Historical Roots Of “Cem Evi” in Alevi Tradition

Yıl 2012, Cilt: 12 Sayı: 1, 73 - 86, 01.02.2012

Fevzi Rençber

Öz

Alawi organization has taken various forms throughout the history. Alawi organization from past to present dargahs, tekkes, zawiyas, associations, foundations, cem and culture houses. Cem and cem houses have become a highly argued and disputed issue. In the past, Alawis and Bektashis assembled their conventions in sections of dargahs, tekkes and zawiyas called square houses or square chambers as rules and conventions locations. With closure of tekkes and zawiyas with the foundation of the Turkısh republic, Alawis and Bektashis executed their cem activities and other conventions at different places. After 1970’s, Alawis continued their executions at locations they named cem houses. Today, the cem house concept, its position in Alawi religious perception and their approval as houses of worship is being argued at various platforms. In this article, position of cem houses, worshipping houses in Islamic historical tradition, history, past and organization of cem house institution in Alawi tradition and approval for their worshipping house status will be discussed in detail. We will be putting an effort to approach the issue “status of cem houses” in Alawi religious approach, which is taken in the agenda of the country from time to time, basing on a certain historical-social background.

Anahtar Kelimeler

Cem, Cem evi, Mosque.

Alevi Geleneğinde “Cem Evinin” Tarihsel Kökeni

Öz

Alevî örgütlenişi tarihsel süreçte farklı şekilde kendini göstermiştir. Geçmişten günümüze Alevî örgütlenişi, dergâhlar, tekkeler, zaviyeler, dernekler, vakıflar, cem ve kültür evleri şeklinde olmuştur. Günümüz Türkiye’sinde cem ve cem evi, hakkında çok konuşulan, tartışılan bir konu haline gelmiştir. Alevî ve Bektaşiler ritüellerini, adab ve erkân mekânı olarak geçmişte hizmet veren dergâh, tekke ve zaviyelerin; meydan evi veya meydan odası denilen kısımlarında icra etmişlerdir. Cumhuriyet döneminde tekke ve zaviyelerin kapatılmasıyla beraber Alevî ve Bektaşiler, cem ve diğer erkânlarını farklı mekânlarda yürütmüşlerdir. Aleviler 1970’lerden sonra, cem evi olarak adlandırdıkları mekânlarda adab ve erkânlarını icra etmişlerdir. Bugün cem evi kavramı, cem evinin Alevî anlayışındaki yeri, cem evlerinin ibadethane statüsüne alınması değişik platformlarda tartışılmaktadır. Bu makalede İslam tarihi geleneği içinde ibadet edilen mekânlar, Alevî geleneğinde cem evi kurumunun tarihi geçmişi ve kurumsallaşması, cem evlerinin ibadethane statüsüne alınması konuları tartışılacaktır. Zaman zaman ülke gündemine konu olan Alevî din anlayışında "cem evlerinin statüsü" meselesine, belli bir tarihi-toplumsal bilgiye dayanarak yaklaşmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Cem, Cem evi, Cami.

