HZ. PEYGAMBER’İ NÂBÎ’NİN DİLİNDEN OKUMAK VE ŞİİRLERİNDE GEÇEN ESMÂ-İ NEBÎ’YE EPİTET KAVRAMI AÇISINDAN BAKMAK

Year 2022, Volume: 7 Issue: 2, 875 - 917, 30.12.2022

Kevser Gökçeli

https://doi.org/10.32321/cutad.1103867

Abstract

Hz. Peygamber, Türklerin Müslüman olduktan sonra yazdıkları dinî ve tasavvufî eserlerde olduğu kadar, konusu doğrudan din ve tasavvuf olmayan eserlerde de sıklıkla saygı, sevgi ve özlemle anılmıştır. Bu denli yaygın biçimde kendisinden bahsedilen Hz. Peygamber’in öne çıkarılan vasıflarının tespiti, Müslüman Türk şairlerinin gönül dünyasında ve zihinlerindeki Peygamber tasavvurunu belirlemede önemli bir kaynak olarak öngörülmüştür.
17. yüzyılda hikmet geleneğinin temsilcisi olan Nâbî, bu makalenin araştırma konusu açısından, yaşadığı dönem için iyi bir örnek olarak varsayılmış; onun manzum ve mensur eserlerinde yer alan Hz. Peygamber ve O’nun vasıfları taranarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Elde edilen onlarca sıfat, esmâ-i Nebî metinlerindeki isimlerle benzeşen ve benzeşmeyen yönleriyle karşılaştırılmış, son yıllarda halk edebiyatında kullanılan “epitet” kavramıyla açıklanıp açıklanamayacağı tartışılmıştır.
Sonuçta, önemli bir Osmanlı şairinin eserlerinden çıkarılan Peygamberimizin sıfatları ile Osmanlı toplumunun geçmişten o tarihlere kadar getirdiği Peygamber tasavvuru olabildiğince derli toplu biçimde ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Nâbî, Hz. Peygamber, Hikmet, 17. yy, Epitet

READING THE PROPHET FROM THE LANGUAGE OF NÂBÎ AND LOOKING AT ASMA-I NABIY WHICH APPEARS IN HIS POEMS, FROM THE POINT OF VIEW OF THE CONCEPT OF EPITHET

Abstract

Prophet Muhammad was often remembered with respect, love and longing in religious and Sufi works written by Turks after they became Muslims, as well as in works whose subject matter was not directly religious and mystical. The identification of the highlighted qualities of the Prophet Muhammad, who is so widely mentioned, has been envisaged as a very important source in determining the conception of the Prophet in the hearts and minds of Muslim Turkish poets.
Nâbî, who was an important representative of the wisdom tradition in the 17th century, was assumed as a good example in this regard; The Prophet and His attributes in the verse and mensur works were determined by scanning. The dozens of adjectives obtained were compared with the similarities and dissimilarities with the names in the esmâ-i Nabî texts, and it was discussed whether they could be explained by the concept of "epithet" used in folk literature in recent years.
As a result, the titles of our Prophet, which were extracted from the works of an important Ottoman poet, and the vision of the Prophet brought by the Ottoman society from the past to those dates were tried to be revealed as neatly as possible.

