NÂBÎ DİVANI’NDA MERDİVEN VE SEMBOLİK YANSIMALARI

Year 2024, Volume: 9 Issue: 2, 1303 - 1318, 26.12.2024

Hilal Nayir Ekinci

https://doi.org/10.32321/cutad.1558747

Abstract

Mimari unsurlar, dünya edebiyatında yalnızca fiziksel mekânları temsil etmez, aynı zamanda soyut ve sembolik anlamlar taşıyan ögeler olarak da yer bulur. Mimari elemanların edebiyatta bir anlam çerçevesi içinde ele alınması bu yapıların işlevsel özelliklerinin ötesine geçerek insanın duygusal, ruhsal ve düşünsel dünyasıyla bağlantı kurmasını sağlar. Bu bağlamda, merdiven, hemen her kültürde sembolik anlamlar kazanan bir yapı elemanı olarak öne çıkar. Merdivenin anlatılarda yer bulmasının nedeni onun yalnızca mekânlar arasında fiziksel bir bağ kurması değil, aynı zamanda yükseliş ve düşüş gibi soyut kavramları da temsil edebilmesidir. Merdivenler, özellikle insanın ruhsal ya da sosyal mertebelerdeki yükseliş ve düşüşlerini sembolize eder. Edebiyatın her döneminde ve türünde bu mimari figürün, bir benzetme aracı olarak kullanıldığı görülür. Merdiven, aynı zamanda insanın çabalarının, başarılarının, başarısızlıklarının ya da hayatta karşılaştığı engellerin bir simgesi olarak da değerlendirilir.
Nâbî, klasik Türk edebiyatının en önemli temsilcilerinden biri olarak, yaşadığı dönemin sosyal ve toplumsal yapısını şiirlerine yansıtmış bir şairdir. Onun şiirlerinde devrin sosyo-kültürel özelliklerine dair izler bulmak mümkündür. Nâbî, şiirlerinde zaman zaman halkın gündelik diline yer verir, sosyal çevre ve toplumsal yapıyı eserlerine taşır. Özellikle halk arasında sık kullanılan deyimler, gündelik yaşamda karşılaşılan nesneler, onun hikemi üslubunu besleyen önemli unsurlar arasındadır. Gözlem gücünden sıklıkla faydalanan Nâbî’nin şiirlerinde gündelik hayatın sıradan nesneleri, mecazlar ve benzetmeler aracılığıyla daha derin anlamlar kazanır. Bu nesnelerden biri de merdivendir. Merdiven, bir yandan işlevselliğiyle insan yaşamının her alanında var olan bir yapı elemanı ve nesne olarak görünürken, diğer yandan Nâbî’nin şiirlerinde kimi zaman derin sembolik anlamlar taşır. Gündelik hayat içerisinde göze batmayan bu mimari unsur Nâbî’nin divanında yer bularak çoğunlukla sembolleşir. Bu çalışma kapsamında Nâbî’nin divanı taranarak merdiven kelimesinin geçtiği şiirler tespit edilmiş ve bu şiirlerde merdivene yüklenen sembolik anlamlar incelenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda Nâbî’nin hikemi şiir geleneği içerisinde merdivenle ilgili olan mecaz ve benzetmeleri ortaya çıkarılmış, bu figürün şairin düşünce dünyasındaki yeri değerlendirilmiştir.

Keywords

Nâbî, Merdiven, Sembol, Yükseliş, İniş

THE STAIRCASE AND ITS SYMBOLIC REFLECTIONS IN NÂBÎ’S DIVAN

Abstract

Architectural elements in world literature do not merely represent physical spaces; they also serve as components imbued with abstract and symbolic meanings. Considering architectural elements within a literary framework transcends their functional characteristics, establishing a connection with the emotional, spiritual, and intellectual dimensions of human experience. In this context, the staircase emerges as a structural element that holds symbolic meanings in almost every culture. The presence of stairs in narratives is not only due to their physical function of connecting spaces but also because they represent abstract concepts such as ascension and descent. Stairs often symbolize human elevation or decline in spiritual or social ranks. Throughout various literary periods and genres, this architectural figure has been frequently used as a tool for metaphor. Moreover, the staircase is viewed as a symbol of human efforts, successes, failures, or the obstacles encountered in life.
Nâbî, one of the foremost representatives of classical Turkish literature, is a poet who reflected the social and communal structures of his time in his poetry. In his poems, traces of the socio-cultural characteristics of the period can be found. Nâbî often incorporates the colloquial language of the people into his poetry, bringing social environments and societal structures into his works. Idioms frequently used by the public and objects encountered in daily life are among the key elements that enrich his didactic style. Ordinary objects from daily life, seen through Nâbî’s observational skill, gain deeper meanings through metaphors and similes in his poetry. One of these objects is the staircase. While the staircase appears as a structural element present in all aspects of human life, in Nâbî’s poetry, it occasionally carries profound symbolic meanings. This architectural element, which goes unnoticed in daily life, is often symbolized in Nâbî’s divan. Within the scope of this study, poems in Nâbî’s divan that contain the word “staircase” have been identified, and the symbolic meanings attributed to the staircase in these poems have been analyzed. The analysis reveals the metaphors and similes associated with stairs within the tradition of Nâbî’s didactic poetry, shedding light on the place of this figure in the poet’s intellectual world.

