TASAVVUF FELSEFESİNİN İMKÂNLARI BAĞLAMINDA MODERN ÇAĞDA TEVHÎD YORUMU

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 351 - 377, 31.03.2021

Betül İzmirli

https://doi.org/10.33415/daad.718145

Öz

Tevhîd Allah’ın bir olduğunu kabul etmek mânasına gelir. O, kökeni insanın var olduğu zamana kadar uzanan bir öğretidir. Mezkûr öğreti İslâm akidesinin temelidir. Akāid, Kelâm gibi disiplinlerin başlıca teması tevhîddir. Tevhîd, Tasavvuf’un da en önemli ilkelerinden biridir. Tevhîde riâyet, sûfîler için Allah’a Elest Bezmi’nde verilmiş bir sözdür. Bu sözle onlar dünyâ-âhiret, rûh-beden, madde-mâna alanının dengesini içselleştirmişlerdir. Adaptasyonun ve uyumun vasıtası olarak tevhîd, günümüz insanına da bir rehberdir. Dünyâya, düşkünlüğün, maddeciliğin ve birtakım kaygıların karşısında, tevhîdin misyonu hayli mühimdir. Sekülerleşme ve profanlığın alabildiğine arttığı günümüzde birey, tevhîdin telkin ettiği bütünselci bakış açısını yeniden kazanmanın çabasını vermektedir. Ancak o, buhran ve sıkıntılardan tam mânasıyla kurtulamamaktadır. Çünkü kişi, âleme küllî perspektifle bakmayı sağlayan bu doktrinin bilincinde değildir. Tasavvuf felsefesinin tevhîd anlayışı bu bilinci arttırmaya yöneliktir. Sûfîlerin tevhîd yorumunun hem kendi dönemleri hem bugünün bireyi için yol gösterici niteliği bulunmaktadır. Modern çağ insanının Allah’la, kendisiyle ve âlemle ilişkisinde tevhîd, denge kurucu bir işlevi hâizdir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tevhîd, Vahdet-i Vücûd, Gelenek, Dünyevîleşme

The Interpretation of Tawḥīd in The Modern Age in The Context of The Possibilities of Ṣūfī Philosophy

Öz

Tawḥīd means accepting that Allah is one. It, as an ancient tradition has been a doctrine that dates back to the time of human existence. Tawḥīd is the base of the Islamic Aqidah (creed). The main theme of disciplines such as Aqāid and Kalām is tawḥīd. Tawḥīd is also one of the most important principles of Taṣawwuf. For ṣūfīs, tawḥīd is a testament, it is a promise given to Allah in bazm-i alast (contract between Allah and people). With this promise / contract, they have internalized the balance of this world (dunyā) and the hereafter (ākhira), the soul and the body, the material and the spirit. Tawḥīd, as a means of adaptation and harmony, is a guide for today’s people as well. The mission of tawḥīd is very important in the face of keening on the world, materialism and in the face of some concerns. In today’s world where secularization and profanity increase, the individual strives to regain the holistic viewpoint suggested by tawḥīd. However, that human literally can not get rid of depression and anxiety. Because the person is not conscious of this doctrine, which allows to look at the universe with a holistic perspective. The notion of tawḥīd in ṣūfī philosophy has aimed to increase this awareness. The ṣūfīs’ interpretation of tawḥīd has a guiding characteristic for both their own times and today’s individual. Tawḥīd has a balancing function in the relationship of a human in the modern age with Allah, himself and the universe.

