TEFSİR İLMİNDE RİVAYET ALGISI

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 21 - 57, 31.05.2018

Ali Karataş

Öz

İslâm ilimlerinde, her ilmin rivayetlere bakışı aynı değildir. Hadis, rivayetlerin

isnadlı olarak nakledilmesini önceler ve buradan hareketle sahih ve uydurma

olanını tespit etmek ister. Tefsir ise rivayetleri tahkik ve tenkit noktasında Hadis

kadar titiz davranmaz. Bu sebeple müfessirler, birçok rivayeti tefsirlerinde zikrederler.

Hadisciliği ön plan çıkan müfessirler de tefsir amaçlı zikrettikleri haberlerin

sıhhati ve isnadlı zikredilmesi noktasında diğer haberlerdeki gibi daha dikkatli

davranmazlar. Bu, onların tefsir rivayetlerine karşı farklı bir bakış açısına sahip

olduğunu göstermektedir. Tefsir rivayetleri, sadece merfu, mevkuf ve maktu haberlerden

oluşmaz; aksine, ayetlerin anlamını tespit etmeye yardımcı olan her

türlü bilgiyi aktaran nakillerden teşekkül etmektedir. Bu, tefsirde rivayetin bilinen

manada rivayetten farklı anlaşılması gerektiğini bizlere ifade etmektedir. Bu

noktalar dikkate alınarak, bu makalede, genel olarak rivayetten ne anlaşıldığı ve

rivayetin işlevi üzerinde durulacak. Temel sorun olarak da Tefsir’de rivayetin mahiyeti ve tefsir rivayetlerine bakış tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Rivayet, Tefsir Rivayetleri, İsnad, Öznellik

