AUTHOR LEXICOGRAPHY AND THE EXAMPLE OF ORHAN KEMAL

Year 2024, Volume: 9 Issue: 2, 1209 - 1237, 26.12.2024

Hasan Sağlam

https://doi.org/10.32321/cutad.1486747

Abstract

Dictionaries have been prepared in different types for various purposes and needs from past to present. One of these types is author dictionaries. In order to create and enrich dictionaries in a complete way, all kinds of written and oral language resources should be scanned. In this sense, there is a need to create dictionaries of writers, who are perhaps the most important workers of a language. Writers' dictionaries, which have the opportunity to contribute to the general vocabulary of the language, also have the potential to add new lexical units to general dictionaries and to make additions in terms of meaning and witnesses.
Turkish language is an ancient language with a dictionary tradition of about a thousand years. In this process, many works have been produced in almost every dictionary type and a large dictionary pool has been created. However, dictionary studies on our contemporary writers have remained limited. Analysing these authors and revealing their vocabulary is important in terms of following the change and development of the language. These dictionaries will provide researchers with concrete data and a holistic material about the author. Thus, generalisations based on one or a few works of the author will be prevented.
Orhan Kemal, who has an important place in the literary world with his works of short stories and novels, is among the socialist realist writers of Turkish literature. Orhan Kemal's works have a rich vocabulary of written and oral culture. They are important sources for the language because they have. All of his Works a complete dictionary to be created by scanning, language researchers as well as It will also be helpful for literary researchers. From these considerations based on Orhan Kemal's 41 works of novels and short stories A dictionary study has been carried out. All dictionary entries in the author's Works units (lexical items), the meaning of these lexical units in context, their origin information on language and lexical genres are presented together with their frequency levels. The idiom which has an important place in the author's vocabulary and distinguishes him from other writers, Uses such as proverbs, stereotypes, phrases, doubling, slang are also included in the dictionary.
In this study, the importance of author's lexicography will be emphasised and the main studies in this field in our country and in the world will be mentioned. Then, information, findings and evaluations about the Orhan Kemal Dictionary will be given.

Keywords

Dictionary, Lexicography, Author Lexicography, Orhan Kemal Dictionary

YAZAR SÖZLÜKÇÜLÜĞÜ VE ORHAN KEMAL ÖRNEĞİ

Abstract

Sözlükler, geçmişten günümüze çeşitli amaçlar ve ihtiyaçlar doğrultusunda farklı türlerde hazırlanmıştır. Bu türlerden biri de yazar sözlükleridir. Sözlükleri eksiksiz bir şekilde oluşturmak ve zenginleştirmek için her türlü yazılı ve sözlü dil kaynaklarının taranması gerekmektedir. Bu anlamda, bir dilin belki de en önemli işçileri olan yazarların sözlüklerinin oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Dilin genel söz varlığına katkı sağlama imkânı bulunan yazar sözlükleri, genel sözlüklere yeni sözlük birimler kazandırma, anlam ve tanık bakımından eklemeler yapma potansiyeline de sahiptir.
Türk dili, yaklaşık bin yıllık sözlük geleneğine sahip olan kadim bir dildir. Bu süreçte hemen her sözlük türünde birçok eser ortaya konmuş ve geniş bir sözlük havuzu oluşturulmuştur. Ancak, çağdaş yazarlarımızla ilgili sözlük çalışmaları sınırlı kalmıştır. Bu yazarların incelenmesi ve söz varlıklarının ortaya çıkarılması, dilin değişim ve gelişiminin takip edilebilmesi açısından önemlidir. Bu sözlükler araştırmacılara, ele alınan yazarla ilgili somut veri ve bütüncül bir malzeme sunacaktır. Böylece yazarın bir veya birkaç eserinden yola çıkılarak yapılan genellemelerin de önüne geçilmiş olacaktır.
Öykü ve roman türünde kaleme aldığı eserleriyle yazın dünyasında önemli bir yere sahip olan Orhan Kemal, Türk edebiyatının toplumcu gerçekçi yazarları arasında yer alır. Orhan Kemal’in eserleri, yazılı ve sözlü kültüre ait zengin bir söz varlığına sahip olmalarından dolayı dil için önemli birer kaynaktır. Onun tüm eserlerinin taranmasıyla oluşturulacak bütünlüklü bir sözlük, dil araştırmacılarının yanı sıra edebiyat araştırmacılarına da yardımcı olacaktır. Bu düşüncelerden hareketle Orhan Kemal’in roman ve öykü türünde kaleme aldığı 41 eserinden yola çıkılarak bir sözlük çalışması yapılmıştır. Yazarın eserlerinde geçen tüm sözlük birimler (lexical items), bu sözlük birimlerin bağlam içindeki anlamları, köken dil ve sözcük türü bilgileri sıklık dereceleriyle birlikte ortaya koyulmuştur. Yazarın söz varlığında önemli yer tutan ve onu diğer yazarlardan ayıran deyim, atasözü, kalıp söz, ikileme, argo gibi kullanımlar da sözlükte yer almaktadır.
Bu çalışmada, yazar sözlükçülüğünün önemi üzerinde durulacak, bu alanda ülkemizde ve dünyada yapılan belli başlı çalışmalardan bahsedilecektir. Ardından, hazırlanan Orhan Kemal Sözlüğü’ne dair bilgi, bulgu ve değerlendirmelere yer verilecektir.

