ŞİA’DA RİVAYET OLGUSUNU ŞEKİLLENDİREN TEMEL UNSURLAR

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 59 - 92, 31.05.2018

Bekir Kuzudişli

Öz

Şia’nın Ehl-i Sünnet’ten ve diğer muhalif gruplardan ayrı olmasını sağlayan birincil

etken, üzerine mezheplerini bina ettikleri müstakil hadis ve tarih malzemesine/

bilgisine sahip olmalarıdır. Şia’daki hadis rivayeti bir yandan, kendilerini

Ehl-i Sünnet’ten ayıran önemli unsurlardan biri olan imamet fikrini güçlü bir şekilde

vurgularken diğer yandan neredeyse tamamen masum imamlar yoluyla gelen

rivayetler üzerine kurulmasıyla ön plana çıkar. Masum imam merkezli hadis

rivayetinin bu özellikleri, ilk önce küçük gaybet daha sonra ise büyük gaybetle

tamamen sona ermiştir. Zira bir yandan hadisleri masumdan alma avantajı geçerliliğini

yitirirken diğer taraftan nakledilen hadislerin güvenirliliği meselesi ortaya

çıkmıştır. Bu sebepten erken dönemde Şia nezdinde rakiplerine karşı önemli

bir psikolojik üstünlük sağlayan bu durumun önce çocuk imamlar meselesiyle

sonrasında ise küçük ve büyük gaybetle Şia için aşılması gereken büyük bir soruna

dönüştüğü gözlemlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şia, Hadis, Masum imam, Gaybet, İsnad

