ENDÜLÜS’ÜN KIRAAT İLMİNDEKİ YERİ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 107 - 139, 29.03.2019

Yaşar Akaslan

Öz

İslâm
kültürüne sekiz asır beşiklik yapan Endülüs medeniyeti, kıraat ilmi ve tarihi
açısından oldukça önemli bir yere sahiptir. Pek çok disipline kaynaklık eden ve
sahanın otorite şahsiyetlerini yetiştiren bu münbit medeniyet, sunduğu
imkanlarla ve önemli simalarıyla kıraat ilminin tarihi seyrinde yüz akı
olmuştur. İslâm doğu coğrafyasında karmaşanın yaşandığı bir dönemde, müsait
zeminiyle öne çıkan Endülüs, yetiştirdiği kıraat âlimleri, tesis ettikleri
sistematik tedrisatı ve ölümsüz eserleri vesilesiyle adından söz ettirmektedir.
Endülüs İslâm medeniyeti, kudretli olduğu dönemde kıraat kaynakları ve âlimleri
bakımından, gerek kendi bölgesini gerekse diğer İslâm coğrafyasını beslemiştir.
Kıraat ilmi tedrisatında önemli yer tutan Endülüs ürünü bazı eserlerin
günümüzde bile aynı tazeliğini koruyarak okutulup ezberletiliyor olması
bakımından bu coğrafya, üzerinde araştırma yapılmasını hak etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Endülüs, Kıraat, Yedi kıraat, Kıraat tarihi, Kıraat âlimleri

THE SIGNIFICANCE OF ANDULUS IN RECITATION

Öz

Andalusian
civilization being the cradle of İslamic culture throughout eight centuries
take an important place for recitation science of Qur’an and it’s history. The
productive civilization, being a resource of many different sciences and
raising the scholars that are experts in their fields, have made a big
contribution to recitation science of Qur’an. While east islamic geography
suffer from chaos in that period Andalusia make a name for itself by raising
scholars of recitation, establishing systematic schooling and immortal works.
Andalusian İslamic civilization has fed its fields and  the İslamic geography in terms of its
recitation resources and scholars. This geography deserves the researching by
the reason of the having important place for recitation science and being even
at the present times the some Andalusian works are still taught by maintaining
it’s freshness.

Anahtar Kelimeler

Andulisa, Recitation, Seven recitation, History of recitation, Scholars of recitation