Keywords

Sözlük, Sözlükçülük, Yazar Sözlükçülüğü, Orhan Kemal Sözlüğü

References

• Akalın, Ş. H. (2010). Sözcük bilimi ve sözlükçülük. Türk Dili, 698, 162-169.
• Aksan, D. (2020). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Aktunç, H. (1998). Türkçenin büyük argo sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Atkins, B.T.S., and Rundell, M. (2008). The Oxford guide to practical lexicography. New York: Oxford University Press.
• Aydoğan, B. (2008). Orhan Kemal’in öykülerindeki tekrarlar. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (1), 31-52.
• Baskın, S. (2014). Türkiye ve dünyada sözlük bilimi: tanımı, kapsamı ve diğer bilimlerle ilişkisi. International Journal of Language Academy, 2(4), 445-457.
• Boz, E. (2015). Sözlük ve sözlükçülük sorunu. Türkçenin çağdaş sorunları, Ankara: Gazi Yayınevi.
• Busmann, H. (2006). Routledge Dictionary of Language and Linguistics (Gregory Trauth ve Kerstin Kazzazi, Trans. and Edt.). New York: Taylor & Francis e-Library.
• Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Oxford: Blackwell Publishing.
• Dohman, Ü. (2021). Rus sözlükbilimi. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Ergüzel, M.M. (2010). Türkçenin söz varlığının tespitinde şair ve yazar sözlüklerinin önemi. III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 369-372.
• Gökdayı, H. (2017). Sözlükler ve kalıplaşmış dil birimleri. III. Uluslararası sözlükbilim sempozyumu, 381-397.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Hartmann, R. R. K. & James, G. (2002). Dictionary of lexicography. New York: Routledge.
• İmer, K. & Kocaman, A. & Özsoy, S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kiss, M. & Meszaros, T. (2018). Rethinking the role of digital author’s dictionaries in humanities research. Proceedings of the XVIII EURALEX International Congress, 871-879.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Landau, I. S. (1984). Dictionaries the art and craft of lexicography. New York: The Scrıbner Press.
• Narlı, M. (2020). Orhan Kemal romancılığının nitelikleri/yenilikleri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(3), 33-44.
• Özaydın Yakıştıran, B. (2020). Orhan Kemal’in hayatını otobiyografik romanlarından okumak. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(3), 355-378.
• Toklu, M. O. (2015). Dilbilime giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Topsakal, S. (2023). Yazar sözlükçülüğü ve Türkiye’de hazırlanan yazar sözlükleri üzerine kuramsal bir değerlendirme. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Trask, R. L. (2007). Key concepts in language and linguistics. New York: Routledge.
• Uğurdağ, C. (2020). Orhan Kemal’in Ekmek Kavgası adlı hikâye kitabında temalar. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(3), 335-345.
• Uysal, İ. N. (2019). Salah Bey Sözlüğü üzerine bir deneme. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), 4(2), 115-127.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmazkaya, E. (2023). Yazar odaklı sözlükçülük çalışmalarına dair. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(39), 85-99.
• Yüceol Özezen, M. ve Sözer, H. (2014). Türkiye’de yazar sözlükçülüğü çalışmaları ve Orhan Kemal Sözlüğü. Doğumunun 100. Yılında Orhan Kemal Sempozyumu, 231-258.