Kaynakça

• Albayrak, Halis, “Tefsir İlminin Sınırlarına Dair”, Tefsir Nasıl Bir İlimdir, Ensar Neşriyat, İstanbul 2011.
• Ateş, Ali Osman, Kur’ân ve Hadislere Göre Şeytan, Beyan Yayınları, İstanbul 1996.
• Atmaca, Gökhan, Tefsiri Tarihte Aramak-İbn Sa’d Örneği, Aybil Yayınları, Konya 2016.
• Aydın, İsmail, Kur’ân’ın Filolojik Yorumu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2014.
• Aydın, Muhammed, “Rivayet Tefsiri Kavramı ve Kur’an’ın Kur’an ile Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, sayı: 20, ss. 1-32.
• Balcı, İsrafil, “Rivayetin Metne Dönüştürülmesinde Ravi Tasarrufuna Seyf b. Ömer’den Örnekler”, İslâmî İlimler Dergisi, 2008, cilt: III, sayı: 2, İslâm Tarihçiliği sayısı, ss. 105-125.
• Benli, Mehmet Sami, “Muhammed b. Habîb”, DİA, XXX, 534.
• Coşkun, Muhammed, Kur’ân Yorumunda Sîret Nüzul İlişkisi, Fikir Yayınları, İstanbul 2014.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. el-Bahr, Kitâbü’l-Hayavân, tahk. Abdusselam Muhammed Hârûn, Matbaatü Mustafa el-Bâbî, Mısır 1965.
• Çelik, Ali, “Tarih Yazıcılığında İsnadın Kullanılışı ya da Rivâyetçi Metod", Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2003, cilt: III, sayı: 2, ss. 5-21.
• Çetin, Nihad M., Eski Arap Şiiri, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1973.
• Dayf, Şevki, el-Asru’l-Cahilî, Dâru’l-Meârif, Mısır 119.
• Târihu’l-Edebi’l-Arabî el-Asru’l-Cahilî, Dâru’l-Meârif, Mısır 119.
• Derveze, İzzet, et-Tefsîru’l-Hadîs, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyyi, Beyrut 1383.
• Dihlevî, Şah Veliyullah, Huccetu’l-Lâhi’l-Bâliğa, tahk. es-Seyyid Sâbık, Dâru’l-Ceyl, Beyrut 1426.
• Doğanay, Süleyman,“Hoca-Talebe İlişkisi Bağlamında Sened Mukayesesi ve Sorunları”, Bilimname: Düşünce Platformu, 2007/1, cilt: V, sayı: 12, ss. 163-186.
• Efendioğlu, Mehmet, “Rivayet”, DİA, XXXV.
• Gördük, Yunus Emre, Abdullah b. Ömer’in Mevlâsı Nâfi’ Tefsir İlmindeki Yeri, A Grafik, Diyarbakır 2015.
• Gül, Ali Rıza, “Kur’ân Ayetlerini Tarihlendirmede Nüzul Sebeplerinin Rolü”, Dinî Araştırmalar, 2004, cilt: VII, sayı: 19, ss. 191-220.
• Hafâcî, Muhammed ‘Abdulmun’im, “Cahiliye Şiirinde İntihal Teorisi”, çev: Sevim Özdemir, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/1, sayı: 24, ss. 147-152.
• Hakyemez, Cemil, “Mehdî Düşüncesinin İtikadîleşmesi Üzerine”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004/1, cilt: III, sayı: 5 ss. 127-144.
• Hamîdullah, Muhammed, “İslâmî İlimlerde İsrâiliyât Yâhut Gayr-ı İslâmî Menşeli Rivâyetler”, çev. İbrahim Canan, Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, 1977, sayı: 2, ss. 295-319.
• Hıdır, Özcan, Yahudi Kültürü ve Hadisler, İnsan Yayınları, İstanbul 2006.
• Hizmetli, Sabri, İslam Tarihçiliği Üzerine, DİB Yayınları, Ankara 1991.
• Hüseyin, Taha, Câhiliye Şiiri Üzerine, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
• İbn Âşûr, Şeyh Muhammed Abdulfâzıl, Anahatlarıyla Tefsir Tarihi, Rağbet Yayınları, İstanbul 2007.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed, Mu’cemu Mekâyisü’l-Lüğâ, Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdü’d-dîn İsmail, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, tahk. Sâmi b. Muhammed Selâme, Dâru Tayyibe, Riyad 1999.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, tahk. Muhammed Abdu’l-Kâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmmiyye, Beyrut 1990.
• İbn Salâh, Ulûmu’l-Hadîs, tahk. Nureddin Itr, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1986.
• İbn Teymiyye, Mecmûu’l-Fetevâ, tahk. Abdurrahman b. Kasım, Suudi Arabistan 1995. Mukaddimefî Usûli’t-Tefsîr, tahk. Adnan Zarzur, Şam.
• Karataş, Ali, “Müfessirlere Yöneltilen Bazı Eleştiriler”, Hikmet Yurdu, 2013, cilt: VI, sayı: 12, ss. 155-186.
• Tefsir Geleneğinde Rivayet, A Grafik, Diyarbakır 2015.
• Cemâleddîn, Mehâsinü’t-Te’vîl, tahk. Muhammed Bâsil, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyyi, Beyrut 1418.
• Kaya, Mesut, Çağdaş Tefsirlerde İsrâiliyata Yaklaşım ve Kitab-ı Mukaddes Bilgilerinin Kullanımı, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi), Konya 2013.
• Kevserî, Zahid, “Ka‘bu'l-Ahbâr ve İsrâiliyât”, çev. Osman Güner, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2004, cilt: IV, sayı: 1, ss. 221-225.
• Kurban, Nur Ahmet, “Mevâlî Müfessirlerin Kur’ân Tefsirinin Oluşumuna Katkıları ve Onlara Yöneltilen Eleştiriler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2011, C. 4, sayı: 16.
