), 143-168.
• Abstract- Wâqıdî is a scholar that was spent almost the whole of his life
• under the rule of the Abbasids. In this process coinciding with the first
• period of İslâm he has been engaged with the Islamic sciences which
• aren’t completely separated from each other. Although he has been fa
• mous by his historian aspect, he has been performed müslim judgeship
• and interested in Hadith. Have been reached to Wâqıdî’s narrations in
• his Kitâbu’l-magâzî and as well as some musnad and mu‘jam sources.
• Because there isn’t book which belongs to him just about Hadith. His
• narrations -except a narration- haven’t been found in Ahlus-Sunnah’s
• respectable Hadith sources. Although his historian aspect has been
• praised he had been criticized by some scholars of hadith as Imam
• Shâfi‘î, Yahyâ b. Ma‘în, Ali b. al-Madînî and Ahmad b. Hanbal in the is
• sues such as telfîq, fabricating the hadith, narrating maqlûb and mu‘dal
• narrations, teferrüd and tedlîs. In contrast, he has been praised by a
• group which consisted by the majority of his students. Determinations
• about Wâqıdî’s expertise in hadith narration will be included in this study.