KUR’AN’IN ELEŞTİRİLEN YORUM BİÇİMLERİNİN ORTAK İFADESİ: TEVİL VE ÇEŞİTLERİ

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 2, 123 - 165, 27.09.2018

Mehmet Kaya

Öz

Tevil, geçmişten günümüze gerek tanımı gerekse mahiyeti konusunda tartışmaların sona ermediği bir kavram olarak karşımızda durmaktadır. Konu hakkında birçok eser kaleme alınmakla birlikte bu konudaki uğraşlar hala devam etmektedir. Buna rağmen konunun netliğe kavuştuğunu söylemek mümkün değildir. Bu tartışmanın yanı sıra Kur’an’da on beş surede on yedi defa yerini bulan bu ifadenin Âl-i İmran suresi 7. ayette eleştirilen Kur’an yorumlarının ifadesi olarak takdim edilmesi müfessirlerin de bu kelimeye yaklaşımını şekillendirmiştir. Tefsirlerde bu kelimenin, farklı sıfatlarla eleştirilen yorum biçimlerinin ortak ifadesi olarak kullandıkları görülmektedir. Bu terim eleştirilen yorum biçimlerini ifade etmek için ağırlıklı olarak Ehli sünnet ekolüne mensup müfessirler tarafından alt başlıklarıyla birlikte otuza yakın nitelemeyle kullanılmaktadır. Bu nitelemeleri birkaç eleştiride ortak kullanılanlar, Arap dili ile ilgili olanlar, bağlama ilişkin olanlar, mezhebi yorumlara ilişkin olanlar, dinin temel prensiplerine aykırı olanlar ile rivayetlere ve tarihi verilere aykırı olan teviller için kullanılanlar olmak üzere altı başlık altında incelemek mümkündür. Biz bu çalışmada, tefsirlerde eleştirilen yorum biçimlerinin ortak ifadesi olarak yer verilen bu kavramın nasıl ele kullanıldığını ve çeşitleri arasındaki farkı ele almaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Tevil, Tefsir, Eleştiri, Niteleme

