TÜRKİYE’DE BELEDİYELERİN KENTSEL HİZMET SUNUMU VE YAPABİLİRLİKLER EKSENİNDE KADIN DOSTU KENT İDEALİ

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 1, 1 - 32, 24.01.2025

İlkim Tuğçe Biter

Öz

Bu makale, kadınların içinde yaşadıkları kentlerdeki görünürlükleri ve kent yaşamına katılımları ile yerel yönetimler özelinde belediyelerin sunduğu kamusal hizmetler arasındaki ilişkiyi toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Belediyeler tarafından yerel düzeyde üretilen politikalar, bir taraftan kent sakinlerinin yapabilirlik seviyesini artırarak gündelik yaşamlarını kolaylaştırmakta; diğer taraftan yetersiz hizmet sunumu nedeniyle mevcut eşitsizlikleri derinleştirmektedir. Bu kapsamda, kadınların kentteki yapabilirliklerinin artırılmasına dair belediyelerin benimsediği politika vizyonu ve kent hizmetleri sunumu hem toplumsal cinsiyet eşitliğinin hem de kentsel adaletin sağlanması açısından son derece önemlidir. Herkese eşit mesafede gerçekleştirilen hizmet anlayışı yerine kadınların cinsiyet temelli gereksinimlerine ve önceliklerine yer verilmesi, soyut eşitliğin ötesine geçme imkânı yaratabilmektedir. Dolayısıyla belediyeler, toplumsal cinsiyet rollerinin gerektirdiği sorumluluklar neticesinde yapabilirlik düzeyi düşük olan kadınların kentteki yaşam kalitesinin artırılması için çeşitli güçlendirme politikalarıyla kentsel hak ve hizmetlere erişim ve kullanım kapasitelerinin desteklenmesinde sorumlu görülen temel aktör olarak öne çıkmaktadır. Bu çerçevede makale, kadın ve kent ilişkisini belediyelerin yerel hizmet anlayışındaki farklılıkları dikkate alarak İzmir, Mersin, Konya ve Kayseri Büyükşehir Belediyeleri üzerinden analiz etmektedir. Dört büyükşehir belediyesinin 2019-2022 yıllarını kapsayan faaliyet raporları ve stratejik planları, Atlas.ti nitel analiz veri programı aracılığıyla incelenmiştir. Stratejik plan ve faaliyet raporları, kadınların kentteki farklılaşan öncelikleri, talepleri ve deneyimleri dikkate alınarak toplumsal cinsiyetin ana akımlaştırılmasının ne düzeyde hayata geçirildiğini yansıtması açısından son derece önemlidir. Ayrıca makalede, İzmir, Mersin, Konya ve Kayseri'nin dahil olduğu ve TÜBİTAK 1003 proje desteğiyle yürütülen 218K355 numaralı “Sürdürülebilir Kent Politikaları: Yaşam Kalitesi Açısından Türkiye’de Kent-Bölgeler" başlıklı çalışmada elde edilen verilerden faydalanılmıştır. Bu şekilde belediyelerin ortak yaşam çevresine yönelik politikalarının kent hakkından mahrum bırakılan ve kamusal kentsel mekanlardan dışlanan kadınların kentte varolma mücadelesine ne ölçüde katkı sunduğunun ya da sunmadığının anlaşılması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

