AN ANALYSIS ON DEDE KORKUT HERITAGE IN TERMS OF INTER-CONTEXTUALITY

Year 2024, Volume: 9 Issue: 2, 708 - 725, 26.12.2024

Kübra Yıldız Altın

https://doi.org/10.32321/cutad.1469351

Abstract

Dede Korkut is one of the most powerful representatives of the traditional cultural heritage of the Turkish world. Dede Korkut has accumulated hundreds of years of Turkish culture. He is a cult figure with his appearances in myths and functions as an essential element in folk narratives and beliefs. In addition to these oral sources narrated among the people, there is information about Dede Korkut in written records. In this respect, Dede Korkut can be considered as a real character of history.
The appearance of Dede Korkut, accepted as the common cultural heritage of the Turkish cultural geography, and his portrayal in myth and his historical reality are intertwined and actually identified with each other. Dede Korkut, the cult figure of myth and the real historical figure, continues to be transmitted in cultural memory as a cultural heritage, transcending contexts. In this respect, there is a tradition that has been shaped in the history of Turkish culture from the past to the present, with a special focus on Dede Korkut. The Dede Korkut tradition has recently been protected by international conventions and declared as the common heritage of humanity, especially thanks to the data flow accelerated by the electronic cultural environment. Based on this reality, the study focuses on the Dede Korkut heritage, which expresses a cultural accumulation shaped on the basis of Dede Korkut, and reveals how the formation process of this heritage in Turkish cultural memory was realized. The article examines the influence of society, culture, and folklore on the transfer of Dede Korkut heritage from generation to generation, the preservation of its vitality in Turkish cultural memory, and the establishment of a cultural connection between the past and the present through this heritage, as well as the social, cultural, and folkloric foundations of this heritage.
A theoretical analysis of how the Dede Korkut heritage is transmitted from the past to the present is conducted within the framework of the inter-contextuality approach. In this study, which is a case study, a text-centered approach was followed in accordance with the qualitative research method. Based on the literature review, written and electronic contents about Dede Korkut, which were selected by the random sampling method, were evaluated from a holistic perspective. At the end of all these evaluations, it was concluded that the Dede Korkut heritage interacts in harmony with social, cultural, and folkloric foundations and continues its vitality in areas where it can reach inter-contextuality.

Keywords

Turkish Culture, Dede Korkut Heritage, Cultural Memory, Cult of Person, Inter-contextuality

BAĞLAMLAR-ARASILIK AÇISINDAN DEDE KORKUT MİRASI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Abstract

Dede Korkut, Türk dünyasının geleneksel kültür mirasını günümüze taşıyan en güçlü temsilcilerden biridir. Türk kültürünün yüzlerce yıllık birikimini kendinde toplayan ve mitteki görünümleriyle kült bir figür olan Dede Korkut, halk anlatmaları ve inanışlarında aslî unsur işlevindedir. Halk arasında anlatıla gelen bu sözlü kaynakların yanında yazılı kayıtlarda da Dede Korkut ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Dede Korkut, bu açıdan tarihin gerçek bir karakteri gibi değerlendirilebilir.
Türk kültür coğrafyasının ortak kültür mirası kabul edilen Dede Korkut’un mitteki görünümü ile tarihî gerçekliği birbirine karışmış ve aslında birbiriyle özdeşleşmiş durumdadır. Mitin kült figürü ve tarihin gerçek kişisi olan Dede Korkut, kültürel bir miras olarak toplumsal, kültürel ve folklorik bağlamları aşmıştır. Miras, kültürel bellek içinde aktarılmaya devam etmektedir. Bu bağlamda geçmişten günümüze Türk kültür tarihinde Dede Korkut özelinde şekillenen bir gelenekten söz etmek mümkündür. Dede Korkut geleneği, son dönemde ve özellikle elektronik kültür ortamının hızlandırdığı veri akışı sayesinde uluslararası sözleşmelerle korunarak insanlığın ortak mirası ilan edilmiştir. Bu gerçeklikten hareketle çalışmada Dede Korkut temelinde şekillenen bir kültürel birikimi ifade eden Dede Korkut mirası konu edilerek bu mirasın Türk kültür belleğindeki oluşum sürecinin nasıl gerçekleştiği ortaya konulmaktadır. Makalede, Dede Korkut mirasının kuşaktan kuşağa aktarılmasında, Türk kültür belleği içinde canlılığının korunmasında ve bu miras aracılığıyla geçmiş ile bugün arasında kültürel bağ kurulmasında toplumun, kültürün ve folklorun etkisi ile bu mirasın toplumsal, kültürel ve folklorik temelleri incelenmektedir.
Dede Korkut mirasının geçmişten günümüze nasıl aktarıldığının kuramsal bir incelemesinin yapıldığı araştırmada konu, bağlamlar-arasılık yaklaşımı çerçevesinde ele alınmaktadır. Bir olgu araştırması olan bu çalışmada nitel araştırma yöntemine uygun olarak metin merkezli bir yaklaşım izlenmiştir. Literatür taramasına bağlı olarak tesadüfi örneklem yöntemi ile seçilen Dede Korkut hakkındaki yazılı ve elektronik içerikler bütüncül bir bakış açısı ile değerlendirilmiştir. Tüm bu değerlendirmeler sonunda Dede Korkut mirasının toplumsal, kültürel ve folklorik temellerle uyumlu bir biçimde etkileşime girdiği ve bağlamlar-arasılığa ulaşabildiği alanlarda canlılığını sürdürdüğü sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Türk Kültürü, Dede Korkut Mirası, Kültürel Bellek, Kişi Kültü, Bağlamlar-arasılık