Keywords

Nâbî, Prophet Muhammad, Wisdom, 17th Century, Epithet

References

• Altunmeral, M. (2015). Nâbî'nin zeyl-i siyer-i Veysî'si (inceleme-metin). Yayımlanmamış doktora tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Başgöz, İ. (1998). Dede Korkut destanında epitetler. Milli Folklor, 37, 23-35.
• Bekki, S. (2012). Türkiye’de epitetler üzerine yapılan çalışmalar ve Köroğlu’nun bir şiirinin tahlili. Milli Folklor, 24(95), 202-214.
• Bektaş, E. (2007). Nâbî’nin şiirlerinde Hz. Muhammed sevgisi. I Kutlu Doğum Sempozyumu Bildirileri: Hz. Peygamber ve İnsan Sevgisi, Şanlıurfa.
• Bektaş, E. (2018). Serh-i çihl hadîs-i Nebî (kırk hadis tercümesi). Şanlıurfa: Şurkav Yayınları.
• Belenkuyu, B. (2015). Edebiyatımızda esmâ-i Nebî-Peygamberimiz’in isimleri- ve esmâ-i Nebî metinleri. Turkish Studies, 167-196.
• Bilkan, A. F. (2011). Nâbî dîvânı I-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bulut, Z. (2015). Peygamberleri Tasdik Aracı Olarak Mucizeler. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1-31.
• Coşkun, M. (2002). Manzum ve mensur Osmanlı Hac seyahatnameleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’i. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çelebi, İ. (2000). İsim ve müsemmâ. TDV İslam Ansiklopedisi (C.22, s. 548-551). https://islamansiklopedisi.org.tr/isim-musemma Erişim tarihi: 14.04.2022.
• Çelikhan, S. (2020). Hz. Peygamber’in Yahudi bir kadın tarafından zehirlenmesi hadisesi hakkındaki rivayetler ve Kur’ân dışı vahiyle ilgisi. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 401-421.
• Demir, M. (2020). Şi’i apokaliptik bir rivayeti tarihlendirmek: hadis-tarih ilişkisi bağlamında Berâsâ Mescidi’ne dair bir rivayetin analizi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 59-86.
• Dikmen, H. (2003). Hz. Peygamber'de hoşgörü ve insan sevgisi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2).
• Diriöz, M. (1994). Eserlerine göre Nâbî. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
• Döner, N. (2007). Tasavvuf kültüründe Hz. Peygamber tasavvuru. Yayımlanmamış doktora tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Kandemir, M. Y. (2010). Şemâil. TDV İslam Ansiklopedisi (C.38, s. 497-500). (https://islamansiklopedisi.org.tr/şemail, Erişim tarihi: 10.04.2022.
• Kaplan, M. (2010). Klasik Türk şiirinde Hz. Muhammed. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Karakaş, M. (1996). Şanlıurfa evliyâ ve âlimleri. Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür MüdürlüğüYayınları.
• Karakaş, M. (2013). Tuhfetü’l-Harameyn: Harameyn armağanı. İstanbul: Mostar Yayınları.
• Köycü, E. (2014). Hz. Peygamber’in mucizeleri. B.Ü. İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi, 2, 65-88.
• Kurtoğlu, M. (2018). Urfalı Nâbî (Rızvanoğlu, M. S., Ed.) (ss. 3-20). İstanbul: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Levend, A. S. (1944). Nâbî’nin Sûr-nâme’si. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Malik b. Enes (1994). Muvatta (Büyükçınar, A. M., Akyüz, V., Arpa, A., Pusmaz, D. ve Yücel, A., Çev.). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Medinenin Son Emanetleri. http://www.topkapidernek.org/wp-content/uploads/medinenin_son_emanetleri_fahrettin_pasa.pdf Erişim tarihi: 08.06.2022.
• Önal, R. (2020). Hz. Peygamber’in mucizelerinden hanînü’l-ciz’ hadisesi (mahiyeti ve intikal şekli). Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, III(II), 16-423.
• Ördek, Ş. (2012). Nâbî’nin Farsça dîvânçesi, inceleme-Türkçeye çeviri -tenkitli metin. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• Öztürk, M. (2015). Münşe’ât-ı Nâbî (inceleme-tenkitli metin) ve Münşe’ât-ı Nâbî’de XVII. yüzyıl yansımaları. Yayımlanmamış doktora tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Öztürk, Nuran, (1997). Siyer türü ve Siyer-i Veysî (dürretü’t-tâc fî sîreti sâhibi’l-mi’râc). Yayımlanmamış doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Öztürk, Z. (2018). Nâbî’'nin Siyer-i Veysi Zeyli'nde yer alan manzum parçalar. İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa: Osmanlı- Belge ve Kaynaklarında Urfa III içinde (ss. 88-96).
• Pala, İ. (2017). Hayrî-nâme. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Sak, V. A. (2015). Nâbî’nin Hayriyye’sinde Hz. Peygamber. Uluslarası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(2).
• Tuzcu, R. (2010). Hz. Peygamber’in teri ile ilgili rivayetlerin değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10(1), 161-193.
• Türkdoğan, M. G. ve Koç, H. (2014). Nâbî Hayrâbâd. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Yeniterzi, E. (1990). Divan şiirinde Hz. Peygamber’in isim ve sıfatları - Esmâ-i Nebî. TDV Kutlu Doğum Haftası II: Dinî Edebiyatın Dünü Bugünü Paneli II (1-7 Ekim 1990) içinde (ss. 87-100).
• Yeniterzi, E. (2006). Edebiyatımızda Hazret-i Peygamber’in isimleri ve harflere dair. Yüzakı, 14.
• Yeniterzi, E. (2014). Nâbî Dîvânı’ndaki ilk Nâ’t-i Şerîf. Vefatının 300. Yıldönümünde Şair Nâbî Sempozyumu Bildirileri içidne (ss.119-143). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Yılmaz, A. (2004). Türk edebiyatında Esmâ-i Nebevîyye-i Şerîfe’yi tadât geleneği ve Müstakimzâde’nin Mir’âtü’s-Safâ isimli risalesi. İstem, 2(4), 159-172.
• Yiğit, A. S. (2018). Nâbî dîvânı sözlüğü (bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük). Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yüksel, H. (1997). Gazavat-nâmeler ve Nâbî’nin Fetih-nâme-i Kamaniçe adlı eserinin metni. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.