yerel yönetimler, toplumsal cinsiyet, kadın dostu kent, yapabilirlik

Kaynakça

• Alkan, Ayten (2006) “Belediye Kadınlara da Hizmet Eder”, Ankara: Ka.Der Yayınları.
• Birleşmiş Milletler Ortak Programı: Kadın Dostu Kentler, http://www.kadindostukentler.org/kdk-kadin-dostukent.php.
• Çayır, Melike & Sarıtaş, Mustafa (2017) “Nitel Veri Analizinde Bilgisayar Kullanımı: Bir Betimsel İçerik Analizi”, Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 11(2).
• Darke, Jane (1996) “The Man-Shaped City”, Ed.: Chris Booth, Jane Darke and Sue Yeandle, In.: Changing Places: Women’s Lives in the City, London: Sage.
• Demirbaş, Cansu (2021) “Sürdürülebilir Kent Kavramında Belediyelerin Rolü: Mezitli Belediyesi Örneği”, Tarsus Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1).
• Düşündere, Taşöz Ayşegül; Bilgiç, Kavas Asmin ve Avşar, İlderya (2020) 81 İlde Türkiye’nin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Karnesi, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), TOBB Yayınları: Ankara.
• Ecevit, Yıldız ve Bayrakçeken, Tüzel Gökçe (2019) Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin İzlenmesi İçin El Kitabı, Ankara: CEİD Yayınları.
• England, Kim (1991) “Gender Relations and the Spatial Structure of the City”, Geo-forum, 22 (2).
• European Charter of Local Self-Government: https://rm.coe.int/168007a088.
• Lorasdağı, Koyuncu Berrin ve Sumbas, Ahu (2015) “Türkiye'de Yerel Siyaseti Toplumsal Cinsiyet Üzerinden Düşünmek: Kadına Yönelik Şiddetle Mücadelede Belediyeler”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt:24, Sayı:2.
• Mitchell, Don (2003) The Right to the City: Social Justice and the Fight for Public Space, New York: The Guilford Press.
• Molyneux, Maxine (1985) “Mobilization without Emancipation? Women’s Interests, the State, and Revolution in Nicaragu”, Feminist Studies, 11 (2).
• Moser, Caroline (1989) “Gender Planning in the Third World: Meeting Practical and Strategic Gender Needs”, World Development, Vol:17, No:11.
• Özmakas, Utku ve Yıldırım, Kansu (2020) “Dışlayıcı Mimari”, Mülkiye Dergisi, 44 (4).
• Petty, James (2016) “The London Spikes Controversy: Homelessness, Urban Securitisation and the Question of Hostile Architecture”, International Journal for Crime, Justice and Social Democracy, 5(1).
• Robeyns, Ingrid (2005) “The Capability Approach: A Theoretical Survey”, Journal of Human Development Vol. 6, No. 1.
• Robeyns, Ingrid (2003) “Sen’s Capability Approach And Gender Inequality: Selecting Relevant Capabilities”, Feminist Economics, Vol. 9, No. 2-3.
• Sen, Amartya (2004) Özgürlükle Kalkınma, Çev. Yavuz Alogan, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sen, Amartya (1992) “Missing Women”, British Medical Journal, Vol. 304.
• Sumbas, Ahu (2013) “Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Politika Yaklaşımı Çerçevesinde Türkiye'de Belediyelerin Hukuksal ve Siyasal Durumları”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:3, Sayı:1.
• Şeker, Murat, Ozan, Cenk ve Yaman, Berna (2020) Yerelleşen İnsani Gelişme Endeksi – Büyükşehirler ve İlçeler, İnsani Gelişme Vakfı (İNGEV), Enva Yayıncılık.
• Şener, Ülker vd. (2024) “Belediyelerde Mevcut Durum Analizi: 30 Büyükşehir Belediyesi Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Dair Bize Ne Söylüyor?”, Ankara: CEİD Yayınları.
• Şenesen, Günlük Günay, Y. Yücel, A. Önal Yakar, N. Ergüneş ve B. Yakut Çakar (2017) Kadınsız Kentler: Toplumsal Cinsiyet Açısından Belediyelerin Politikaları ve Bütçeleri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, İlhan (2010) Gündelik Yaşam, Yaşam Kalitesi ve Yerellik Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toksöz, Gülay vd. (2022) Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini İzleme Raporu 2021-2022, Ankara: CEİD Yayınları.
• TÜBİTAK Projesi (2023) “Sürdürülebilir Kent Politikaları: Yaşam Kalitesi Açısından Türkiye'de Kent-Bölgeler”, (Yayınlanmamış), No:218K355.
• Tuncer, Selda (2021) “Kadınların Kent Hakkını Yeniden Düşünmek”, Beyond İstanbul: Mekânda Adalet ve Toplumsal Cinsiyet, Sayı:10.
• Yanıkkaya, Berrin (2011) “Şehirde Kaybol(AMA)mak ya da Kadın Olmak”, Kent ve Mekân Ekseninde Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları Paneli, TMMOB Ankara Şubesi.
• Zukin, Sharon (1995) The Cultures of Cities, Blackwell Publishers.