TASAVVUFÎ DÜŞÜNCENİN MODERNİZMİN ÜRETTİĞİ PSİKO-SOSYAL DÜŞÜNCE AKIMLARINA KARŞI ALTERNATİF ANLAYIŞ TARZLARI-I

Year 2022, Volume: 22 Issue: 2, 308 - 324, 30.12.2022

Esma Sayın

https://doi.org/10.30627/cuilah.1168171

Abstract

Bütün inanç ve felsefî sistemler boyunca hayatına anlam yükleme çabası devam eden insan, ruh ve madde arasındaki ilişkiyi kavramaya çalışmıştır. İnsanın sadece kendisiyle ilgili değil; aynı zamanda çevresi ve aşkın varlık olarak isimlendirdiği Allah Teâlâ’ya ilişkin yaklaşımı tarihin akışı içerisinde değişim göstermiştir. İnsanın bu anlam arayışı hususunda tasavvufî düşünce sistemi, ona çok tatmin olacağı cevaplar sunmuştur. İnsanın bu anlam arayışında tasavvuf, bütüncül bir bakış açısı ortaya koyar. Bu nedenle tasavvuf, aşkın ve bütünlüğün felsefesidir. Tasavvufun insan psikolojisine, ruhsal arınmaya, kalbin durumlarına ve insanın anlam arayışına dair hâkim yaklaşım tarzı, modern dönemin düşünce akımlarına karşı önemli etkilerde bulunmuştur. Genelde modern bilim, özelde ise psikolojinin bugün bulunduğu noktaya gelmesinde, ‘ruh-beden’ ve ‘insan-aşkın varlık’ ilişkisine yapılan atıfların önemi büyüktür. Dolayısıyla günümüzde psikoloji alanındaki güncel akımları anlamlandırmak, modernizmin dayattığı düşünce akımlarını tanımak ve alanın geleceğine ilişkin çıkarımlarda bulunmak için tasavvufî düşünce anlayışını anlamak gereklidir. Bu bağlamda tasavvufî düşünce; ruh, beden, kalp ve akıl bütünlüğünü öngörerek evrensel gerçeklikten kopmaksızın kendine has bir düşünce sistemi ortaya koyar. Modernlik ve modernliğin sıkıntılarına dair çok önemli bir literatürün olduğu bilinmektedir. Literatürün en bilindik örneklerine bakıldığında, modernliğin sıkıntıları konusunda, ‘bireycilik’, ‘araçsal akıl’, ‘siyasal düzlem’, ‘tüketim toplumu’, ‘sinirsel (neural) hastalıklar’ gibi konuların ön plana çıktığı görülmektedir. Buna karşılık tasavvufî düşünce; zühd ve uzlet, kanaat ve şükür, âriflik ve irfan, tevhit ve kulluk, isâr ve fedakârlık anlayışıyla modern dönemin düşünce sistemlerinin kaoslarına karşı çözüm üretmiştir.

Keywords

Tasavvuf, Zühd, Kanaat, İrfan, Kulluk

Thanks

Teşekkürler

Alternative Approaches Offered By Sufism To Counter Psycho-Social Thoughts Generated By Modernism-I

Abstract

Man, who has constantly tried to attach meaning to his life through faith and philosophical systems, has tried to grasp the relationship between spirit and matter throughout history. Man's approach not only to himself, but also to his environment and to Allah, whom he calls the transcendent being, has changed in the course of history. With regards to this search of meaning, Sufi thinking system has offered answers to man that can make him highly satisfied. In this search of meaning, Sufism offers a holistic perspective. Therefore, Sufism is the philosophy of love and integrity. Sufism’s dominant approach to human psychology, spiritual purification, the states of the heart and the search for meaning of man had significant effects on the thinking trends of the modern era. References made to the relationship between soul-body and human-transcendent being are of great importance to bring modern science in general and psychology in particular to where it is today. Therefore, it is a necessity to understand the Sufi way of thinking to make sense of current trends in psychology today, to recognize the currents of thought imposed by modernism, and to make inferences about the future of the field. In this sense, Sufi way of thinking anticipates soul, body and heart unity and offers a unique way of thinking without distancing itself from universal reality. It is known that there is an immense literature on modernism and the issues brought along by modernism. A review of the problems of modernity within the scope of the most familiar examples of the literature indicates that issues such as individualism, instrumental reason, political plane, consumption society, neural diseases come to the fore. Sufism, on the other hand, has produced solutions against the chaos of the thought systems of the modern era through zuhd (ascetism), qana'at (gratitude), wisdom, tawhid and servitude and sacrifice.

