KUR'ÂN-I KERİM'DE İŞÂRET EDİLEN BAZI RİVÂYET KÂİDE VE ESASLARI

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 3, 73 - 106, 31.12.2017

Ali Arslan

Öz

Bilgi paylaşımı ve haber nakli insanlık tarihi boyunca devam ede gelen önemli bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacın karşılanması ve insanlar arasındaki iletişimin sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi her dönemde önemini korumuştur. Peygamberlerin Allah'tan aldıkları vahiyleri insanlara ulaştırma biçimleri bu konuda insanlık için ideal örnekliği oluşturmaktadır. Kur'ân-ı Kerim'de nakledilen bilginin aslına uygunluğunun araştırılması, zanna tabi olunmaması, iftira atılmaması ve yalan söylenmemesi gibi haber naklinde dikkat edilmesi gereken temel kaidelere işaret eden birçok âyet bulunmaktadır. Sahâbe, bu âyetler çerçevesinde, o günün en önemli iletişim aracı olan haberin sözlü naklinde nasıl bir tavır takınmaları gerektiğini öğrenmiştir. İlgili âyetlerin bazısı bu konuya direk olarak işâret ederken, bir kısmı da dolaylı olarak değinmektedir. Neticede herhangi bir haber karşısında bile araştırmaya yapmaya teşvik edilen Müslümanlar, Hz. Peygamber'den kendilerine bir şey nakledildiğinde daha hassas davranmışlardır. Çalışmamızda bunlara temas edilecek olup, bazı başlıklar halinde sıralanacaktır. Özellikle hadis ilmi başta olmak üzere, bütün dinî ilimlerde vazgeçilmez bir yere sahip olan rivâyet geleneğinin esaslarını âyetlerde açıkça bulmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân, Rivâyet, Haber, Nakil, Kâide