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Müsned, 6 cilt, Müessesetü’l-Kurtuba, Kahire ts.
• Akk, Hâlid Abdurrahman, Usûlü’t-tefsîr ve kavâiduh, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 1986.
• Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Mahmûd, Rûhu’l-mʻeʿânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-aʻzîm ve’s- sebʿi’l-mesânî, 30 cilt, (tahk.:) Mahmûd Şükrî el-Âlûsî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
• Aşkar, Ömer, Süleyman, et-Te’vîl-hutûratuhu ve âsâruh, Dâru’n-Nefâis, 1992.
• Barlas, Yılmaz, Kur’an-ı Kerim’de Te’vîl Kavramı ve İlgili Âyetler Bağlamında Tahlili, (Ya- yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2013.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, 3 cilt, (tahk.:) Muhammed Abdurrahman el-Maraşlı, Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Bey-rut 1418.
• Birışık, Abdülhamit, “Tefsir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2013. XXXX, ss. 281-290.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebî Abdillah, Sahîhu’l-Buhârî, 6 cilt, (tahk.:) Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cassâs, Ebûbekr Ahmed er-Râzî, Ahkâmu’l-Kur’an, 5 cilt, (tahk.:) Muhammed es-Sâdık Kamhâvî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1996.
• Cerrahoğlu, İsmail, Kur’ân Tefsîrinin Doğuşu Ve Buna Hız Veren Âmiller, Ankara Üniver-sitesi Basımevi, 1968.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh, Tâcu’l-lüğa ve sıhâhu’l-Arabiyye, 6 cilt, (tahk.:) Ah-med Abdülğafûr Attâr, Beyrut Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, ts.
• Çalışkan, İsmail, Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci, Ankara Okulu, Ankara 2012.
• Demirci, Kürşat, “Hârût ve Mârût”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1997, XVI, ss. 262-264.
• Derveze, Muhammed İzzet, et-Tefsîru’l-hadîs, 10 cilt, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Kahire 1383.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf, el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr, 10 cilt, (tahk.:) Sıdkî Mu-hammed Cemîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1420.
• Ebû Ubeyde, Mamer b. Müsennâ, Mecâzu’l-Kur’ân, (tahk.:) M. Fuad, Mektebetü’l-Hancı, Kahire 1381.
• Ebû Yaʿlâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ, Müsnedü Ebî Yaʿlâ, 13 cilt, (tahk.:) Hüseyn Selim Esed, Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, Dımeşk, 1984.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Hak Dini Kur’an Dili, 10 cilt, Azim Dağıtım, İstanbul ts.
• Erkol, Ahmet, “Nassın Anlaşılmasında Tevil ve Müteşabih Sorunu”, Dicle Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi, cilt: 8, sayı: 2, Diyarbakır 2006, ss. 199-226.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Meâni’l-Kur’ân, 3 cilt, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1983.
• el-Hatîb, Muhammed Abdüllatîf, Evdahu’t-tefâsîr, el-Matbaatü’l-Mısriyye, 1964.
• el-Herrâsî, İlkiyâ Ali b. Muhammed, Ahkâmu’l-Kur’ân, (tahk.:) Musa Muhammed Ali, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405.
• Hicâzî, Muhammed Mahmud, et-Tefsîru’l-vâdıh, 3 cilt, Dâru’l-Cîli’l-Cedîd, Beyrut 1413.
• Hindî, Alâüddîn Ali b. Hüsam, Kenzu’l-uʻmmâl fî süneni’l-akvâl ve’l-efʿâl, 16 cilt, (tahk.:) Bekrî Hayyânî-Safve es-Sekâ, Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Işıcık, Yusuf Kur’an’ı Anlamada Temel Bir Problem Te’vil, Esra Yay. Konya 1997.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, 30 cilt, ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdilhak, el-Muharraru’l-vecîz fî Kitâbillâhi’-azîz, 6 cilt, (tahk.:) Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1422.
• İbn Ayyâş, Muhammed b. Mesud, Tefsîru’l-Ayyâşî, II, cilt, (tahk.:) Haşim er-Rasûlî el- Mu-hallâtî, Müessesetü’l-İʻlâmî, Beyrut 1991.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Ahmed Abdurrahman, Tefsîru’l-Kur’âni’l-aʻzîm, 13 cilt, (tahk.:) Esad Muhammed et-Tayyib, Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, el-Memleketü’s-Suûdiyyetü’l-Arabiyye, 1419.
• İbnü’l-Kayyîm el-Cevziyye, Şerhu’l-kasîdeti’n-nûniyye, 2 cilt, (şerh ve tahk.:) Mu- ham-med Halil Herâs, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-aʻzîm, 8 cilt, (tahk.:) Sami b. Mu-hammed Selâme, Dâru’t-Tayyibe, 1999.
• Kadı Abdülcabbâr, Ebu’l-Hasen b. Ahmed, Şerhu usûli’l-hamse, (tahk.:) Abdu’l-Kerîm Os-man, Kahire 1996.
• el-Karadâvî, Yusuf, Kur’ân’ı Anlamada Yöntem, (çev.:) M. Nurullah Aktaş, İstanbul 2015.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn, Mehâsinü’t-te’vîl, 13 cilt, Muhammed Bâsil Uʻyûn es- Sevâd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1418.
• Kummî, Ebu’l-Hasen Ali b. İbrahim, Tefsîru’l-Kummî, 2 cilt, (tahk.:) es-Seyyid Tayyib es- Mûsivî el-Cezâirî, Müessesetü Dâri’l-Kitab, İran 1202.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed el-Câmiʽ li ahkâmi’l-Kur’ân-Tefsîru’l-Kurtubî, 10 cilt, (tahk.:) Ahmed el-Berdûnî-İbrahim et-Tafeyyiş, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire 1964.
