AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ERKEKLERE YÖNELİK OLARAK KULLANILAN HİTAPLARIN KİŞİLER ARASI İLETİŞİM DİLİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2024, Volume: 9 Issue: 2, 673 - 707, 26.12.2024

Nilüfer Yıldırım , Fatma Kaya

https://doi.org/10.32321/cutad.1462791

Abstract

Kişiler arası iletişimi başlatmanın ilk aşamasını oluşturan hitaplar, iletişim kurulacak kişi ya da kişilere seslenirken kullanılan sözcük veya sözcük gruplarıdır. Yaşa, cinsiyete, meslek grubuna, aile, akrabalık ve arkadaşlık ilişkilerine göre değişen ve çeşitlilik arz eden hitaplar, özellikle konuşma dilinde sıkça başvurulan söz varlığı ögeleridir. Kişinin, muhatabına ismi dışında bir seslenme arayışına girerek kullandığı hitaplar; iletişimi başlatmak, sohbet etmek, bilgi alışverişi yapmak, iletişimde bulunulan kişiye karşı duyulan hisleri açığa vurmak gibi amaçlarla kullanılır. Belirtilen amaçlar hitapları, günlük konuşmaların vazgeçilmezi hâline getirir. İletişimin sağlıklı olabilmesi, doğru sonuçlar ortaya çıkarabilmesi, sağlam temeller üzerine kurulabilmesi için hitapların doğru ve yerinde kullanılması gerekmektedir.
Makalede çağdaş Türk yazı dillerinin “Güneybatı/Oğuz grubu” içinde yer alan Azerbaycan Türkçesinde erkeklere yönelik olarak kullanılan hitaplar ve bu hitapların kişiler arası iletişimdeki rolü üzerine bir değerlendirme yapılacaktır. Azerbaycan Türkçesinde erkeklere yönelik hitaplar muhataplarına göre sınıflandırılacak, bu ifadeler kullanım şekilleri ve amaçları, içerdikleri duygu durumları, kullanıldıkları bağlam vb. ölçütlere göre ele alınacaktır.
Azerbaycan Türkçesinde erkeklere yönelik hitaplarla ilgili değerlendirme yapılırken, Latin alfabesiyle yazılmış ve Türkiye’de basılmış olan Azerbaycan Türkçesi ile ilgili eserlerden yola çıkılacak, hitap örnekleri Azerbaycan Türkçesi sözlüğü, Azerbaycan halk edebiyatına ait destan, masal, efsane mani, ninni, türkü vb. sözlü kültür ürünleri taranarak elde edilecektir. Ayrıca günümüzde Azerbaycan sahasında kullanılan hitapları belirlemek için çağdaş Azerbaycan edebiyatına ait edebî metinlere başvurulacaktır. Böylece geçmişten bugüne kadar olan süreçte Azerbaycan Türkçesinde erkekler için kullanılan zengin bir hitap malzemesine ulaşılacaktır. Taramalar sonucu ulaşılan malzemeler, hitap edilen kişilerin özelliklerine göre sınıflandırılacaktır. Hitaplar, kaynaklarda geçen örnekleriyle birlikte verilecek böylece konunun daha iyi anlaşılması sağlanmış olacaktır.
Azerbaycan Türkçesinde erkekler için kullanılan hitap örneklerinden hareketle Azerbaycan Türkçesi ve Azerbaycan Türklerinin kültürü ile ilgili sonuçlara varılacak böylece dilin, bir milletin varlığı, ebediyeti ve kültürü için taşıdığı önem hitaplar bağlamında ortaya konulmuş olacaktır. Ayrıca Azerbaycan Türkleri arasında erkeğin; aile ve toplumdaki yeri, önemi ve konumuyla ilgili bilgilere ulaşılacak, hitapların kişiler arası iletişimde oynadıkları etkin rol vurgulanacaktır.

Keywords

Hitap, Azerbaycan Türkçesi, İletişim, Dil, Kültür

Supporting Institution

Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 1919B012222809 numaralı 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı kapsamında desteklenmiştir.

Project Number

1919B012222809

Thanks

Projemizi, 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı kapsamında destekleyen Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumuna (TÜBİTAK) teşekkür ederiz.