Kaynakça

• Abdülğanî Abdülhâlık, Hücciyyetü's-sünne, Dâru'l-vefâ, baskı y.y., 1413/1993. Ahmed Naim, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1991. Aksu, Ali, "İfk Olayı Üzerine Bir Değerlendirme", Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 8, sayı 1, Haziran, 2004, Sivas, ss.1-21. Arapkirli Hüseyin Avni, İlm-i Kelam, İstanbul 1331, s. 115-150. Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2015. el-Aynî, Bedrüddin Mahmûd b. Ahmed, Umdetü'l-kârî şerhu sahîhi'l-Buhârî, I-XXV., Dâru'l-kütübü'l-ilmiyye, Beyrut, 2001. Başaran, Selman-M. Ali Sönmez, Hadis Usûlü ve Tarihi, Emin Yayınları, Bursa, 2010. Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, Sahîhu’l-Buhârî, Dâru İbn-i Kesir, Dımaşk, 2002. Çağrıcı, Mustafa, "Sıdk", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2009, c. 37, s. 98-100. Çakan, İsmail Lütfi, Hadis Edebiyatı Çeşitleri-Özellikleri Faydalanma Usulleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 2009. Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fi’l-usûl (thk. Acîl Câsim en-Neşmî), I-IV, Kuveyt, 1994. Ebû Bekr el-Hatîb el-Bağdâdî, Takyîdü'l-ilm, thk. Sa'd Abdulğaffar Ali, Kâhire, 2008. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî, Kitâbu's-sünen, thk. Muhammed Avvâme, Cidde, 2004. Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kuran Dili, I-X, 3. Baskı, Eser Neşriyat ve Dağıtım, İstanbul, 1979. Gündoğar, Hamdi “Kur’an’da Hz. Peygamber’e (s.a.s.) İtaat”, IV. Kutlu Doğum Sempozyumu Kur’an ve Hz. Peygam-ber (s.a.v.), Şanlıurfa, 2010, s.177. el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Bağdâdî, Takyîdü'l-ilm, thk. Yûsuf el-Uş, Beyrût, 1974. ………, el-Kifâye fî ma'rifeti usûl-i ilmi'r-rivâye, thk. Ebû İshâk ed-Dimyâtî, Dâru'l-Hüdâ, Meyt Ğamr, 2003. İbn Abdilber, Ebi'l-Ömer Yûsuf en-Nemerî el-Kurtubî, Câmi'u beyâni'l-ilm ve fadlih, I-II, Dâru'l-kütübi'l-'ilmiyye Beyrût ts. İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris er-Râzî, Tefsirü'l-Kur'âni'l-azîm müsneden 'ani'r-Resûlillahi (s.a.v.) ve'sahâbeti ve't-tâbiîn, thk. Es'ad Muhammed et-Tayyib, I-X, Mekke, 1417/1997. İbnü’l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Bağdadi, Nüzhetü'l-a'yüni'n-nevâzir fî ilmi'l-vücûh ve'n-nezâir, Müessesetü'r-risâle, Beyrût, 1984. ………,Kitâbu’l-Mevdûât, tahk. Abdurrahman Muhammed Osman, Beyrût, 1983. İbn Kesîr, Tefsîru'l-Kur'âni'l-azîm, Kahire, 2000. İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen, Dâru İhyâi't-turâsi'l-arabiyyi, Basım y.y., 1975. İbn Manzûr, Lisânu'l-arab, Dâru ihyâ-i türâsi'l-arabiyyi, Beyrut, 1999. (1-15 cilt). İbn Receb el-Hanbelî, Şerhu ileli't-Tirmizî, thk. Nurettin Itr, Dımaşk, 1978. İbn Salâh, Ulûmu'l-hadîs, thk. Nurettin Itr, Dâru'l-fikr, Beyrut, 1986. Kâdî Iyâz, el-İlma' ila ma'riteti usûlu’r-rivâye ve takyîdi’s-semâ, (thk. Seyyid Ahmed Sakr), Kahire, 1389/1970. Kandemir, Yaşar, Mevzû Hadisler, Ankara, 1975. Karâfî, Şihâbeddin Ebû’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahman es-Sanhâcî el-Karâfî, el-Furuk/envâru’l-burûk fî envâi’l-furuk, (thk. M. Ahmed Serrâc-Alî Cuma Muhammed), Kahire 2001. Karaman, Hayrettin; Çağrıcı, Mustafa; Dönmez, İbrahim Kafi; Gümüş, Sadrettin, Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006. Mustafa Karataş, "Hadis Rivâyeti Karşısında Sahabenin Tutumu", Diyanet İlmi Dergi, Ankara, 2000, cilt 36, sayı 1, s. 5-18. Kaya, Remzi, “Kur’an-ı Kerim Kıssaları ve Düşündürdükleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 11, sy. 2, 2002, ss. 31- 58. Kırbaşoğlu, Hayrı, İslam Düşüncesinde Sünnet, Ankara, 1999. Koçyiğit, Talat, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1980. …………, Hadis Usulü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1997. Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, el-Câmiu'l-Ahkâmi'l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, I-XXIV, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, 2006. Mert, Muhit, "Kelamcıların Bilgi Tanımları Üzerine Bir Tahlil Denemesi", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 44, 2003, Ankara, Sayı 1 s. 41-67.
• Muhammed Tâkî Osmânî, Sünnetin Değeri ve Bağlayıcılığı, çev. Mehmet Özşenel, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2016. en-Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref, Sahîh-i Müslim bi Şerh-i Nevevî, Kurtuba, 1994. er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahreddîn er-Râzî, Mefâtîhu’l-ğayb, Dâru ihyâi’t-türâsi’l- arabî, Beyrût ts. Tirmizî, Muhammed b. İsâ, Sünen’ü-Tirmizî, thk. Nâsıruddin Elbânî, Riyâd, h. 1417. Toksarı, Ali, Nisab Açısından Rivayet-Şehadet Farkı, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 1, Kayse-ri, 1983, ss. 231-248. Ugan, Zâkir Kâdirî, "Dinî Rivâyetler", sadeleştiren: Mustafa Karataş, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 4, İstanbul, 2002. Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1992. Ünal, Yavuz, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Etüt Yayınları, Samsun, 2001. Özafşar, Mehmet Emin, "İslam' da Haber Konsepti ve İletişim Ahlakı", Islam Ahlakı ve Sevgi 2006 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2007, s. 151-167. Sezgin, Fuad, "Orjinallik ve İntihal Arasında Eski Arap Şiiri", trc. Hasan Taşdelen, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 5, c. 5, Bursa, 1993, s. 311-316. Sümertaş, Burhan, Kur'ân-ı Kerim'de Sıdk Kavramı, (basılmamış doktora tezi), İzmir, 2009, s. 138,139. Şeybânî, Muhammed b. Hasan, el-Asl/el-Mebsût, (thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî), Beyrut 1410/1990. Vehbe Zuhaylî, et-Tefsîrü'l-münîr, çev. Hamdi Arslan, Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, H. İbrahim Kutlay, Nurettin Yıldız, Risâle, İstanbul, 2005. Yavuz, Yusuf Şevki, "Haber", Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara, 1996, cilt: 14, s. 346,349. Yücel, Ahmet, Hadis Usûlü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2012. …………, Hadis Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 2012. Yardım, Ali, Hadis I, İzmir, 1984. …………, Hadis II, İzmir, 1984.