Anahtar Kelimeler

Taṣawwuf, Tawḥīd, Waḥdat al-Wujūd, Tradition, Secularism

Kaynakça

• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Tasavvuf: İslâm’da Manevî Hayat. trc. Ekrem Demirli-Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Aydoğan, Emine. “Marx ve Öncüllerinde Yabancılaşma Kavramı”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 54 (Haziran 2015): 273-282.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap Aklının Yapısı. trc. Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli. İstanbul: Mana Yayınları, 2020.
• Cengiz, Muammer. “Tasavvuf Tarihinde Elest Mîsâkına Dair Yorumlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/50 (Haziran 2017), 904-924.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 3. Baskı, 1999.
• Demirli, Ekrem. “İbnü’l-Arabî ve Takipçilerinin Tanrı Anlayışı: Tenzih ve Teşbih Hükümlerinin Birleştirilmesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 19 (2008), 25-44.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir, trc. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2002.
• Ferâhidî, Ebû Abdirrahman el-Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmirâî. 8 cilt. b.y.: Mektebetü’l-Hilal, ts.
• Frankl, Viktor E. İnsanın Anlam Arayışı. trc. Selçuk Budak. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 72. Baskı, 2020.
• Fromm, Erich. Sahip Olmak ya da Olmak İki Varoluş Biçimi Üzerine Bir İnceleme. trc. Aydın Arıtan. İstanbul: Say Yayınları, 8. Baskı, 2019.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• Güzel, Abdurrahim. “Kelâm ve Tasavvuf Açısından Tevhîd”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 (2001), 193-209.
• Guénon, René. Modern Dünyanın Bunalımı. trc. Mahmut Kanık. İstanbul: Verka Yayınları, 2. Baskı, 1999.
• Herevî, Abdullah el-Ensârî. Menâzilü’s-sâirîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• Hökelekli, Hayati. “Fıtrat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/47-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Hücvîrî, Ali b. Osman Cüllâbî. Keşfu’l-mahcûb-Hakikat Bilgisi. trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Baskı, 2010.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. trc. Süleyman Ateş. Ankara: Kevser Yayınları, ts.
• Izutsu, Toshihiko. İbn Arabî’nin Füsûs’undaki Anahtar Kavramlar. trc. Ahmed Yüksel Özemre. Üsküdar: Kaknüs Yayınları, 1997.
• İbn Arabî, Ebû Bekr Muhyiddîn. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. thk. Ahmed Şemsüddîn. 9 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1420/2000.
• Karamustafa, Ahmet T. Sufism: The Formative Period. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2007.
• Kartopu, Saffet. “Dini Yaşayışta Hayatı Sorgulama ve Anlam Arayışı”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2013/2), 68-90.
• Kılıç, Mahmut Erol. “Hermes”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/228-233. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Kılıç, Sadık. İslâm’da Sembolik Dil. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Baskı, 2016.
• Koçak, Zeynep Canan. Yerel Kültürün Hz. Peygamber ve Hadisler Üzerindeki Etkisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kāsım Abdülkerîm. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdulhalîm Mahmûd-Mahmûd b. eş-Şerîf. Kāhire: Daru’ş-Şaʽb, 1409/1989.
• Küçükalp Kasım-Cevizci Ahmet. Batı Düşüncesi Felsefî Temeller. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Mekkî. Ebû Tâlib. Kūtu’l-kulûb fî muameleti’l-mahbûb ve vasfi tarîkı’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhîd. 3 cilt. Mısır: Dâru Sâdır, ts.
• Mélikoff, Irène. “Batı Hümanizmasının Karşısında Mevlânâ’nın Hümanizması”. Mevlânâ: Yirmi Altı Bilim Adamının Mevlana Üzerine Araştırmaları. haz. Fevzi Halıcı. Konya: Ülkü Basım (1983), 64-67.
• Mesnevî-i Şerif Şerhi. trc. A. Avni Konuk. haz. Selçuk Eraydın- Mustafa Tahralı. 13 cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, ts.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Bilgi ve Kutsal. trc. Yusuf Yazar. İstanbul: İz Yayıncılık, 5. Baskı, 2013.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’ân’ın Değer Sisteminde Dünyâ ve Dünyevî Hayatın Anlamı”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 7/16 (2006), 65-86.
• Râzî, Muhammed b. Ömer Fahru’d-dîn. et-Tefsîrü’l-kebîr ve mefâtîhu’l-gayb. 32 cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr,1401/1981.
• Schimmel, Annemarie. İslâm’ın Mistik Boyutları. trc. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 3. Baskı, 2012.
• Schopenhauer, Arthur. İsteme ve Tasarım Olarak Dünya. trc. Levent Özşar. İstanbul: Biblos Kitabevi, 2. Baskı, 2009.
• Schopenhaur, Arthur. Toplu Eserleri 2. trc. Göksu Birol. Ankara: Yason Yayıncılık, 2016.
• Schopenhauer, Arthur. Yaşam Bilgeliği Üzerine Aforizmalar. trc. Mustafa Tüzel. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 20. Baskı, 2019.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lümaʽ. thk. Abdu’l-Halîm Mahmûd ve Tâhâ Abdu’l-Bâkî Sürûr. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse-Mısır ve Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1380/1960.
• Şeker, Mehmet Yavuz. “Vahdet-i Vücûd Ekolü Öncesi Sûfîlerin Tevhîd Konusundaki Pozisyonları: Bâyezîd-i Bistâmî’nin Tevhîd Anlayışı”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/4 (2016), 1083-1102.
• Şimşek, Osman. “‘Tevhîdî Düşünce’ İlmî Yöntem Anlayışına Göre ‘Medeniyet-Eğitim-Tasavvuf’ İlişkisinin İctimâî Düzen (Sistem) Kurucu Vasfı”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 8/23 (Yaz 2019), 161-200.
• Tan, M. Nedim. “Vahdet Fikrinin Osmanlı Tasavvuf Literatüründeki Yansımalarına Bir Örnek: Hasan Ünsî’nin Sırr-ı Ahadiyyet’i”. Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf. ed. Ercan Alkan-Osman Sacid Arı. İstanbul: İsar Yayınları, 2018, 283-350.
• Tatar, Burhanettin. “İmge ve Boşluk: Tevhîd Anlatısına Dair Felsefî Bir Analiz”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20/1 (Mart 2020), 9-23.
• Timuçin, Afşar. “Yabancılaşma Sorununa Genel Bakış”. Felsefe Dünyası Dergisi 5 (Ankara: Ekim 1992), 16-23.
• Tokat, Latif. “Dünya Görüşü-Din İlişkisi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2006/1), 41-63.
• Tokat, Latif. “Modern Batı Dünya Görüşünün Tanrı ve İnsan Tasavvuru Açısından Tahlil ve Eleştirisi”. Bilimname 34 (2017/2), 121-143.
• Uçar, Şahin. Tarih Felsefesi Yazıları. İstanbul: Şule Yayınları, 4. Baskı, 2012.
• Uluç, Tahir. İbn Arabî’de Sembolizm. İstanbul: İnsan Yayınları, 4. Baskı, 2015.
• Uludağ, Süleyman. “Dünyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/22-25. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2. Baskı, 2005.
• Uludağ, Süleyman. “Tevhîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/21-22. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türk Tefekkürü Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı, 2004.
• Weber, Max. Protestan Ahlâkı ve Kapitalizmin Ruhu. trc. Mehmet Ökten. Ankara: Tutku Yayınevi, 2014.
• Özpınar, Cihan. “Manevi Asketizmden Dünyevî Asketizme-Kapitalist Topluma Weber’ci Bakış”, http://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi/alintilar/215.pdf. 1-9 (erişim: 22.03.2020).