İSLAMCI DERGİLERDE CİNSİYET KİMLİĞİ VE MODERNLEŞME: KADIN KİMLİĞİ DERGİSİ ÖRNEĞİ

Year 2025, Volume: 34 Issue: 1, 634 - 650, 30.04.2025

Mehmet Ozan Ahnas

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1586512

Abstract

Kadın kimliği, sosyolojide ve toplumsal cinsiyet çalışmalarında önemli bir tartışma alanına işaret etmektedir. Bu tartışmalar kadının kamusal ve özel alandaki rolüne, modernleşmesine, tüketim ve moda kültürüne, cinsiyet rollerine kadar birçok alanı kapsamaktadır. Araştırmanın amacı Kadın Kimliği dergisindeki İslamcı kadın yazarların modernleşme ve kadın kimliği hakkındaki görüş ve tutumlarının irdelenmesidir.1995-1999 yılları arasında aylık yayımlanan Kadın Kimliği dergisinin modernleşme tartışmalarına sık sık yer vermesi bu dergiyi araştırma için önemli bir veri kaynağı haline getirmektedir. Dergi içeriklerinden derinlikli bilgi setlerine ulaşılmak istendiği için çalışmada nitel araştırma ve doküman analizi yöntemi kullanılmaktadır. Araştırmada derginin dosya konuları incelenmekte, İslamcı düşünce geleneğinde kadına biçilen roller ve dini referanslar üzerinden bir içerik analizi yapılmaktadır. Bu doğrultuda araştırmanın problem ettiği esas mesela, dergide modernleşme eleştirisinin nasıl yapıldığına ve kadın kimliğinin hangi dini referanslarla inşa edildiğine dair örüntülerin açığa çıkarılmasıdır. Dergide modernleşmenin karşısında inşa edilen kadın kimliğine ilişkin bütüncül bir bakışın olmadığı söylenebilir. Eğitimli ve çalışan kadınlara hitap eden dergide kadının çalışması desteklense de kamusal alanın tamamen erkeklere tahsis edildiği görülmektedir. İslamcı dergileri ele alan çalışmalarda kadının çalışma hayatındaki konumu, feminizmle ilişkisi gibi meseleler irdelense de modernleşme karşısında İslamcı kadın kimliğinin nasıl tezahür ettiği konusu bakir bir tartışma olgusu olarak göze çarpmaktadır. Bu da çalışmayı özgün kılmakta, literatürü bu yönüyle katkılar sunması beklenmektedir.

Keywords

Din Sosyolojisi, islamcılık, kadın çalışmaları, kimlik, modernleşme

GENDER IDENTITY AND MODERNIZATION IN ISLAMIC MAGAZINES: THE CASE OF KADIN KİMLİĞİ MAGAZINE

Abstract

Women's identity has been a critical area of discussion in sociology and gender studies, encompassing various topics such as women’s roles in the public and private spheres, modernisation, consumption and fashion culture, and gender roles. The aim of the research is to examine the views and attitudes of Islamist women writers in Kadın Kimliği magazine on modernisation and women's identity. Kadın Kimliği, which was published monthly between 1995-1999, frequently engaged in modernisation debates making it an important data source for this research. In order to reach in-depth information sets from the contents of the magazine, qualitative research and document analysis method were used in the study. The study examines the editorial themes, analyzing the roles assigned to women within Islamic thought traditions and the religious references shaping female identity through content analysis. In this direction, the main problem of the research is to reveal the patterns of how the criticism of modernisation is made in the magazine and with which religious references the female identity is constructed. Findings suggest that the magazine does not present a cohesive or unified perspective on Islamic female identity in opposition to modernization. While the magazine—targeting educated and working women—supports women's participation in the workforce, it also reflects a gendered public-private divide, where the public sphere remains predominantly male-dominated. While existing studies on Islamic magazines have explored women’s employment, feminism, and gender roles, the ways in which Islamic female identity manifests in opposition to modernization remain underexplored. This study aims to contribute to the literature by addressing this gap, offering new insights into the construction of Islamic women’s identity in the context of modernization.