Keywords

Sufism, Zuhd (Ascetism), Qanaat (Gratitude), Wisdom, Servitude

References

• Abbagnano, Nicola. Positivism, The Encyclopedia of Philosophy. ed P. Edwards. New York: Free Publishing, 1972.
• Afîfî, Ebu’l-Âlâ. Fûsusû’l-Hikem Okumaları İçin Anahtar Kelimeler. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Aksekî, Ahmet Hamdi. İslam Dini. Ankara: Nur Yayınları, 1989.
• Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihali. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• Ankaravî, İsmail. Minhâcü’l-Fukârâ, haz. Saadettin Ekici, İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Arberıy, Arthur John. Sufism an Account of the Mystic of Islam. London: Academic Publishing, 1956.
• Arıkdal, Ergün. Ansiklopedik Metapsişik Terimler Sözlüğü. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 1989.
• Bartal, Daniel. “Altruistic Motivation To Help: Definition, Utility and Operationalization”, Humboldt Journal of Social Relations 13(1985), 1-24.
• Batson, C. Daniel. Altruism In Humans. New York: Yale University Press, 2011.
• Bauman, Zygmunt. Azınlığın Zenginliği Hepimizin Çıkarına mıdır?. çev. H. Keser. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• Bayrakdar, Mehmet. İslâm İbadet Fenomenolojisi. Ankara: Doğuş Matbaacılık, 1987.
• Birand, Kâmıran. Aydınlanma Devri Devlet Felsefelerinin Tanzimatta Tesirleri. Ankara: Kamran Birand Külliyatı, 1998.
• Carswell Smart, John Jamieson (ed.), Materialism, Essays Metaphysical and Moral. Oxford: Oxford University Press, 1987.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2004.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. Sıhah Tâcü'I-Lüga ve ve’s-Sıhâhi’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgaffar Attar. Mısır: Dâru’l-Cîlî, 1986.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2013.
• Clegg, Andrew. Which Medications to Avoid in People at Risk of Delirium: A Systematic Review. New York: Age and Aging 40, Jama, 2001.
• Çağrıcı, Mustafa. Gazâlî. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Çelik, İsa. Muhammed İkbal’in Tasavvufî Düşüncesi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
• Çetin, Ensar, “Türkiye’de Gündelik Hayatın Tanziminde Din ve Sekülarizm”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3/2 (2014), 279-301.
• Demirezen, İsmail. Tüketim Toplumu ve Din. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. Huccetullâhi’l-Bâliğa. Kâhire: Dârü’t-Türâs, 1985.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddin İbn. Lisânü’l-Arab. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 1979.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-İfrikî el-Mısrî İbn.“Esr”, Lisânü’l Arâb. Beyrût: Dâru’s-Sâdr, 1994.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem İbn. Lisânü’l-Arâb, Mektebetü’t-Dârü’t-Türâs. Beyrût, 1996.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyîd eş-Şerîf. ‘İsâr’, Mu‘cemü’t-Ta‘rîfât, thk. Sıddîk el-Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-Fazîle, 1987.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 1994.
• Evola, Julius. Çağdaş Ruhçuluğun Maske ve Yüzleri. çev. Fevzi Lütfi Topaçoğlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. İhyâu Ulûmi’d-dîn. Kâhire: Müessesetü’l-Halebî, 1387/1967.
• Ghazali, Shaikh Muhammad. A Thematic Commentary on the Qur’an. çev. Ashur A. Shalmis. Virginia: International Institute of Islamic Thought Herndon Press, 1997.
• Gökcan, Mansur “Tasavvufta Kanaat Anlayışı ve Bireysel-Sosyal Etkileri”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2018), 91-109.
