İBN ÂŞÛR’UN ET-TAHRÎR VE’T-TENVÎR ADLI TEFSİRİNDE HURÛF-I MUKATTAA’YA YAKLAŞIMI

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 2, 253 - 272, 30.12.2022

İzzet Marangozoğlu

https://doi.org/10.30627/cuilah.1172922

Öz

Kur’an-ı Kerim’de yirmi dokuz surenin başında besmeleden sonra hurûf-ı mukattaa adı verilen ve alfabedeki adlarıyla teker teker okunan harfler bulunmaktadır. Bu harfler nazil oldukları ilk günden beri insanların dikkatlerini çekmiş ve bunlarla tam olarak neyin kastedildiği merak edilmiştir. Bazıları bu harfleri, manasını Allah’tan başkasının bilemeyeceği müteşabihattan saymıştır. Bazıları da Kur’an’ın anlaşılır apaçık bir dille nazil olması sebebiyle bu harflerin de manalarının bilinebileceğini söylemiş ve bunların anlamına dair birçok görüş ileri sürmüştür. Yakın dönem ulemasından Tunuslu müfessir et-Tâhir b. Âşûr (1879-1973) da otuz ciltlik et-Tahrîr ve’t-tenvîr adlı eserinde bu harflerle ilgili yaklaşımları yirmi bir görüşte toplamıştır. Bu çalışmada İbn Âşûr’un gerek Bakara suresinin girişinde gerekse tefsirinin diğer yerlerinde hurûf-ı mukattaa ile ilgili görüş ve analizleri ele alınacaktır. Bu bağlamda İbn Âşûr’un hurûf-ı mukattaa konusunda kendinden öncekilerin tekrarı mahiyetinde görüşler ileri sürmekten kaçınarak bu harflerin retorik, pedagojik ve karşıtlara meydan okuyup onları aciz bırakma (tehaddî) yönünü önceleyen özgün tutumuna dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İbn Âşûr, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Hurûf-ı Mukattaa, Tehaddî.

Ibn Ashour's Approach to Hurūf Muqattaa in His Tafsir Al-Tahrir Wa’l-Tanwir

Öz

At the beginning of twenty-nine chapters (surah) in the Qur’an, there are letters called hurūf muqatta’a “disjoined letters” after the Bismillah Islamic phrase and read one by one with their names in the alphabet. These letters have attracted people’s attention since the first day they were revealed, and their exact meaning has been a matter of curiosity. Some have counted these letters as mutashabihat (cognate) whose meanings cannot be known by anyone but Allah. Some of them said that the meanings of these letters can be known because the Qur’an was revealed in an understandable and clear language, and they put forward many opinions about their meanings. Tunisian mufassir (exegete) al-Tāhir Ibn Āshūr’s (1879-1973) gathered the approaches related to these letters in twenty-one views in his thirty-volume work called al-Tahrīr wa’l-Tanwīr. In this study, Ibn Āshūr’s views and analyses - both at the beginning of the surah of al-Baqara and in other parts of his tafsir - on hurūf muqatta’a will be discussed. Thus, the author’s approach to issues such as the composition, pronunciation, writing of these letters, their ratio to other dialects and their existence as separate verses will be tried to determine. In this context, Ibn Āshūr’s unique attitude, which prioritizes the rhetorical, pedagogical, and incapacitating (tahaddi) aspect of these letters by avoiding the repetition of the previous ones on the subject of hurūf muqatta’a will be pointed out.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Ibn Āshūr, al-Tahrīr wa’l-Tanwīr, Hurūf Muqattaa, Tahaddi

