ERKEN DÖNEM MEKKÎ SURELERDEKİ NEFİY VE İSTİSNA İLE YAPILAN HASR / KASR BELAGATİ ÜZERİNE HERMENEUTİK BİR DENEME

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 1 - 20, 29.06.2020

Ali Karataş

https://doi.org/10.30627/cuilah.635149

Öz

Bir
kimse sözlerini, bir amaca bağlı olarak,  bir üsluba göre dile getirir. Kısacası hale
uygun konuşur. Muhatabın durumuna uymayan ve muhatapla diyaloğun mahiyetine
uygun düşmeyen hitaplar veya hitap ifadeleri halin gereği olmayan ifadelerdir.
Böyle olunca taraflar arasında gerçekleşen iletişim, etkili bir iletişim olmayacaktır.
İletişimdeki unsurları, bir toplumun kendisi üretir. Bu nedenle üsluplar
topluma göre değişir. Üslupların anlamını o üslubu üreten toplum belirler. Bu
durum Arapçadaki üsluplar ve Kur’an için de geçerlidir. Hitabı daha etkili hale
getirmek için muhatabın durumuna ve olaylara göre ifade şekillerini kullanarak
konuşmak gereklidir. Bu anlamda Kur’ân, etkili bir üslup özelliğine sahiptir. Muhatapları
ile iletişim şekli zaman zaman değişmektedir. Kur’an’ın iletişimdeki üslupları
Arap toplumunda kullanılan üsluplardır. Kur’ân’ın, muhataplarına mesajını
iletirken kullandığı üsluplardan birisi hasr/kasr belagatidir. Hasr
bir tekit türü olarak bir ifadedeki bir lafzın veya lafızlar grubunun
diğerlerine özel şekilde tahsis edilmesi ve bu yolla konuşmanın daha etkili
hale getirilmesi olarak değerlendirilebilir. Kur’ân’da da hasr zaman zaman kullanılarak
anlam tekit edilmiştir. İlk dönem Mekkî surelerindeki hasr genellikle müşriklerin
inkârlarını reddetmektedir. Ayrıca onların, iddialarında gerçek bilgiye
dayanmadıklarını ortaya koymaktadır. Bu makale ilgili hususu ele almaktadır. Hasrın
birçok şekli vardır; ancak bu araştırmamızda nefy ve istisna yolu ile yapılan hasr
türünü ele alacağız. Bunu Kur’an’ın tamamında değil, nüzul sürecinin ilk
surelerindeki hasrlarda araştıracağız. Bunun için ilk surelerdeki hasrın bulunduğu
ayetlerde anlamı, hasrın yapılma gerekçelerine göre değerlendireceğiz.
Ayetlerin dilsel izahlarını yaparken ayetlerin indiği bağlam içerisindeki
muhatapla ilişkisini tespit etmeye çalışacağız. Bunun yanı sıra hasrın geçtiği
ayeti değerlendirirken sure bütünlüğünü de dikkate alacağız. İlk surelerde hasrın
kullanılması muhatabın durumuna bağlı olmuştur. Bu tür ayetlerin geliş
nedenlerini tespit etmek hasrın geçtiği ayetleri anlamada etkili bir yoldur. Hasrın
kullanılma nedenlerini bilmek de ayetlerin gelmesindeki psikolojik vasatı
tespit etmeye katkı sağlamaktadır. Bu nedenle Kur’an’ın tamamında hasrın geçtiği
ayetleri incelemek önem arz etmektedir. Fakat bu, araştırmamızın çerçevesini
aşacağı için biz daha özel bir bağlamda hasr üslubunu inceleyeceğiz.
Araştırmamızda yaklaşık olarak Habeşistan’a hicretin gerçekleştiği dönemde
nazil olan Necm suresine kadarki ilk sureleri esas alacağız. Necm suresinden
önce iniş sırası açısından 22 sure bulunmaktadır; ancak bunlardan yedi
tanesinde nefy ve istisna edatı ile yapılan hasr vardır. Bu yedi suredeki hasrın
bulunduğu ayetler vahyin ilk dönemlerinde inanmayanların nasıl bir tutumla Hz.
Peygamber’e karşı çıktıklarını anlatmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Hermeneutik, Belagat, Kasr, Hasr

AN HERMENEUTICAL EXPERIENCE ON THE HASR / KASR RHETORIC WITH NEFY AND EXCEPTION IN EARLY MECCAH SURAH

Öz

A person who speaks at the time of an event speaks for a
purpose according to a style. In short, the appropriate speech. Appeals or
expressions that do not fit the situation of the interlocutor and do not
correspond to the nature of the dialogue with the interlocutor are expressions
that are not required by the state. As such, communication between the parties
will not be effective. The elements of communication are produced by a society
itself. Therefore, styles vary according to society. The meaning of styles is
determined by the society that produces that style. This is the same for Arabic
styles and the Qur'an.

