AMR U ZAYD AND THE OTHER REPRESENTATIVE NAMES FROM NAHW TO FIQH, FROM LOGIC TO LITERATURE

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 252 - 279, 01.06.2025

Haluk Gökalp

https://doi.org/10.32321/cutad.1557119

Abstract

In order to indicate the subject and object in example sentences in Arabic, certain personal names have been used. For this purpose, from the time of Sībawayh’s al-Kitāb, imaginary persons such as ‘Amr and Zayd have appeared in Arabic grammar books. These example names, which are seen in grammar texts, have become widespread and have also been used in various scholarly texts such as jurisprudence (fiqh), logic, and theology (kalām). In fiqh texts, especially in fatwas, new names have been added to these. Proper names such as ‘Amr, Zayd, Bakr, Bashīr, Khālid, Hind, and Zaynab, after being transformed into representative characters in grammar and fiqh texts, have also found a place in literary works. The presence of these representative names in the literary field has been further reinforced by fiqh-related works such as manzūm fatwā (poetic fatwa) and manzūm farāʾiḍnāma (poetic inheritance law books), as well as by poetic translations of scientific works in the field of grammar, such as ʿawāmil and ʿawāmil muʿrib. These names, which were used as example figures and gained new meanings as fixed expressions in Persian literature, were reflected in classical Turkish literature through foundational works that shaped Eastern literature and the commentaries written on these works. Representative names, which appeared in various contexts in prose texts such as tezkire (biographical anthologies) and sharh (commentaries) in classical Turkish literature, were widely used in divans and mathnawis. Divan poets employed these representative names both as the subjects and objects of the events described in their couplets and in ways that conveyed different meanings. Since these names were mostly used in the context of Arabic grammar (nahw) and Islamic jurisprudence (fiqh), divan poets benefited from the expressive possibilities provided by numerous terms related to Islamic law and grammar. Poets incorporated these names into various forms of wit and imagination, using them in their poetry on almost every subject, especially in religious and mystical (tasawwufī) matters. There is no independent study on the use of representative names in Divan poetry. In this interdisciplinary study, after identifying the origins of these names and the scientific and literary texts in which they appear, their context and usage in Divan poetry have been examined. This article, which explores the journey of representative names from Arabic scholarly texts to Turkish literature, reveals the new meanings these names acquired through conventionalization in Divan poetry, supported by the testimony of tezkires (biographical anthologies) and sharhs (commentaries). In this way, significant and effective examples of polysemy and intertextual relations in Eastern literature have been made available for researchers.

Keywords

Ottoman Poetry , Syntax , Fiqh , Representative Names , Intertextuality

NAHİVDEN FIKHA, MANTIKDAN EDEBİYATA AMR U ZEYD VE DİĞER TEMSİLİ İSİMLER

Abstract

Arapça örnek cümlelerin özne ve nesnesini ifade etmek için bazı kişi isimlerinden yararlanılmıştır. Bu maksatla Sîbeveyh’in el-Kitâb adlı eserinden itibaren Arapça nahiv kitaplarında Amr ve Zeyd gibi hayalî kişilere yer verilmiştir. Nahiv metinlerinde görülen bu tür örnek isimler yaygınlaşarak fıkıh, mantık, kelam gibi çeşitli ilmî metinlerde kullanılmıştır. Başta fetvalar olmak üzere fıkıh metinlerinde bu isimlere yenileri eklenmiştir. Amr, Zeyd, Bekr, Beşir, Hâlid, Hind, Zeynep gibi özel isimler nahiv ve fıkıh metinlerinde temsilî kişilere dönüştükten sonra edebî metinlerde de yer bulmuştur. Manzum fetva, manzum ferâiznâme gibi fıkıhla ilgili eserlerin yanı sıra avâmil, avâmil mu‘ribleri gibi nahiv sahasına giren bilimsel eserlerin manzum tercümeleri temsilî isimlerin edebî sahada yaygınlaşmasına katkı sağlamıştır. Fars edebiyatında hem örnek kişi olarak kullanılan hem de kalıplaşarak yeni anlamlar kazanan bu isimler, Doğu edebiyatına yön veren temel eserler ve bu eserlere yazılan şerhler vasıtasıyla eski Türk edebiyatına da yansımıştır.
Eski Türk edebiyatında tezkire ve şerh gibi mensur metinlerde çeşitli vesilelerle yer bulan temsilî isimler divan ve mesnevilerde yaygın olarak kullanılmıştır. Divan şairleri temsilî isimleri, hem beyitlerde dile getirilen hâdiselerin özne ve nesnesi olarak hem de farklı anlamlara gelecek şekilde kullanmışlardır. Temsilî isimler çoğunlukla nahiv ve fıkıh bağlamında kullanıldığı için divan şairleri, İslam hukuku ve nahiv gibi zâhirî ilimlere dair birçok terimin sağladığı anlatım olanaklarından istifade etmişlerdir. Şairler bu isimleri birbirinden farklı nükte ve hayallere konu etmişler, başta dinî-tasavvufî meseleler olmak üzere hemen her konu ile ilgili şiirlerinde bu isimlere yer vermişlerdir.
Divan şiirinde temsilî isimlerin kullanımına dair herhangi bir müstakil çalışma bulunmamaktadır. Bu disiplinlerarası çalışmada temsilî isimlerin kökeni, yer aldıkları bilimsel ve edebî metinler belirlendikten sonra bu isimlerin divan şiirinde hangi bağlamda ve nasıl kullanıldığı incelenmiştir. Temsilî isimlerin Arapça ilmî metinlerden Türk edebiyatına uzanan serüvenini inceleyen bu makalede divan şiirinde söz konusu isimlerin kalıplaşmak suretiyle kazandığı yeni anlamlar, tezkire ve şerhlerin tanıklığıyla ortaya konmuştur. Bu vesileyle çok anlamlılık ve Doğu edebiyatında metinlerarası ilişkilere dair etkili ve önemli örnekler araştırmacıların istifadesine sunulmuştur.