• Kutsal Kitap -Yeni Dünya Çevirisi-, Japonya, 2011.
• Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Mahmûd, Tefsîru’l-Mâturîdî-Te’vîlâtü Ehli’s- sünne-, 10 cilt, (tahk.:) Mecdî Bâsilûm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2005
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed, Tefsîru’l-Mâverdî -en-Nüket ve’l-uʻyûn, 6 cilt, (tahk.:) es-Seyyid b. Abdi’l-Maksûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• Levh, Muhammed Ahmed, Cinâyetü’t-tevili’l-fâsid aʻle’l-akîdeti’l-İslâmiyye, Dâru İbn Aʻffân.
• Muhâsibî, el-Hâris b. Esed b. Abdillah, Fehmu’l-Kur’ân ve meânîhi, (tahk.:) Hüseyn el- Kûtilî, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1398.
• Mukâtil b. Süleyman Ebu’l-Hasen, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, 5 cilt, (tahk.:) Abdullah Mahmud Şehhâte, Dâru İhyâi’t-Türâs, Beyrut 1324.
• Mücahid b. Cebr Ebu’l-Haccâc, Tefsîru Mücahid, (tahk.:) Muhammed Abdüsselâm Ebu’n-Neyl, Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyye, Mısır 1989.
• Müslim b. el-Haccâc Ebu’l-Hasen, el-Müsnedü’s-Sahîh, 5 cilt, (tahk.:) Muhammed Fuad Abdülbaki, Dâru İhyâi’t-Türâri’l-Arabî, Beyrut ts.
• Nasr Hâmid Ebû Zeyd, “Tarihte ve Günümüzde Kur’an Te’vîli” Sorunsalı”, (çev.:) Ömer Özsoy, İslâmî Araştırmalar, cilt: 9, sayı: 1-2-3-4, 1996, ss. 24-44;
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed, Medâriku’t-Tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, 3 cilt, (tahk.:) Yusuf Ali Büdeyvî, Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, Beyrut 1998.
• Neysâbûrî, Ğarâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-Furkân, 6 cilt, (tahk.:) Zekeriyya Umeyrân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• Özdeş, Talip, Mâturîdî’nin Tefsir Anlayışı, İnsan Yay. İstanbul 2003.
• Öztürk, Mustafa, “Geleneksel Tevil Çeşitlemelerinin Epistemik Değeri”, Bilimname, cilt: 2, sayı: 2, 2003, ss. 179-197.
• --------, Tefsirde Bâtınilik ve Bâtıni Tevil Geleneği, Düşün Yay. İstanbul 2011.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ziyâüddîn, Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî-Mefâtîhu’l-ğayb, 32 cilt, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1420.
• Reşîd Rıza, Muhammed b. Ali, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm-Tefsîru’l-menâr, 12 cilt, el- Hey’etü’l- Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kütüb, 1990 . Saʿlebî, Ahmed b. Muhammed, el-Keşf ve’l-beyân aʻn tefsîri’l-Kur’ân, 10 cilt, (tahk.:) Mu-hammed b. Âşûr, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 2002.
• Semʿânî, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’ân, 6 cilt, (tahk.:) Yâsir b. İbrahim, Dâru’l-Vatan, Riyad 1997.
• Suyûtî, Abdurrahman Celâleddin b. Ebîbekr, el-İtkân fî Uʻlumi'l-Kur'ân, Merkezi Dirâsâti’l-Kur’âniyye, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali, Fethü’l-kadîr, 5 cilt, (tahk.:) Abdurrahman Umeyra, yy. ts.
• Taberî, Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân fî te’vîli’ l-Kur’an, 24 cilt, (tahk.:) Ah-med Mumammed Şakir, Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tabersî, Ebû Ali el-Fadl b. el-Hasen Mecmeʽul-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân, 10 cilt, Dâru’l-Murtazâ, Beyrut 2006.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleyman, Mefhûmu’t-tefsîr ve’t-te’vîl, ve’l-istinbât ve’t-tedebbür ve’l-müfessir, Dâru İbni’l-Cevzî, ts.
• Tûfî, Süleyman b. Abdilgaviyy, el-İksîr fî iʻlmi’t-tefsîr, (tahk.:) Abdülkâdir Hüseyn, Mek-tebetü’l-Âdâb, Kahire ts.
• Tüsterî, Muhammed Sehl b. Abdillah, Tefsîru’l-Kur’âni’l-aʻzîm, (tahk.:) Taha Abdurraûf Saʿd, Dâru’l-Haram li’t-Türâs, Kahire 2004.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed, et-Tefsîru’l-basît, 25 cilt, nşr. Câmiatü’l-İmâm Mu-mammedb. Suûdi’l-İslâmiyye, 1430.
• Yavuz, Y. Şevki, “Te’vil” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2012, XXXXI, ss. 27-28.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. Seriyy b. Sehl, Me’âni’l-Kur’ân ve i’râbuh, 5 cilt, (tahk.:) Ab-dulcelîl Abduh Çelebi, Beyrut 1988.
• Zehebî, Mustafa Muhammed Hüseyn, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, 3 cilt, Dâru’l-Hadîs, Ka-hire 2005.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ömer, Esâsü’l-belâğa, 2 cilt, (tahk.:) Muhammed Bâsil Uʻyûnı’s-Sûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• ----------------, el-Keşşâf aʻn Hakâikı’t-Tenzîl ve uʿyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, 4 cilt, Dâru’l-Kittâbi’l-Arabî, Beyrut 1407.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilu’l-iʻrfân fî uʻlûmi’l-Kur’ân, 2 cilt, (tahk.:) Fevvâz Ahmed Zümerlî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1995.
• Zerkeşî, Bedreddin, Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî uʻlûmi'l-Kur'ân, 4 cilt, (tahk.:) Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Kâhire ts.