Kaynakça

• Anonim, Kitab-ı Dar, haz. Osman Eğri, Ankara, TDVY, 2007.
• Aktaş Ali, “Alevilerde Cem Ayini”, Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü, 2010, içinde s. 569-612.
• Bakır Mahmut Riyat, Tasavvufi Bir Kavram Olarak Cem ve Bektaşilikteki Yorumu, Alterna- tif Yayınları, İstanbul 2003.
• Bozkurt Nebi, Ahmet Önkal,“Cami”, DİA, İstanbul 1993, içinde s. 46-56.
• Cengil Muammer, “Cem Ayini’nin Fert ve Toplum Üzerindeki Etkileri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2003, III, S: 3, içinde s. 138-141.
• Cerrahoğlu İsmail, “Ellerin Birleştiği Ruhların Kaynaştığı Kutsal Mekânlar: Camiler”, Diyanet Aylık Dergi, Ankara, Yıl: 1994, Ay: 10, içinde s. 8-11.
• Doğan Gürani, Alevilikte Ön Bilgiler ve Cem-Zakirlik, Can Yayınları, İstanbul 1998.
• El-Ferâhîdî, Kitâbu’l-Ayn, Beyrut, Dâru’l İhya’it-Turas’il-Arabî, 2005.
• Eröz Mehmet, Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
• Fığlalı Ethem Ruhi, Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik, Otağ Yayınları, İstanbul 1977.
• Gölbaşı Haydar, Alevî - Bektaşi Örgütlenmeleri, Alev Yayınları, İstanbul-2007.
• Güler Sabır, Aleviliğin Siyasal Örgütlenmesi: Modernleşme, Çözülme ve Türkiye Birlik Partisi, Dipnot Yayınları, Ankara-2008.
• İbn Fadlan, Seyahatname, trc. Ramazan Şeşen, İstanbul, Yeditepe Yayınları, 2010.
• İsmail b. Hammad el-Cevheri, Es-Sıhâh, Beyrut, Dâru’l-Maarife, 2007.
• İlknur Miyase, Cemal Şener, Şeriat ve Aleviler: Kırklar Meclisinden Günümü- ze Alevî Örgütlenmesi, Ant Yayınları, İstanbul-1995.
• Kaplan Doğan, Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, T.D.V.Y., Ankara-2010.
• Kaleli Lütfi, Alevî Kimliği ve Alevî Örgütlenmeleri, Can Yayınları, İstanbul -2000.
• Komisyon, İmam Cafer Buyruğu, Şahkulu Sultan Külliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Araştırma Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul-2001.
• Komisyon, Mu’cemu’l Nefais, Beyrut, Dâru’l-Nefais, 2007.
• Korkmaz Esat, Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, Ant Yayınları, İstanbul- 1993
• Korkmaz Esat, Hak-Muhammet-Ali ve Kırklar Cemi, Şahkulu Sultan Külliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Araştırma Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul-1997.
• Kutlu Sönmez, Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları, Ankara Okulu Yayınları, Ankara-2008.
• Melikoff İrene, Kırklar’ın Cemi’nde, çev. Turan Alptekin, Demos Yayınları, İstanbul-2007.
• Noyan Bedri, Bektaşilik-Alevilik Nedir? Doğuş Matbaası, Ankara -1985.
• _______, Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, c. VII, Ankara-2006.
• Onarlı İsmail, Alevilikte Cem ve Musahiplik Nedir? Karacaahmet Sultan Kültür ve Tanıtım Deneği Yayınları İstanbul- 2003.
• Pala İskender, “Bezm-i Cem”, DİA, İstanbul -1994, VI, içinde s.104-105.
• Rençber Fevzi, İstanbul da Mevcut Cem Evleri ve Faaliyetleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul -2008.
• Seyyid Alizâde Hasan b. Müslim, Hızırnâme, haz. Baki Yaşa Altınok, TDVY, Ankara-2007.
• Soyyer Yılmaz, Sosyolojik Açıdan Alevî Bektaşi Geleneği, Seyran Kitap, İstanbul -1996.
• Sözengil Tarık Mümtaz, Tarih Boyunca Alevilik, Çözüm Yayınları, İstanbul- 1991.
• Şener Cemal, Alevilik Nedir? Karacaahmet Sultan Kültür ve Tanıtım Derneği Yayınları, İstanbul-2001.
• Tur Seyit Derviş, Erkanname, Aleviliğin İslam’da Yeri ve Alevî Erkanları, Can Yayınları, İstanbul-2002.
• Uçar Ramazan, “Bir Fenomen Olarak Ayin-i Cem (Sosyolojik Bir Yaklaşım),” Dinî Araş- tırmalar, 2004, VII, S: 19, içinde s. 78-81.
• Uğurlu Ali Rıza, Aşk-ı Muhabbet, İstanbul -2007.
• Uluçay Ömer, Alevilikte Toplu İbadet: Cem Erkânı, Hakan Ofset, Adana -1993.
• Üzüm İlyas, “Günümüz Alevî Örgütlenmeleri ve Geleneksel Alevilikle İlişkisi”, Tarihî ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler, Bektaşîler, Nusayrîler, Ensar Neşriyat, İs- tanbul-1999.
• Üzüm İlyas, Günümüz Aleviliği, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayın- ları, İstanbul -1997.
• Yaman Ali, Alevilik Nedir? Şahkulu Sultan Külliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Araştır- ma Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Yıldız Harun, “Alevî-Bektaşi Geleneğinde Ayin-i Cem”, I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Yayınları, Kırşehir- 2004, içinde s. 583-589.
• _______, Anadolu Aleviliği Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme, Ankara-2004. ııı