Keywords

Divan Şiiri , Nahiv , Fıkıh , Temsilî İsimler , Metinlerarasılık

References

• Abdalla, S. G. E. (2016). Tanzimat döneminde kullanılan gramer terimleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Akbaş, O. (2012). Mustafa Reşit’in Müntehabât-ı Cedîde isimli antolojisinin çeviri yazısı ve incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Akkol, Y. (2019). Gelibolulu Sun’î divanındaki gazellerin tematik tahlili [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aktaş, M. M. (2020). Kazasker Mekkî Divanı (inceleme-tahlil-metin) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Giresun Üniversitesi.
• Alkan, S. (2011). Ni’met Divanı (İstanbullu) (inceleme-metin-dizin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Arslan, M. (2018). Şeref Hanım Divanı. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59880,seref-hanim-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2024).
• Avcıoğlu, G. G. (2018). Sa‘di-yi Şîrâzî’nin hayatı, eserleri ve Türk edebiyatındaki yeri [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Ayar, M. (2022). Aziz Mahmûd Hüdâyî Dîvânı sözlüğü (bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kırıkkale Üniversitesi.
• Ayçiçeği, B. (2021). Divan şiirinde mecazî yapının inşası için Arapça gramer terimlerinin kullanımı. İskender Pala Armağanı içinde (ss. 208-235). Kapı Yayınları.
• Aydın, A. (2009). Hanyalı Nuri Osman ve Divanı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, G. (2019). Bosnalı Sâbit Dîvânı’nın bağlamlı dizini ve işlevsel sözlüğü [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Aydın, F. (2019). Abdülmecid Sivasî Şerh-i Cezîre-i Mesnevî (inceleme- karşılaştırmalı metin) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aytaç, A. (2017). Aşkȋ-Heft Peyker. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54135,53552heft-peyker-askipdfpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2024).
• Babaarslan, G. (2022). Bir mahbûba Sevb-i Cedîd giydirmek: Erzurumlu Rahmî’nin manzum Avâmil tercümesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29, 310-330.
• Bardakoğlu, A. (1989). Âm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 2, ss. 552-553).
• Benli, A. (2021). Bir cümle çözümlemesi örneği: İbnu’s-Sîd el-Batalyevsî’nin Arap gramerinin meşhur örneği “Darabe Zeydün ‘Amran” hakkındaki risalesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50, 469-497.
• Bilge, B. (2022). İsmâ’il Rüsûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmû’atu’l-Letâyif ve Latmûratu’l-La’ârif) (V. cilt) (inceleme-metin-sözlük) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbȋ divan c. I. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Cengiz, A. (2021). Dervîş Muhammed Şifâyî, Eşşerhu’l-Kitâbi’l-Mesneviyyi’l-Ma’neviyyi’l-Muhtasar (inceleme-metin-sözlük) c. 2 [Yayımlanmamış doktora tezi]. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• Ceylan, B. (2020). Hâcî Pîrî-İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî (inceleme- metin) (51a-110b sayfalar arası) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Ceylan, M. (2021). Nef’î dîvânındaki kasidelerle Enverî dîvânınındaki kasidelerin karşılaştırılması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ceylan, Ö. (2000). Tasavvufȋ şiir şerhleri. Kitabevi Yayınları.
• Ceylan, Ö. ve Yılmaz, O. (2005). Keçecizâde İzzet Molla ve Dȋvân-ı Bahâr-ı Efkâr. Kitap Sarayı.
• Çambel Kalço, Ş. (2019). Manastırlı Sâlih Fâik ve Dîvânı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, Z. (2017). Sekkâkȋ - miftâhu’l-ulûm - belâgat (Z. Çelik, Çev.). Litera Yayınları.
• Çetinkaya, S. (2014). Sürûrî’nin tarihlerinde sosyal arka plan [Yayımlanmamış yüksek Lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetkin, M. (2014). Celâleddîn Es-Suyûtî ve Arap gramerindeki yeri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çıkar, M. Ş. (2009). Nahivciler ile mantıkçılar arasındaki tartışmalar. İsam Yayınları.
• Çınarcı, M. N. (2019). Şeyhülislam Ârif Hikmet Bey Tezkiretü’ş-Şu‘Arâ (inceleme - metin). e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64059,seyhulislam-arif-hikmet-bey-tezkiresipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2024).