EVALUATION OF ADDRESSES USED TO MEN IN AZERBAIJANI TURKISH IN TERMS OF INTERPERSONAL COMMUNICATION LANGUAGE

Abstract

Addresses, which are the first stage of initiating interpersonal communication, are words or groups of words used when addressing the person or people to be contacted. Addresses that vary and vary according to age, gender, professional group, family, kinship and friendship relations are vocabulary elements that are frequently used, especially in spoken language. Addresses used by a person seeking to address his interlocutor other than his name; It is used for purposes such as initiating communication, chatting, exchanging information, and revealing feelings towards the person being contacted. The stated purposes make the addresses indispensable for daily conversations. In order for communication to be healthy, to produce correct results, and to be built on solid foundations, addresses must be used correctly and appropriately.
In the article, an evaluation will be made on the addresses used for men in Azerbaijani Turkish, which is within the "Southwestern/Oghuz Group" of contemporary Turkish written languages, and the role of these addresses in interpersonal communication. Addresses to men in Azerbaijani Turkish will be classified according to their addressees, the way these expressions are used and purposes, the emotional states they contain, the context in which they are used etc. will be considered according to the criteria.
While evaluating the addresses for men in Azerbaijani Turkish, the works related to Azerbaijani Turkish written in the Latin alphabet and published in Turkey will be taken as basis, examples of address will be the Azerbaijani Turkish dictionary, epics, fairy tales, legendary poems, lullabies, folk songs, etc. belonging to Azerbaijani folk literature. Oral culture products will be obtained by scanning. In addition, literary texts from contemporary Azerbaijani literature will be consulted to determine the addresses used in Azerbaijan today. Thus, a rich material of address used for men in Azerbaijani Turkish from past to present will be accessed. The materials obtained as a result of the scans will be classified according to the characteristics of the people addressed. Addresses will be given together with examples from the sources, so that a better understanding of the subject will be provided.
Based on the examples of addresses used for men in Azerbaijani Turkish, conclusions about Azerbaijani Turkish and the culture of Azerbaijani Turks will be reached, thus the importance of the language for the existence, eternity and culture of a nation will be revealed in the context of addresses. In addition, information about the place, importance and position of men in the family and society among Azerbaijani Turks will be obtained, and the active role that speeches play in interpersonal communication will be emphasized.

Keywords

Adresses, Azerbaijani Turkish, Communication, Language, Culture

Project Number

1919B012222809

References

• Akata, Z. H. (2018). Genel ağ dili seslenme ögelerinin toplumdilbilimsel sezdirimleri. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, 15(2), 63-83.
• Altaylı, S. (1994a). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü 1. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Altaylı, S. (1994b). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü 2. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Altaylı, S. (2018c). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Altaylı, S. (2018d). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (
• Alyılmaz, S. (2015). Türkçenin söz diziminde seslenmeler ve seslenme öbekleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 54, 31-50.
• Ayan, F. (2023). Azerbaycan Türkçesinde nitq (konuşma) etiketleri ve bu etiketlerin anlam bakımından sınıflandırılması. Premium Sosyal Bilimler e-dergisi (Pejoss). 7(29), 141-155.
• Bozkurt, F. (2012). Türklerin dili. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Buran, A. Alkaya E. Yalçın. S. K. (2017). Çağdaş Türk yazı dilleri 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Celâl, M. Hüseynov, F. (2008). Örneklerle XX. esr Azerbaycan edebiyyatı, (Hazırlayanlar: Kemal Yavuz, Erol Ülgen). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dura, F. (2017). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarma sorunları. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Nevşehir.
• Ergin, M. (1981). Azeri Türkçesi. İstanbul: Ebru Yayınları.
• İnce, F. (2018). Kuşaklararası etkin iletişim ve davranış. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Karaağaç, G. Açıkgöz, H. (1998). Azerbaycan bayatıları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karakaya, M. (2018). Azerbaycan Türkçesi üzerine seçme metinler (Çeviri, inceleme, sözlük). Erciyes Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kayseri.
• Keskin, A. (2020). Millî kültür dil-dünya görüşünün yansıması olarak hitaplar. Karadeniz Araştırmaları. XXVII (67), 763-797.
• Koçyiğit, M. (2018). Etkili iletişim ve duygusal zekâ. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Kolcu, A. İ. (2012). Çağdaş Türk dünyası edebiyatı, Konya: Salkımsöğüt Yayınları.
• Makas, Z. (1990). Azerbaycan dramaları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Makas, Z. (1991). Azerbaycan çağdaş hikâye antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Məhərrəm, M. (2019). Azərbaycan Dialektologiyası. Bakı: Zərdabi Nəşr.
• Orucov, Ə. Abdullayev, B. Rəhimzade, N. (2006). Azərbaycan dilinin izahlı lüğeti. (Redaktör: Ağamusa Axundov), Bakı: Şərq-Qərb.
• Özkan, M. (2009). İnsan iletişim ve dil. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Sultanzade, V. (2004). Azerbaycan Türkçesinde hitapların vurgusu. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 17, 131-139.
• Tezcan, S. (2018). Azerbaycan halk yazını örnekleri. (Derleyip Düzenleyen: Ehliman Ahundov). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turhan, S. (1993). Azerbaycan halk türküleri (mahnı ve tesnifler). (Derleyen: Gafar Namazeliyev). Ankara.
• Türkçe Sözlük (2023). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yalçın, S. K. (2018). Azerbaycan Türkçesi grameri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yıldırım, N. (2017). Çağdaş Türk yazı dillerinde kadına yönelik hitaplar. Uluslararası Çağdaş Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD). 1(1), 123-137.
• Yıldırım, N. (2022). Türkiye Türkçesi ağızlarında hitaplar. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yumuşak, S. (2013). Azerbaycan Masallarının Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Aktarma Sorunları. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Nevşehir.