Kaynakça

• Akşit, Eyup. “Arap Dilinde Mâ Edatı ve İşlevleri”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi. 4, 2017: 41-59.
• Altuntaş, Muhammed Eser. “Kinâye ve Taʻrîz: Molla Gürânî’nin Gâyetü’l-Emânî Adlı Tefsiri Örneği”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi. 11, 2021: 39-63.
• Alûsî, Şihâbüddîn Mahmûd. Rûhu’l-me‘ânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Begavî, Hüseyn b. Mes‘ûd el-Ferrâ’. Me‘âlimü’t-tenzîl. Thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. Riyad: Dâru Taybe, 1997.
• Beydâvî, Abdullâh b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcü’l-luga ve sıhâhü’l-ʻArabiyye. Thk. Ahmed Abdülgafûr ‘Attâr. Beyrut: Dâru'l-ʻİlm li'l-Melâyîn, 1987.
• Coşkun, Ahmet. “İbn Âşûr, Muhammed Tâhir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/332-335. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Coşkun, Ahmet. “et-Tahrîr ve’t-Tenvîr”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39/429-430. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çakır, Numan. Kur’ân’da Hurûf-ı Mukattaa. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2020.
• Duman, M. Zeki., Altundağ, Mustafa. “Hurûf-ı Mukattaa”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 18/401-408. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Endelûsî, Ebû Hayyân. el-Bahru’l-muhît. Thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Mu‘avvad vd.. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Esedî, Kümeyt b. Zeyd. Dîvânu’l-Kümeyt b. Zeyd. Thk. Muhammed Nebîl Tarîfî. Beyrut: Dâru Sâdır, 2000.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘Ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhîm es-Sâmerrâî. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Gâlî, Belkâsım. Şeyhu’l-câmi‘i’l-a‘zami Muhammed et-Tâhir b. Aşûr: Hayâtuhu ve âsâruh. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1996.
• Himyerî, Seyyid İsmâîl. Dîvânu’s-Seyyid el-Himyerî. Thk. Diyâ’ Huseyn el-A‘lemî. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî, 1999.
• İbnu’l-‘Arabî, Ebû Bekr. Kânûnu’t-te’vîl. Thk. Muhammed es-Süleymânî. Cidde-Beyrut: Dâru’l-Kible-Müessesetü ‘Ulûmi’l-Kur’ân, 1986.
• İbnu’l-‘Arabî, Muhyiddîn. el-Futûhâtu’l-mekkiyye. Thk. Ahmed Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn ‘Atiyye el-Endelûsî. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. Thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
• İbn Ebî Sulmâ, Zuheyr. Şiʿru Zuheyr b. Ebî Sulmâ. Şrh. el-Aʿlem eş-Şentemerī. Nşr. Fahreddîn Kabâve. Beyrut: Dâru’l-Âfâḳi’l-Cedîde, 1980.
• İbn Hazm, Alî b. Muhammed. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-nihel. Thk. Muhammed İbrahim Nasr - Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1996.
• İbn Sîde, Alî b. İsmâîl. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. Thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Kâdî İyâz, Ebu’l-Fazl. eş-Şifâ bi-taʿrîfi hukûki’l-Mustafâ. Thk. Alî Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1984.
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ’. el-Külliyyât. Thk. Adnân Dervîş-Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘u li-ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Hişâm Semîr el-Buhârî. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Mahfûz, Muhammed. Terâcimu’l-Müellifîn et-Tûnisiyyîn. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1984.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn. Thk. es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Nâfî, Beşîr M. “Tâhir b. Âşûr: Tefsir Çalışması Özelinde Modern Reformcu Bir Âlimin Kariyer ve Düşünce Dünyası”. Çev. Hayati Sakallıoğlu. İÜİFD, sy. 27, (2000): 247-276.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osmân. el-Kitâb. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1992.
• Suyûtî, Celâlüddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Şu‘ayb el-Arnaût. Dimeşk: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
• Şâtibî, İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât. Thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âli Selmân. Kahire: Dâru İbn ‘Affân, 1997.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’s-sahîh Sünenü’t-Tirmizî. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Tütün, Sevgi. “XX ve XXI Yüzyıl Müfessirlerinin Yorumları Bağlamında Hurûf-ı Mukatta‘a’ya Bakış”. Metafizika, c. 1, sy. 4, (2018): 6-32.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Ebced”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10/68-70. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâ’iki gavâmidi't-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhî't-te’vîl. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Zimmerlî, es-Sâdık. A’lâm Tûnisiyyîn. Trc. Hammâdî es-Sâhilî. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1986.