• Çıpan, M. (2003). Fasih Divanı (İncelme-Tenkitli Metin). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çiftçi, Ö. (2017). Fatîn Davud hâtimetü’l-eş‘Âr (Fatîn tezkiresi). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Demir, G. (2016). Et-Tansîsü’l-Muntazar Fî Şerhi Ebyâti’t-Telhîs Ve’l-Muhtasar (transkripsiyonlu metin-inceleme) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Demirkazık, H. İ. (2022). Mustafa Fenni divanı. DBY.
• Dilber, D. (2023). Bağdatlı Rûhî Divanı bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğü [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Eğri, A. (2006). 17. yy. şairlerinden Hikmetî ve Divanı [Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Eliaçık, M. (2011). Osmanlı’da manzum fetvâ geleneği. Türkiyat Mecmuası, 21(2), 105-146.
• Eliaçık, M. (2016). Osmanlı fetva kitaplarında kadın statüsüne dair analitik bir inceleme. Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın II, 1217-1222.
• Erdoğan, M. (2008). Kabûlî İbrahim Efendi, hayatı, edebî kişiliği ve Divanı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erişen Yazıcı, G. (2017). Kâmȋ Divanı. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55977,kami-divani-pdf.pdf?0 (Erişim Adresi: 23.09.2024).
• Erkan, A. (2010). Mâ-Hazâr adlı pendnâme şerhinin günümüz harflerine aktarılması ve incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fatih Üniversitesi.
• Eser, İ. (2019). Hoca-zâde Muhammed Râsim şerh-i müntehabât-ı Mesnevî (inceleme-metin-dizin) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Gençdoğan, İ. (2010). Aziz Mahmud Hüdâyî Dîvânı’nda dinî muhtevâ [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Göktaş, M., Öztürk, M. (2023). Son asır mutasavvıf şairlerden Ömer Necmî Efendi ve Sâkînâmesi’nin yeni bir nüshası. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 108, 417-434.
• Güler, Ö. S. (2021). Ka‘b b. Züheyr’in Kasîde-i Bürde’sine Osmanlı Döneminde yazılan Türkçe şerhler [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Gülüm, E. (2021). Ahmedî Dîvânı (inceleme-tenkitli metin-tıpkıbasım) [Yayımlanmamış doktora tezi] Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Güneş, M. (2013). Manastırlı Celâl Bey Dîvânı [inceleme-metin] [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güzel, B. (2012). Kemiksiz-zâde Safvet Mustafa ve “Nuhbetü’l-Âsâr Min Ferâidi’l-Eş’âr” isimli şair tezkiresi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Hacıbekiroğlu, A. (2022). Müsnedün İleyhin Tevâbi‘ unsurlarla ifade ettiği anlamsal yorumlar-Sekkâkî’nin Miftâhu’l-ʿUlûm’u bağlamında-. Universal Journal of Theology, 7(1), 169-187.
• Hocaoğlu Alagöz, K. (2021). Klasik Türk edebiyatinda müşâ’are geleneği: Rodosçuklu Kömürkayazâde Fennî Divani Ve Hayrabolulu Hasîb Divani örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• İnanç, Y. (2009). Gelibolulu Mustafa B. İbrahim ve Tuhfetü’l Avâmil’i (inceleme-tahkik) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• İnanır, A. (2008). İbn Kemal’in fetvaları ışığında Osmanlı’da İslâm hukuku [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İsen, M. (1990). Usuli divanı. Akçağ Yayınları.
• Kadağ, F. B. (2019). Osmanlı Dönemi Mu‘rib Eserleri’nin değerlendirilmesi-Avamil Mu‘ribleri örneği- [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. İstanbul.
• Karlıtepe, M. (2007). Kelâmî dîvânı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaya, B. A. (2020). Osman Nevres Dîvânı. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76247,osman-nevres-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2024).
• Kaya, İ. (2020). Sûdî’nin Hâfız dîvânı şerhi c. I. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kılıç, F. (2018). Âşık Çelebi meşâ’irü’ş-şu‘arâ. e-kitap.
• Kılıçarslan, O. (2021). 19. yüzyıl divan şairi Hayrî ve şiirleri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 67, 122-146.
• Kızılkaya, Y. (2014). Arap dilinde meselin darbı. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42, 281-295.
• Koçak, F. (2006). Faik Mahmud ve Divanı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Konuk, A. A. (2017). Fusûsu’l-Hikem tercüme ve şerhi C. I. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2017). Lebib Divanı. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2024).
• Kurumehmet, M. (2006). XVIII. yy. şairlerinden Müsellem (Şeyh Ebu’l-Vefâ Edirnevî) hayatı, sanatı, Dîvânı’nın tenkitli metni [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Küçük, S. (1999). Antakyalı Münif divanı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Mermer, A. (2003). Bilinmeyen XV. yüzyıl divan şairi Karamanlı Aynî. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 13, 217-226.