In order
to make the speech more effective, it is necessary to speak by using forms of
expression according to the situation of the interlocutor and the events. In
this sense, the Qur'an has an effective style and eloquence. The way of
communicating with the counterparts varies from time to time. The styles of the
Qur'an in communication are the styles used in Arab society. One of the styles
that the Qur'an uses to report his message to his interlocutors is the rhetoric
of hasr / kasr. As a type of emphasis, hasr is the specific allocation of a
word or phrase in one expression to others and can be considered to make speech
more effective in this way. In the Qur'an, the meaning of the verses was
expressed effectively by using the hasr / hasr from time to time. The hasr / hasr
in the suras of early Meccan period generally rejects the denials of the
polytheists. It also reveals that they did not rely on real information in
their claims. This article analyzes this issue. Hasr has different forms.
However, in this study, we will consider the specific type of hasr made by nefy
and exception. We will explore this not in the whole Qur'an, but in the suras
of early Meccan period. For this purpose, we will evaluate the meaning
of the verse in the first suras according to the reasons of the hasr / hasr.
When making the linguistic explanations of the verses, we will try to determine
the relationship between the verses and their interlocutor. In addition, when
evaluating the verse where the hasr / hasr is located, we will take
account of the integrity of the surah.

The use
of hasr / kasr n in the first suras depends on the situation of the
interlocutor. Determining the reasons for the arrival of such verses has been
effective in understanding the verses of the pavilion. Knowing the reasons for
using the hasr also contributes to identifying the psychological oasis in the
coming of verses. Therefore, it is important to examine the verses in which the
pavilion appears throughout the Qur'an. But since this will exceed the
framework of our research, we will examine the style of the pavilion in a more
specific context. In our research, we will take the first surahs up to Surah
Najm during the period of emigration to Abyssinia. There are 22 surahs in order
of arrival before surah Najm; however, seven of them had hasr made with nefy and
exception preposition. The verses in these seven surahs describe the manner in
which the unbelievers opposed the Prophet in the early stages of revelation.

Anahtar Kelimeler

Quran, Tafsir, Hermeneutic, Rhetoric, Kasr, Hasr

Kaynakça

• Aksoy, Soner - Taş, Sakin. “Arap Dilinde Yer Alan İllâ Edatının Farklı Kullanımları ve Kur’ân Yorumuna Yansıması”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/39 (Haziran 2019): 227-252.
• Baysal, Sıddık. “Mekkî-Medenî Olgusunun Kur’an Lafız ve İbarelerinin Anlam ve Delaletlerini Belirleyiciliği: 107/Mâûn Sûresi Örneği”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 3/5 (2016): 23-58.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Cennet, Mehmet Zülfi. “Vahyin Başlangıç Yılları (İlk Çağrılar ve Putperestliğe İlk Eleştiriler)”. Tefsir. Ed. Ali Rıza Gül - Yunus Emre Gördük. Lisans Yayıncılık: İstanbul 2019.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilü’l-İ‘câz Sözdizimi ve Anlambilim. Çev. Osman Güman. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Durmuş, İsmail. "Hasr". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 23.08.2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/hasr--belagat.
• Hararî, Muḥammed el-Emîn, Ḥadêigu’r-ravḥi ve’r-reyḥân fî ravâbî ‘ulûmi’l- Ḳur‘ân. Beyrut: Dâru Tavgi’n-Necât, 2001.
• Itr, Nurettin. Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Şam: Matbaatü’s-Sabah, 1993.
• İbn ‘Âşûr, Muḥammed et-Tâhir b. Muḥammed b. Muḥammed et- Ṭûnusî. 30 Cilt et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn ‘Aṭıyye, el-Endelûsî Ebû Muḥammed Abdülḥak b. Galib b. Abdirraḥman b. Temâm. el-Muḥarreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. Thk. Abdüsselam Abdüşşafî Muhammed. 5 Cilt Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Ḳazvînî, el- Ḫatîb. et-Telḫîṣ fî ‘ulûmi’l-belâġa. Thk. Abdu’l-Ḥamid Hendâvî. Ḳahire: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2009.
• Ḳurtubî, Ebû Abdillah Muḥammed b. Aḥmed. el-Câmi‘ li-Aḥkâmi’l-Ḳur’ân. 20 Cilt. Thk. Ahmed el-Berdûnî / İbrâhim Atfîş. Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye. Kâhire 1964
• Mâtürîdî, Ebu Manṣur b. Muḥammed. Te’vîlâtü’l-Ḳur‘ân. 18 Cilt. Thk. Bekir Topaloğlu vd. İstanbul: Mizan, Yayınevi, 2005.
• Öztürk, Mustafa - Ünsal, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Râzî, Faḥreddîn. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1998.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muḥammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Ḳur‘ân. 10 Cilt. Thk. Ebû Muḥammed b. Âşûr, Dâru İḥyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî. Beyrut 2002.
• Süyûṭî, Celâleddin. el-İtḳân fî ‘ulûmi’l- Ḳur‘ân. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2012.
• Ünsal, Hadiye. Erken Dönem Mekkî Surelerin Muhteva Tahlili. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2014.
• Yavuz, Galip. “Türkçe Meâllerde Hasr Üslûbunun Yanlış Anlaşılmasından Kaynaklanan Yanlış Tercüme Sorunları”. Kur’an Mealleri Sempozyumu -Eleştiriler ve Öneriler- I. Red. Ömer Menekşe. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Zemaḫşerî, Ebu’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ̒Amr Cârullah. el-Keşşâf ‘an ḥaḳâiḳı ġavâmıżı’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-̒Arabî, 1407.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt Tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1957.