Keywords

Sociology of Religion, Islamism, Women, Identity, Modernisation

References

• Aytekin, F. (2021). Kadın Kimliği ve Pazartesi dergileri bağlamında kadın meselesi [Yüksek Lisans Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Aytepe, M. (2016). Doğuşundan günümüze İslamcılığın Türkiye seyri: bir sınıflandırma denemesi, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 169-199.
• Bauman, Z. (2020). Modernlik ve müphemlik (İ. Türkmen, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Berger, P. L., ve Luckmann, T. (2008). Gerçekliğin sosyal inşası bir bilgi sosyolojisi incelemesi (V. S. Öğütle, Çev.). Paradigma Yayınları.
• Beşinci, E. (2017). Şule Yüksel Şenler: Türkiye’de modernleşme ve İslamcı kadın kimliğinin inşası [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Budak, H. (2020). İslamcı dergicilik: Vahdetin içinde bir ses “İslam’ın ilk emri oku” dergisi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 117. https://doi.org/10.36362/gumus.621995
• Cevizci, A. (2021). Felsefe sözlüğü. Say Yayınları.
• Çakır, S. (2016). Osmanlı kadın hareketi. Metis Yayınları.
• Çekin, E. N. (2019). Siyasal İslamcılık ve feminizm bağlamında kadın kimliğinin konumu ve inşası: Kadın Kimliği Dergisi’nin incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, C. (2019). İslami gruplarda söylem ve hafıza inşa aracı olarak dergiler (1980 sonrası). İçinde Lütfi Sunar (Ed.), Bir başka hayata karşı 1980 sonrası İslâmcı dergilerde meseleler, kavramlar ve isimler Cilt 4: yayıncılık ve dergiler (ss. 4-29). Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Demir, F. (2012). Millî görüşte İslamcılık söylemi: Millî Görüş’ten Ak Parti’ye [Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Giddens, A. (2021). Modernliğin sonuçları (E. Kuşdil, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Göle, N. (2017). İslam’ın yeni kamusal yüzleri. Metis Yayınları.
• Gün, A. (2012). Yaygın din eğitimi kapsamında kadınların eğitimi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32(32), 237-272. https://doi.org/10.17120/omuifd.18486 Gürer, B. (2019). Bir din eğitimi problemi olarak kadın ve aile dergisinde kadın konusu [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı.
• Haenni, P. (2011). Piyasa İslam’ı: İslam suretinde neoliberalizm (L. Ünsaldı, Çev.). Özgür Üniversite.
• İlyasoğlu, A. (2020). Örtülü kimlik İslamcı kadın kimliğinin oluşum öğeleri. Metis Yayınları.
• İşcan, M. Z. (2002). Siyasal İslam dini ve fikri temelleri. Ekev Yayınları.
• Kara, İ. (2001). İslamcıların siyasi görüşleri: Hilafet ve Meşrutiyet. Dergâh Yayınları.
• Karakoç, Ü. (1998). Takdim: düşünceyi söylemek ya da yaşamak. Kadın Kimliği Dergisi, 32, 5-6.
• Kırca, S. (2007). Popüler feminizm / Türkiye ve Britanya’da kadın dergileri. Bağlam Yayıncılık.
• Köroğlu, A. (2016). Türkiye’de İslâmcılık düşüncesinin seyrini dergiler üzerinden okumak. İçinde Vahdettin Işık, Ahmet Köroğlu ve Yusuf Enes Sezgin (Ed.), 1960-1980 Arası İslâmcı dergilerde toparlanma ve çeşitlenme. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Köse, E. (2014). Sessizliği söylemek. İletişim Yayınları.
• Maden, S. ve Altunbay, M. (2016). Türk kültür birliğinin sağlanmasında “Türk Amacı” dergisi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7(04), 1-12.
• Maviş, N. (2017). Türkiye’de İslamcılığın değişen siyasal dili: 1990’lı yıllarda İslamcı dergiler [Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Metin, A. (2011). Kimliğin toplumsal inşası ve geleneksel kadın kimliğinin aktarımı. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 74-92.
• Neuman, W. L. (2022). Toplumsal araştırma yöntemleri (1-2 Takım) (E. Akkaş, Ed.; Ö. Akkaya, Çev.). Siyasal Kitabevi.
• Öz, A. (2016). Kenetlenmenin imkansızlığı: 1960-1980 dönemi İslamcı dergiciliğin macerası üzerine bir değerlendirme. İçinde Vahdettin Işık, Ahmet Köroğlu, & Yusuf Enes Sezgin (Ed.), 1960-1980 arası İslamcı dergiler—toparlanma ve çeşitlenme (ss. 73-160). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Özdemir, E. G., ve Hakyemez, C. (2023). İslâmcı dergilerde İhvân-ı Müslimîn algısı: Hilâl Dergisi örneği. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 16(2), 598-628. https://doi.org/10.18403/emakalat.1383937
• Özyurt, C. (2012). Küreselleşme sürecinde kimlik ve farklılaşma. Açılım Kitap.
• Seyyar, A. (2007). İnsan ve toplum bilimleri terimleri ansiklopedik sosyal bilimler sözlüğü. Değişim Yayınları Kültür Kitapları.
• Shils, E. (2002). Gelenek, insan bilimlerine prolegomena (Hüsamettin Arslan, Çev.). Paradigma Yayınları.
• Subaşı, N. (2016). 1960 Öncesi İslam’ı neşriyat: sin(diril)me, tahayyül ve tefekkür. İçinde Vahdettin Işık, Ahmet Köroğlu ve Yusuf Enes Sezgin (Ed.), 1960-1980 Arası İslamcı dergiler toparlanma ve çeşitlenme (ss. 43-69). Nobel Akademik Yayıncılık. Sunar, L. (Ed.). (2019). Bir başka hayata karşı: 1980 sonrası İslami dergilerde meseleler, kavramlar ve isimler. Optimum Basım.
• Şimşek, H. ve Yıldırım, A. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Tekeli, Ş. (2015). 1980`ler Türkiye’sinde kadın bakış açısından kadınlar. İletişim Yayınları.
• Tezcan, D. (2019). Şule Yüksel Şenler (1938- ). İçinde Lütfi Sunar (Ed.), Bir başka hayata karşı: 1980 sonrası İslamcı dergilerde meseleler, kavramlar ve isimler (ss. 83-84). Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yıldırım, E. (1999). Değişen din anlayışının sosyolojisi. Bilge Yayınları.
• Yıldırım, F. (2021). 1980 sonrası İslamcı dergilerde kadın ve kadının çalışma hayatı: Kadın Kimliği Dergisi örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zeydan, S. P. (2019). Türkiye’de İslamcılık ve şehirli dindar kadın kimliği: Şadırvan Dergisi örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.