• Metin, M. (2014). Şem‘î Mustafa Efendi’nin Şerh-i Bostân’ı (transkripsiyonlu metin) [200b-321a] [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Nar, O. (2016). Yenişehirli İzzet hayatı, edebî planı, dîvânı’nın tenkitli metni (metin-inceleme-dizin) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Örsten, S. (2005). Osmanlı hukukunda fetvâ [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcanar Sel, G. (2020) Hüseyin Kefevî ve bustân-efrûz-ı cinân der-şerh-i gülistân (inceleme-tenkitli metin) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdil, K. N. (2019). Himmetȋ Engurânȋ Divanı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Paksoy, K. (2012). Bursevî İsmâil Hakkı Şerh-i Pend-i Attâr (inceleme-metin-sözlük) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Kayseri.
• Pekdemir. R. (2019). Gazzâlî’nin Mantık Eserlerinde Kelâm Metodunun Eleştirisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sarıkaya, E. (2008). Ebubekir Celalî Divanı: karşılaştırmalı metin-inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Soldan, U. (2005). Fatîn Dîvânı (İnceleme-Metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sungurhan, A. (2017a). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu’arâ. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasan-celebipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2024).
• Sungurhan, A. (2017b). Beyânî Tezkiretü’ş-şu`Arâ. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55835,beyani-tezkiresipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2024).
• Şahin, Ö. (2016). Ahmed Hayâtî-yi Elbistânî’nin Şerh-i Tuhfe-yi Vehbî adlı eseri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Şamlı, Ö. (2019). 18. Yüzyıl Divan Şairlerinden Edirneli Kâmî ve Divanı’nın Tahlîli [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Şanver, G. G. (2019). Molla Arab (Ö. 901 / 1496) ve fetva mecmuasının incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şengün, N. (2006). Nazîr İbrahim ve Dîvânı (metin-muhtevâ-tahlîl) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Tanyıldız, A. (2010). İsmâîl Rüsûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmû’atu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) (I. cilt) (inceleme-metin-sözlük) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Taşdelen, İ. (2014). Şevkî Hasan Tahsin İstanbulî Divanı (transkripsiyonlu metin ve sadeleştirme) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Tekin, R. (2018). Şeyhulislâm Abdurrahim Efendi’nin Fetevâ-yı Abdurrahîm adlı eserinde cizyeye dair fetvâları. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 165-175.
• Toparlı, R. (2015). Şemseddin Sivasî divanı. Sivas Belediyesi Yayınları.
• Turgutlu, M. (2008). Enderûnlu Halîm dîvânı (inceleme-metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti ilmiye teşkilatı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünsal Topçu, G. (2020). Fasîh Ahmed Dede dîvânı bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğü [Yayımlanmamış doktora tezi]. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 23.09.2024).
• Verim, H. (2014). Şem‘î Mustafa Efendi’nin Şerh-i Bostân’ı (Transkripsiyonlu Metin) [1b-200b] [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Yakar, H. İ. (2022). Antepli Hasırcızāde Hafız Mehmet Ağa'nın manzum ve mensur hiciv ve fıkraları. Klasik Türk edebiyatında gülmece ve mizah içinde (ss. 206-232). İKSAD Global Yayıncılık.
• Yalap, H. (2014). İsmâîl Rüsûhî-yi Ankaravî şerh-i Mesnevî (Mecmû’atu’l-letâyif ve matmûratu’l-ma’ârif) (II. cilt) (inceleme-metin-sözlük) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Niğde Üniversitesi.
• Yanık, N. H., Kılıçlı, M. ve Çögenli, S. (2006). Telhis ve Kuran tercümesi. Huzur Yayınları.
• Yazar, İ. (2006). Kânî Divanı (incelme-metin) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yekbaş, H. (2020). Sehi Bey-Divanı. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76504,sehi-bey-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2024).
• Yelten, M. (2017). Sohbetü’l-Ebkâr-Nev’î-Zâde Atâyî. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55751,sohbetul-ebkarpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2024).