• Guénon, René. Ruhçu Yanılgı. çev. Lütfi Fevzi Topaçoğlu. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyaüddîn. Câmiu’l-Usûl. Beyrût: Mektebetü’l-Ilmiyye, 2004.
• Hüseyin b. Muhammed Rağıb, el İsfehani, Müfredât fi Garibi’l-Kurân. İstanbul:Karaman Yayınları, 1986.
• Janet, Paul - Seailles, Gabriel. Tahlili Felsefe Tarihi (Metâlib ve Mezâhib). çev. Elmalılı M. Hamdi Yazır. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1978.
• Kaplan, Abraham. Positivism, International Encyclopedia of the Social Sciences, ed. D. L. Sills. New York: One World Press, 1968.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed. Taarruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf. Kâhire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1980.
• Kesir, İbn. Muhtasaru Tefsiri ibn Keşîr. nşr. Muhammed Ali Sâbûni. Beyrût: Mektebetu’l-Ilmiyye, 1402/1981.
• Kuşeyrî, Ebû’l-Kâsım Abdülkerîm. Risâletü’l-Kuşeyrî. Beyrût: Dâru’l-Hayr, 1997.
• Lange, Friedrich Albert. Materyalizmin Tarihi ve Günümüzdeki Anlamının Eleştirisi I-II. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1998.
• Lavoie, Jeffrey “The Spiritualism of Madame Blavatsky: An Introdution to Western Esotericism and Writings of a Victorian Occultist”, Social Science Development Journal 3/10 (2018), 229-248.
• Luckmann, Thomas. Görünmeyen Din. çev. Ali Coşkun, Fuat Aydın. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Lukes, Steven. Bireycilik. çev. İsmail Serin. Ankara: Ark Yayınevi, 1995.
• Masterman, M. The Nature of a Paradigm, Criticism and the Growth of Knowledge. ed. I. Lakatos. Cambridge: Cambridge University Press, 1982.
• Mouw, J. Richard “Individualism and Christian Faith”, Theology Today 38/4 2007, 447-465.
• Norris Pippa - Inglehart, Ronald. Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
• Özkarar, Fatma Gökçe “Nöropsikanaliz: Zihin-Beden İkilemine Bir Barış Çağrısı”, Türk Psikoloji Bülteni 15/3 (2007), 46-67.
• Riesman, David. The Lonely Crowd. Massachusetts: The Colonial Press, 1964.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn. Fîhî Ma Fih. çev. Ahmed Avni Konuk. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Shiner, Larry. “The Concept of Secularization in Empirical Research”, Journal for the Scientific Study of Religion 6/2 (1967), 201-222.
• Sühreverdî, Ebû Hafs. Avârifü’l-Maârif. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 1966.
• Sülemî, Ebu Abdirrâhman. Sülemi’nin Risâleleri: Tasavvufun Ana İlkeleri. çev. Süleyman Ateş. Ankara: A.Ü.B. 1981.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin. Mukaddime fi’t-Tasavvuf. thk. Yusuf Zeydân. Beyrût: Dâru’l-Cîlî, 1419/1999.
• Tekin, Mustafa “Batı’da Sekülerlik ve Türkiye Müslümanlığının Seküler İçerimleri”, İnsan ve Toplum Dergisi 2/4 (2012), 187-209.
• Tucker, Robert. Philosophy and Myth in Karl Marx. London: Oxford University Press, 1971.
• Tûsî, Serrâc. Lümâ fi Tarihi’t-Tasavvufi’l-İslamiyyi. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyyeti, 2001.
• Ulaş, Sarp Erk. Felsefe Sözlüğü. haz. A. Bâki Güçlü, Erkan Uzun, Serkan Uzun, Ü. Hüsrev Yolsal. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Versluis, Arthur. The Esoteric Origins of the American Renaissance. New York: Oxford University Press, 2001.
• Wilfred, M. McClay. “Individualism and Its Discontents”, The Virginia Quarterly Review, 77/3 (2001), 298-322.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
• Zijderveld, Anton C. Soyut Toplum. çev. Cevdet Cerit. İstanbul: Pınar Yayınları, 1985.