Keywords

Nâbî, Staircase, Symbol, Ascension, Descent

References

• Abalı, İ. (2022). Mistik-sembolik bir mekân: Türk folklorunda merdiven. Edebî Eleştiri Dergisi, 6 (1), 108-126.
• Akkuş, M. (1993). Nef’î divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aksoyak, İ. H. (2012). Şair Nâbî “Nâbî divanında mekân tasviri”. (Bilkan, A. F., Ed.) Şair Nâbî içinde (ss. 267-281). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ayan, H. (1981). Cevrî hayatı kişiliği, eserleri ve divanının tenkitli metni. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî divanı I-II. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Bilkan, A. F. (2006). Nâbî’nin klasik şiirdeki yeri (Ceyhan, A., Haz.) Ayla Demiroğlu kitabı içinde (s. 228-236). İstanbul: Kutupyıldızı Yayınları.
• Bozkurt, N. (2020). Minber. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C.30) İstanbul: TDV Yayınları.
• Çetin, Y. (2008). Osmanlı konut mimarisinde cihannümalar (seyir köşkleri). Sanat Tarihi Dergisi 17 (2), 43-58.
• Doğan, M. N. (2009). Nâbî divânı’nda lafız‐mana münasebetleri. Şair Nâbî Sempozyumu. Şanlıurfa Belediyesi, Şanlıurfa.
• Eliade, M. (2015). Dinler tarihine giriş. (Arslan Özcan L. Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Eliade, M. (2017). İmgeler ve simgeler (Kılıçbay M. A. Çev.) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Er Akan, A. ve Çakıcı, Z. (2009) Klasik Osmanlı mimarisinde minarelerin cami mimarisine etkileri: Sinan minarelerinin şehir silüetindeki yeri. 6. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara.
• Erdoğan, E. (1994). Sükkerî, hayatı, edebî kişiliği ve divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Eren, H. (2019). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• Eyice, S. (1998). Ağırlık kulesi. TDV İslâm Ansiklopedisi (C.30) İstanbul: TDV Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (2013). Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İpekten, H. (1990). Nâilî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaplan, M. (1996). Neşâtî divanı. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Karacan, T. (1991). Bosnalı Alaeddin Sabit divan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Karahan, A. (1967). Nâbî. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Karahan, A. (2012). Şair Nâbî-“Nâbî’nin sanatı ve şahsiyeti”. (Bilkan, A. F. Ed.) Şair Nâbî içinde (s. 85-108). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ divanı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâletî dîvânı. Erişim tarihi: 23.07.2024. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0
• Koç Keskin, N.İ. (2022). Arzuhâli edebî bahçeye gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 28 (28), 316-352.
• Kuban, D. (2023). Türk ahşap konut mimarisi 17-19. yüzyıllar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Mengi, M. (1991). Divan şiirinde hikemî tarzın büyük temsilcisi Nâbî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Mermer, A. (1991) Mezâkî hayatı kişiliği, eserleri ve divanının tenkitli metni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Muallim Nâcî. (2009). Lügat-i Nâcî. (Kartal, A., Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Onay, A. T. (2013). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü eski Türk Edebiyatında mazmunlar ve izahı. (Kurnaz, C., Haz.). Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Özbek Eren, İ. (2019). İşlevsellikten imgeye basamağın/merdivenin hâlleri. Arredamento Mimarlık (331), 100-103.
• Pakalın, Z. (1993). Osmanlı tarih ve deyimleri sözlüğü. İstanbul: Mili Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Parlatır, İ., Gözaydın, N. ve Zülfikar, H. (1998). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pürcevâdî, N. (1998). Can Esintisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Redhouse, J.W. (2009). Müntahabât-ı Lügât-ı Osmâniyye. (Toparlı, R., Eyövge Yılmaz, B., Yılmaz, Y., Haz.) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Sağ, M. ve Yıldıran, M. (2019). Türk kültüründe merdiven sembolünün yorumlanması. Türkoloji (94), 183-199.
• Sümer, N. (2018). Mitolojik ve dinsel bir yükseliş simgesi olarak merdiven motifi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(1), 257-269.
• Şemsettin Sami. (2015). Kamus-ı Türkî. (Yavuzarslan, P., Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Şentürk, A. (1999). Osmanlı şiir antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tunç, S. (2015). Nâbî divanında sosyal hayata hikmetli bakış. Konya: Palet Yayınları.
• Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm hayatı, sanatı, divanı ve metnin bugünkü Türkçesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Yoldaş, K. (2005). Sâbir Pârsâ divanı. İstanbul: Kitabevi.