• M. Zübeyr Sıddıkî, Hadis EdebiyatıTarihi: Menşei, Tekâmülü, Husûsiyetleri ve Tenkîdi, çev. Yusuf Ziya Kavakçı, İrfan Yayınları, İstanbul 1996.
• Mansur, Ali Nasîf, et-Tâcu’l-Camiu li’l-Usûl, Mektebetü Pamuk, İstanbul 1961.
• Naim, Babanzade Ahmed, Hadis Usulü ve Istılahları, yayına hazırlayan Hasan Karayiğit, Düşün Yayıncılık, İstanbul 2010.
• Leknevî, M. Abdülhayy, Ebû Gudde, Abdulfettah, “Klâsik Dönem Bazı Tefsir, Hadis ve Tasavvuf Eserlerinde Yer Alan Hadislerin Değeri Üzerine” , çev: Hayati Yılmaz, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2004, cilt: V, sayı: 13, ss. 469-492.
• Özcan, Emine Sonnur, “İslâm Öncesi Arap Kültüründe Rivâyet ya da Tarih Bilinci”, Tarih Okulu, Eylül-Aralık, sayı: XI, ss. 33-51, 2011.
• Öztürk, Mustafa, “Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri: Bir Mahiyet Soruşturması”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, cilt: VIII, sayı: 2, ss. 1-20.
• “Selefîlik ve Tefsir”, Tarihte ve Günümüzde Selefîlik içinde, editör Ahmet Kavas, İstanbul 2014, ss. 191-269.
• Sarıcık, Murat, İslam Öncesi Cahiliye Kültürü, Fakülte Kitabevi, Isparta 2002.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem, Dinlerde Mehdi Tasavvurları, Sidre Yayınları, Samsun 1997.
• Savut, Harun, “İbn Kesir’in İsrâilîyyâta Yaklaşımı”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2012, sayı: 1, ss. 127-148.
• “Abdullah İbn Abbas’a İsnad Edilen ve Tartışma Konusu Olan Rivayetler”, Kur’ân ve Sahabe Sempozyumu içinde, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2016.
• Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’ân’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzul’ün Rolü, Şule Yayınları, İstanbul 1994.
• Sezgin, Fuad, Buhari’nin Kaynakları, Otto Yayınları, Ankara 2015.
• “Orjinallik ve İntihal Arasında Arap Şiiri”, çev: Hasan Taşdelen, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1993, cilt: V, sayı: 5, ss. 311-316.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Mısır 1974.
• Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevâvî, Dâru Tayyibe, baskı yeri ve tarihi yok.
• Şentürk, Mustafa, Kur’an’ın Sünnî ve Şîî Yorumu, İnsan Yayınları, İstanbul 2010.
• Şimşek, M. Said, Günümüz Tefsir Problemleri, Esra Yayınları, İstanbul 1997.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed, Câmiu’l-Beyan, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2013, XV, 328- 329.
• Tayyâr, Müsâid, Fusûl fî Tefsîr, Dâru İbn Cevzî, Riyâd 1423.
• Mefhûmu’t-Tefsîr, Dâru İbni’l-Cevziyye, Suudi Arabistan 1427.
• Togan, Zeki Velidi, Tarihte Usul, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1969.
• Topaloğlu, Fatih, “Şia’da Mehdi İnancının Oluşumunda Fars Kültürünün Etkisi”, e- Makâlât Mezhep Dinlerde Mehdi Tasavvurları Araştırmaları, 2012, cilt: V, sayı: 2, ss. 109-148
• Türcan, Saliha, Rivayet Tefsiri Geleneğinin Dönüşümü: İbn Kesir (ö.774/1373) Tefsiri Örneği Üzerinden, (Basılmamış Doktora Tezi-AÜ SBE), Ankara 2011.
• Türcan, Selim, “Özgün Bir Nakil Biçimi Olarak Vücûh ve Nezâir Edebiyatı”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, cilt: IX, sayı: 18, ss. 99-124.
• _______, Kimlik ve Kitap İlişkisi Bağlamında İlk Dönem Kur’ân Tasavvuru ve Dönüşümü, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2010.
• Türcan, Zişan, “Hadis Rivayet Geleneği ve Tefsir-Sahîhu’l- Buharî’nin Kitâbu’t-Tefsir’i Örneği”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, sayı: 29, ss. 249-282.
• Ugan, Zakir Kadiri, “Gayr-i Dini Rivayetler”, sad: Musa Ulak, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, sayı: 4, ss. 259-289.
• Uğur, Mücteba, “Va’z, Kıssacılık ve Hadiste Kussâs”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1986, cilt: XXVIII, ss. 291-326.
• Ünal, Yavuz, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Etüt Yayınları, Samsun 2001.
• Yalar, Mehmet, “Cahiliye Şiirinin Tarihsel Gerçekliği Problemi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, cilt: XVII, sayı: 2, ss. 95-120.
• Yediyıldız, M. Asım, “Tarih Felsefesi Üzerine Bazı Düşünceler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, cilt: XII, sayı: 1, ss. 167-183.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin, Tefsirde ve Hadiste İsrâiliyyat, terc: Enbiya Yıldırım, Rağbet Yayınları, Bursa 2011.
• Zerkeşî, Bedruddîn, el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Beyrut 1957.