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Müsned (thk. Şuayb el-Arnâût ve arkadaşları), Beyrut: Müessesetü’rrisâle, 1419/1988.
• Algar, Hamid, “Çârdeh Mâʻsûm-i Pâk”, DİA, VIII, 227-228.
• Âmilî, İzzüddîn Hüseyin b. Abdüssamed el-Hemdânî (ö. 984/1576), Vusûlü’l-ahyâr ilâ usûli’l-ahbâr (thk. Muhammed Rızâ el-Hüseynî el-Celâlî), Resâil fî dirâyeti’l-hadîs (haz. Ebü’l-Fazl Hâfizyân el-Bâbülî, Kum: Dâru’l-hadîs, 1424/2003) içinde, I, 297-515.
• Âmilî, Nureddîn el-Mûsevî (ö. 1062/1651), eş-Şevâhidü’l-Mekkiyye (thk. Rahmetullâh er- Rahmetî el-Erâkî), y.y.: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1424/2003.
• Bahâî, Bahâüddîn Muhammed b. el-Hüseyin b. Abdüssamed el-Âmilî (ö. 1030/1620), Meşriku’ş-şemseyn ve iksîru’s-saâdeteyn (thk. es-Seyyid Mehdî er-Recâî), Meşhed: Mecmaʻu'l-buhûsi'l-İslâmiyye, 1414/1993.
• _____, el-Vecîze fî ilmi’d-dirâye (thk. es-Seyyid Hasan el-Hüseynî âli'l-Müceddid eş-Şîrâzî), Resâil fî dirâyeti'l-hadîs (haz. Ebü’l-Fazl Hâfizyân el-Bâbülî, Kum: Dâru’l-hadîs, 1424/2003) içinde, I, 517-558.
• Berkî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed (ö. 274/887), Kitâbü’l-Mehâsin (thk. Celâlüddîn el-Hüseynî), Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmî, 1370/1951.
• Cevâhirî, Muhammed, el-Müfîd min Muʻcemi ricâli’l-hadîs, Kum: Mektebetü’l-Mahallâtî, 2. bs., 1424/2003.
• el-Usûlü’s-sitte aşer mine’l-usûli’l-evveliyye: Mecmûʻa min kütübi’r-rivâyeti’l-evveliyye fî asri'l-eimmeti’l-maʻsûmîn (as) (thk. Ziyâüddîn el-Mahmûdî), Kum: Dâru’l-hadîs, 1423/2002.
• Esterâbâdî, Muhammed Emîn (ö. 1033/1623), el-Fevâidü’l-Medeniyye (thk. Rahmetullâh er-Rahmetî el-Erâkî), y.y.: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1424/2003.
• Fadlî, Abdülhâdî, Usûlü’l-hadîs, Beyrut: Dâru’l-müerrihi’l-arabî, 1414/1993.
• Hakyemez, Cemil, Şîa’da Gaybet İnancı ve Gâib On İkinci İmam, İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
• Hasan es-Sadr (ö. 1354/1935), Nihâyetü’d-dirâye fî şerhi’r-Risâleti’l-mevsûme bi’l-Vecîze li’l-Behâî (thk. Mâcid el-Garbâvî), [Kum]: Neşru’l-meşʻar, t.y.
• _____, Tesîsü’ş-Şîa ve li ulûmi’l-İslâm, Kum: İntişârâtü’l-a‘lemî, 1375.
• Hâşim Ma‘rûf el-Hasenî, el-Mevzûât fî’l-âsâr ve’l-ahbâr, Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-Lübnânî, 1393/1973.
• Hazzâz, Ebü’l-Kâsım Ali b. Muhammed el-Kummî (IV/X. asır), Kifâyetü’l-eser fi’n-nas ale’leimmeti’l- isnâ ʻaşer (thk. Abdüllatîf el-Hüseynî), Kum: Matbaatü’l-hayyâm, 1401/1981.
• Hıdır Muhammed Nebhâ, Ehâdîsü’n-Nebiyyi’l-müştereka beyne’ş-Şîa ve’s-sünne, Beyrût: Dârü’l-hâdî, 2009.
• Hillî, Muhakkık Ebü’l-Kâsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasan (ö. 676/1277), el-Muʻteber fî şerhi’l-Muhtasar, Kum: Müessesetü Seyyidi’ş-şühedâ’, 1364/1945.
• Hûî, Ebü’l-Kâsım el-Mûsevî (ö. 1992), Muʻcemü ricâli’l-hadîs ve tafsîlü tabakâti’r-ruvât, y.y., 5. baskı, 1413/1992.
• Hür el-Âmilî, Muhammed b. el-Hasan (ö. 1104/1692), Vesâilü’ş-Şîʻa ilâ tahsîli mesâili’şşerîa (thk. Abdürrahîm eş-Şîrâzî), Beyrut: İhyaü't-türâsi’l-arabî, 1403/1983.
• İbnü’l-Gadâirî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Hüseyin (V./XI. asır), Ricâl (thk. Muhammed Rızâ el-Hüseynî el-Celâlî), Kum: Dâru’l-hadîs, 1422/2001.
• Keşşî, Ebû Amr Muhammed b. Ömer (ö. IV./X. asır), Ricâl (thk. Mehdî er-Recâî), Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1404/1984;
• Kohlberg, Etan, “From Imāmiyya to Ithnā Ashariyya”, Belief and Law in Imāmī Shīʻism (London: Variorum Reprints, 1991) içinde, s. 521 -534.
• Kummî, Ebü’l-Hasan Ali b. İbrahim (ö. 307/919), Tefsîr, Müessesetü Dârü’l-hucce, Kum: 1426.
• Kutluay, İbrahim, İmâmiyye Şîası’na Göre Cerh ve Ta’dîl, İstanbul: Rağbet, 2012.
• Kuzudişli, Bekir, “Sunnī-Shīʿī Interaction in the Early Period –The Transition of the Chains of Ahl al-Sunna to the Shīʿa–”, Ilahiyat Studies, 6/1, 2015, s. 7-45.