Kaynakça

• Akkuş, Murat. “Kıraatlerin Tefsire Etkisi (İbn Âşûr Örneği)”. Mütefekkir 2/3 (2015): 151-176.
• Aliyyü’l-Kârî, Ebu’l-Hasan Nûreddîn. Minahü’l-fikriyye bi şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. Kahire: y.y., 1890.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Mücâhid”. DİA. 20: 214-215. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “Ma‘rifetü’l-Kurrâi’l-Kibâr”. DİA. 28: 60. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• A‘rab, Saîd Ahmed. el-Kurrâ ve’l-kırâât bi’l-Mağrib. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.
• Ba‘yûn, Sühâ Mahmûd. “Kitâbetü’l-mesâhif fi’l-Endelüs”. Mecelletü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye. Riyad. 7 (2009): 141-163.
• Baltacı, Cahit. İslâm Medeniyeti Tarihi. İstanbul: İFAV, 2016.
• Baş, Erdogan. “Meâfirî”. DİA. 28: 200-201. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin, 2004.
• Birışık, Abdülhamit. “en-Neşr”. DİA. 33: 19-20. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Câsim, Leys Suûd. “İbn Abdilber en-Nemerî”. DİA. 19: 269-272. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Çetin, Abdurrahman. Endülüslü Âlim Ebû ‘Amr ed-Dânî ve Kıraat İlmindeki Yeri. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• Çetin, Abdurrahman. “et-Teysîr”. DİA. 41: 57. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çollak, Fatih. Kıraat Âlimlerinden İmâm Şâtıbî ve “eş-Şâtıbiyye” Adlı Eseri. İstanbul: Özener Matbaası, 2002.
• Dağ, Mehmet. “İbn Mücâhid’in Kıraat Ekollerini Yedi İle Sınırlaması: Eleştirel Bir Yaklaşım”. Ekev Akademi Dergisi 10/27 (Bahar 2006): 81-104.
• Dağdeviren, Alican. “Ebû Hayyân el-Endelüsî ve Kıraat İlmindeki Yeri”. SÜİFD 14 (2006): 25-48.
• Durmuş, İsmail. “Ruaynî”. DİA. 35: 175-176. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Ebû Şâme Makdisî, Ebu’l-Kâsım Şihâbüddîn b. İbrahim. İbrâzü’l-me‘ânî min Hirzi’l-emânî fî kırââti’s-seb‘. Thk. İbrâhim Atve Avaz. Kahire: Dârü’l-Kütübil-İlmiyye, 1981.
• Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2018.
• Goldziher, Ignace. Klasik Arap Literatürü. Trc. Rahmi Er-Azmi Yüksel. İstanbul: Vadi, 2012.
• Hamîtu, Abdülhâdî Abdullah. Mu‘cemu müellefât el-Hâfız Ebû ‘Amr ed-Dânî. Riyad: 2011.
• Hitti, Philip. Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi. Trc. Salih Tuğ. İstanbul: İFAV, 2011.
• Hüzelî, Ebu’l-Kâsım Yusuf b. Ali b. Cebbâre. el-Kâmil fi’l-kırâât. Thk. Cemâl Seyyid Rifâî Şâyib. Kahire: Müessesetü Semâ, 2007.
• İbn Beşküvâl, Ebu’l-Kâsım Halef b. Abdülmelik. Kitâbü’s-sıla fî târihi eimmeti’l-Endelüs. Nşr. İzzet Attâr Hüseynî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mısriyye, 1966.
• İbn Haldûn, Mukaddime. Haz. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh, 2009.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. Nşr. Gotthelf Bergstrasser. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1933.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn. Nşr. Ali b. Muhammed ‘Umrân. Mekke: 1419.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. Thk. Ali b. Muhammed Dabbâ‘. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. Tahbîru’t-Teysîr fî kırââti’l-eimmeti’l-‘aşere. Dirâse ve thk. Ahmed Muhammed Müflih Kudât. Amman: Dâru’l-Furkân, 2000.
• İbnü’l-Kâsıh, Ebu’l-Bekâ Nûreddîn Ali b. Osman ‘Uzrî. Sirâcü’l-kârî’l-mübtedî ve tezkârü’l-mukrî’l-müntehî. Zabt ve tsh. Muhammed Abdülkadir Şâhin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İşbîlî, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr. Fehrese İbn Hayr İşbîlî. Thk. Mahmûd Beşşâr ‘Avvâd-Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2009.
• Kafes, Mahmut. “Ebû Hayyân el-Endelüsî”, DİA. 10: 152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kastallanî, Ebû’l-Abbâs Şihabuddin Ahmed b. Muhammed. Letâifu’l-işârât li funûni’l-kırâât. Thk. Şeyh Âmir Seyyid Osmân-Abdussabûr Şahin. 2 Cilt. Kahire: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1972.
• Kâtip Çelebî, Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn. Nşr. Şerafettin Yaltkaya-Kilisli Rıfat Bilge. 2 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1971.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. A‘lâmu’n-nisâ fî ‘âlemeyi’l-‘Arab ve’l-İslâm. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1959.
• Kenûnî, Abdüsselâm Ahmed. el-Medresetü’l-Kur’âniyye fi’l-Mağrib mine’l-fethi’l-İslâmî. Rabat: Mektebetü’l-Maârif, 1981.
• Kılıç, Hulusi. “İbn Câbir”. DİA. 19: 385. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Lebîb, Ebû Bekr Abdülğanî. Dürretü’s-sakîle fî şerhi ebyâti’l-‘Akîle. Nşr. Abdülali Zu‘bûl. Beyrut: 2011.
• Makkarî, Ahmed b. Muhammed. Nefhu’t-tîb. Thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Metin Yapısı. Ankara: Otto, 2015.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Sarakustî İsmail b. Halef”, DİA. 36: 115. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto, 2016.
• Meşinî, Mustafa İbrâhîm. Medresetü’t-tefsîr fi’l-Endelüs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Nureddîn Ali, Âl-i. Endülüs Tarihi. Trc. Hakkı Uygur. İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
• Özaydın, Abdülkerim. “Âmirîler”. DİA. 3: 72-73. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları (Kültür ve Medeniyet). Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları (Siyasi Tarih). Ankara: TDV Yayınları, 2016.
• Özdemir, Mehmet. “Mücâhid el-Âmirî”. DİA. 31: 441-442. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özkan, Halit. “Şârrî”. DİA. 38: 362-363. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Rûmî, Fehd Abdurrahman Süleyman. Menhecü’l-medreseti’l-Endelüsiyye fi’t-tefsîr. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1997.
• Sâlih Beşerî, Sa‘d Abdullah. el-Hayâtü’l-‘ilmiyye fî ‘asri Mülûki’t-Tavâif fi’l-Endelüs. Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye,1993.
• Şenat Kazancı, Asiye. “Endülüslü Kıraat Âlimi Dânî ve “Teysîr”i”. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 10 (2010/Yaz): 175-186.
• Şentürk, Mustafa. “Endülüs Tefsir Kültürü” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (2012): 53-72.
• Süleyman b. Necâh, Ebû Dâvûd. Muhtasaru’t-tebyîn li hecâi’t-tenzîl. Thk. Ahmed Muammer Şerşâl. 2 Cilt. Medine: 2002.
• Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-saâde ve misbâhu’s-siyâde fî mevdûâti’l-‘ulûm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Asra Kadar Kıraat İlminin Ta’lîmi. İstanbul: İşaret, 1990.
• Tuğral, Rahim. Ebû Bekir b. Mücâhid ve Kitâbu’s-seb‘a. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 1984.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed. Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr ‘ale’t-tabakâti ve’l-a‘sâr. Thk. Tayyar Altıkulaç. 4 Cilt. İstanbul: İSAM Yayınları, 1995.