References

• Aktulum, K. (2013). Folklor ve metinlerarasılık. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Appadurai, A. (2005). Modernity at large: cultural dimensions of globalization. London: University of Minnesota Press.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (Ayşe Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Aşkın, M. (2007). Kimlik ve giydirilmiş kimlikler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 213-220.
• Avşar, H. (2006). Siyaset felsefesi açısından John Rawls’un adalet teorisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bauman, R. and Briggs, C. L. (1990). Poetics and performance as critical perspectives on language and social life. Annu. Rev. Anthropol., (19), 59-88.
• Bayburt İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2023). Dede Korkut. https://bayburt.ktb.gov.tr/TR-246891/dede-korkut.html. (12.09.2023).
• Bekki, S. (2015). Dedem Korkut Kitabı bibliyografyası üzerine bir deneme (Türkiye’deki yayınlar 1916-2013). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Can, E. (2016). Anlam arayışında Derrida’nın yinelenebirlik ve différance söylemi. Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (27), 15-28.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Geleneksel dünya görüşü veya halk felsefesinin halkbilimi çalışmalarındaki yeri ve önemi üzerine tespitler. Millî Folklor, (45), 12-14.
• Çobanoğlu, Ö. (2005). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, S. (2021a). Halkbilimi bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nin halk felsefesi ve metaetiksel çözümlemesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çobanoğlu, S. (2021b). Halkbilimsel bakış açısı ve disiplinlerarası bir yaklaşımla halkbilimi etik ve metaetik ilişkisi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9(26), 402-418.
• Çobanoğlu, S. (2023). Köroğlu’nda atalar kültü bağlamında halk fikirleri ve anlatım türlerinde retorik reformasyon. Prof. Dr. Mustafa Arslan Armağanı, Çanakkale: Paradigma Yayınları, 281-304.
• Demir, N. (2020). Dede Korkut Destanı’nın Türkmenistan boyları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Derrida, J. (1988). Signature event context. Limited Inc, çev. Samuel Weber ve Jeffrey Mehlman. Evanston: Northwestern University Press, 1-23.
• Durbilmez, B. (2015). Eflâtun Cem Güney’in ‘Dede Korkut Masalları’na metinler arası bir yaklaşım: ‘Kan Turalı’ örneği. Millî Folklor, (108), 165-179.
• Duymaz, A. (2015). Türkmenistan’da kültürel kimliğin kaynağı olarak Dede Korkut geleneği. Millî Folklor, (107), 19-33.
• Duymaz, A. (2020). Kolca kopuzdan kılca kaleme Dedem Korkut araştırmaları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Düzgün, D. ve Günay, R. M. (2020). Kültürel miras aktarımında tiyatro sanatından yararlanmanın örneği olarak “Bir Nefes Dede Korkut” oyunu. Millî Folklor, 16(127), 101-112.
• Ekici, M. (1995). Dede Korkut hikâyeleri tesiri ile teşekkül eden halk hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Ekici, M. (2019a). 13. Dede Korkut Destanı: Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi boyunu beyan eder hanım hey!. Millî Folklor, (122), 5-13.
• Ekici, M. (2019b). Dede Korkut Kitabı, Türkistan/Türkmen sahra nüshası, soylamalar ve 13. boy, Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. Ötüken Neşriyat: İstanbul.
• Engin, A. O. (2006). Program geliştirme mantığıyla eğitim programlarının felsefi, kültürel temeli ve Türk eğitim sisteminin dayandığı felsefe. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi / TAED, (31), 259-289.
• Ercan, G. S. ve Danış, P. (2019). Söylem, söylem çözümlemesi ve eleştirel söylem çözümlemesi: tanımları ve kapsamları. DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 527-552.
• Ercilasun, A. B. (2000). Dede Korkut mirası. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, (578), 111-115.
• Ercilasun, A. B. (2022). Nehir destan Oğuzname (Oguz Bitig). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ergin, M. (2016). Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gökyay, O. Ş. (1994). Dede Korkut. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 9). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı, 77-80.
• Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• İlhan, M. E. (2015). Folklorik bağlamda anlatı: gelenek, dil ve yorum. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(2), 738-747.
• İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler (C. I). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Konıratbay, T.; Kerimbek, J.; Darkenbayeva, A.; Bekmoldinov, N. ve Sultanova, M. (2023). Korkut’un destansı mirasının incelenmesinde yeni meseleler: sahtecilik ve sahte değiştirmeler. Millî Folklor, (18), 154-165.
• Linell, P. (1998). Discourse across boundaries: on recontextualizations and the blending of voices in professional discourse. Text, 18(2), 143-157.
• Matić, Đ. T. (2019). From the classical Serbian Epics to the hague thematic circle and back: decasyllabic singing as a linguistic register seen from the functional perspective. Prospects for Anthropological Research in South-East Europe (M. Martynova; I. Bašić, Ed.). Мoscow: IEA RAS & Belgrade: EI SASA, 89-113.
• Mercan, A. (2018). Çağdaş Türk resim sanatında kültürel imge kullanımı bağlamında Sabri Berkel. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Akdeniz Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Nirun, N. ve Özönder, M. C. (1988). Türk sosyo-kültür yapısı içindeki normlar ve fonksiyonları. Erdem, 5(11), 339-354.
• Özarslan, M. ve Veren, E. (2019). Türkiye’de yapılan popüler Dede Korkut Kitabı yayınları. folklor/edebiyat, 25(100), 825-838.
• Özçelik, S. (2021a). Dede Korkut-Günbed yazması-Kazan Bey Oğuznamesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. (2021b). Kıskançlık oklarının hedefindeki Kazan’ı Basat’ın gölgesinden çıkaran metin: Dede Korkut’un Günbed yazması. Türk Dili, (840), 31-42.
• Özçelik, S. (2022a). Dede Korkut’un Günbed yazması ve metin neşirlerinin adlandırılması üzerine. Türk Dili, (841), 26-34.
• Özçelik, S. (2022b). 2022 yılının bahar müjdesi: Dede Korkut’un Bursa yazması. Türk Dili, (844), 16-29.
• Özdemir, H. (2003). Dede Korkut’un kişiliği ile ilgili efsaneler. Türkoloji Dergisi, 16(2), 23-33.
• Özdemir, N. (2022). Nasreddin Hoca mizah geleneği ve kültürel bağlamlar-arasılık. Culture Academy, 2(2), 1-23.
• Özkan, İ. (1995). Türkmenistan’dan derlenmiş Dede Korkut boyları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 4(3), 263-314.
• Pamir, A. (2009). Orta-Asya Türk hukukunda töre kavramı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 58(2), 359-375.
• Pehlivan, G. (2015). Dede Korkut Kitabı’nda yapı, ideoloji ve yaratım -Dresden ve Vatikan nüshalarının mukayeseli bir incelemesi-. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Polat, M. S. (2002). Türkiye’de ilk beglik’ler ve kabilevî siyasî birlik’lerin ortaya çıkışı (1071-1175). Belleten, 66(245), 61-86.
• Soysal, M. E. (2012). Tarih biliminin sosyal bilimlerle ilişkisi ve önemi üzerine genel bir bakış. Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, 1(1), 343-404.
• Şahin, H. İ. (2012). Türkmenistan’da kültürel kimlik ve folklor. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 12(1), 285-306.
• Şani, A. E. (2023). Dede Korkut Kitabı Bursa yazması’nın tıpkıbasımı yayınlandı. https://www.aa.com.tr/tr/kultur/dede-korkut-kitabi-bursa-yazmasinin-tipkibasimi-yayinlandi/2939770. (12.09.2023).
• Şimşek, A. (2022). Dede Korkut’ta heyecanlandıran gelişme: Bursa nüshası bulundu. https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/dede-korkutta-heyecanlandiran-gelisme-bursa-nushasi-bulundu-679325.html. (12.09.2023).
• Tahan, K. (2016). Biçim, tarih, özne: bağlamlar-arası bir eleştiriye doğru. Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Topses, M. D. (2014). İbn Haldun’da asabiyye olgusunun işlevleri ve toplumsal temelleri. folklor/edebiyat, 20(79), 93-99.
• Unesco. (2018). Dede Korkut-Korkut Ata mirası: kültürü, efsaneleri ve müziği. https://www.unesco.org.tr/Home/AnnouncementDetail/67. (12.09.2023).
• van Dijk, T. A. (2008). Discourse and context: a sociocognitive approach. UK: Cambridge University Press.
• Yıldız Altın, K. (2021). Türk kültüründe atalar kültü. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yıldız Altın, K. (2023). Kültürel patronajlık ve bağlamlar-arasılık kavşağında Âşık Veysel. Aşık Veysel. (Süleyman Fidan, Ed.). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 211-226.
• Ziya Gökalp. (1992). Terbiyenin sosyal ve kültürel temelleri I. (R. Kardaş, Haz.). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.