• _____, Şîa ve Hadis: Başlangıcından Kütüb-i Erbaa’ya Hadis Rivâyeti ve İsnad, İstanbul: Klasik, 2017.
• Küleynî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Yaʻkûb (ö. 329/940), el-Kâfî (thk. Ali Ekber el- Gaffârî), Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 2. bs., 1388/1968.
• Mâmekânî, Abdullah b. Muhammed (ö. 1351/1932), Mikbâsü’l-hidâye fî ʻilmi’d-dirâye (thk. Şeyh Muhammed Rızâ el-Mâmekânî), Kum: Delîl-i mâ, 1428/2006.
• _____, Tenkîhu’l-makâl fî ʻilmi’r-ricâl (thk. Muhyiddîn el-Mâmekânî), Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1423/2002-
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî (ö. 1111/1699), Bihâru’l-envâri’l-câmia lidüreri ahbâri’l-eimmeti’l-athâr, Beyrut: Müessesetü’l-vefâ, 1403/1983.
• Modarressi, Hossein, Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shiʻite Islam: Abū Jaʻfar Ibn Qiba al-Rāzī and His Contribution to Imāmite Shiʻite Thought, Princeton: The Darwin Press, 1993.
• Murtazâ, Alemü’l-hüdâ Ali b. Hüseyin (ö. 436/1044), el-Mukni‘ fi’l-gaybe ve’z-ziyâdetü’lmükemmiletü leh (thk. es-Seyyîd Muhammed Ali el-Hakîm), Kum: Müessesetü Âli Beyt, 1416/1995.
• Müfîd, Ebû Abdullah İbnü’l-Muallim Muhammed b. Muhammad el-Bağdâdî (ö. 413/1022), Kitâbü’l-Emâlî (thk. Ali Ekber el-Gaffârî), Kum: Menşûrâtü cemâʻati’lmüderrisîn, 1403/1982.
• Necâşî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ali (ö. 450/1048), Fihristü esmâi musannifî’ş-Şîʻa: elmüşteher bi-Ricâli’n-Necâşî (thk. Musa ez-Zencânî), Kum: Müessesetü’n-neşri’lİslâmî, 5. baskı, 1995/1416.
• Nuʻmânî, İbn Ebî Zeyneb, Ebû Abdullah Muhammed b. İbrahim (ö. 360/970 civarı), Kitabü’l-Gaybe, Beyrût: Müessesetü’l-a‘lemî li’l-matbûât, 1403/1983.
• Özpınar, Ömer, Şîa Hadis Tarihinin Teşekkül Dönemi: Sebebler ve Sonuçlar, Konya: Aybil Yayınevi, 2104.
• Topgül, Muhammed Enes, Erken Dönem Şiî Ricâl İlmi: Keşşî Örneği, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2015.
• Râvendî, Ebü’l-Hasan Saîd b. Hibetullah (ö. 573/1177), el-Harâic ve’l-cerâih (thk. Müessesetü’l- İmam el-Mehdî), Kum: Müessesetü’l-İmam el-Mehdî, 1409/1989.
• Sadûk, Ebû Caʻfer Muhammed b. Ali b. Bâbeveyh el-Kummî (ö. 381/991) Kemâlü’d-dîn ve Temamü’n-ni‘me (thk. Ali Ekber el-Gaffârî) Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1405.
• _____, Kitâbü Men lâ yahduruhü’l-fakîh (thk. Ali Ekber el-Gaffârî), Kum: Cemâ‘atü’lmüderrisîn, t.y.
• Saffâr, Ebû Caʻfer Muhammed b. Hasan (ö. 290/902), Besâiru’d-deracâti’l-kübrâ fî fezâili Âli Muhammed (as) (thk. el-Hâc Mirzâ Muhsin), Tahran: Menşûrâtü’l-alemî, 1404/1984.
• Sâidî, Hüseyin, ed-Duafâ min ricâli’l-hadîs, Kum: Dâru’l-hadîs, 1426/2005.
• Selimli, Koşkar, Sünnî ve Şîi Hadis Kaynaklarına Göre “Büniye’l-İslâmu alâ Hamsin” İslâm Esasları Hadisi” (yüksek lisans tezi, 1999), AÜSBE, Sübhânî, Ca‘fer, Usûlü’l-hadîs ve ahkâmuh fî ʻilmi’d-dirâye, Beyrut: Dâru’l-edvâ, 1425/2004.
• _____, “Şübühât ve îzâhât havle usûli’l-fıkh li’ş-Şî‘ati’l-İmâmiyye” (takdim yazısı): İbnü’l- Mutahhar el-Hillî, Nihâyetü’l-vusûl ilâ ʻilmi’l-usûl (thk. İbrahim el-Behâdirî), Kum: Müessesetü’l-İmâm es-Sâdık (as), 1426/2005, II, 11-66.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasan (ö. 460/1067), Ebû Ca‘fer Muhammed b. el- Hasan (ö. 460/1067), el-Fihrist (thk. Cevâd el-Kayyûmî), y.y.: Müessesetü neşri’l- fekâhe, 1417/1997.
• _____, el-‘Udde fî usûli’l-fıkh (thk. Muhammed Rıza el-Ensârî), Kum: Sitâre, 1417/1997. _____, Kitâbü’l-Gaybe (thk. İbâdullah Tahrânî, Ali Ahmed Nâsıh), Kum: Müessesetü’lmeârifi’l- İslâmiyye, 1411.
• _____, Tehzîbü’l-ahkâm (thk. Muhammed Ca‘fer Şemsüddîn), Beyrût, Dârü’l-meârif, 1412/1992, I, 45.
• Tüsterî, Muhammed Takî (ö. 1415/1995), el-Ahbârü’d-dahîle, Tahrân, Mektebetü’s- Sadûk, 1401/1981