İSLÂM ÖNCESİ ARAP TARİHİNİ YANSITMASI BAKIMINDAN KAYA RESİMLERİ

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 187 - 219, 31.03.2022

Hakan Temir

https://doi.org/10.33415/daad.1051965

Cited By: 1

Öz

Yazı, insan ilişkilerini mikro sevide yansıtan bir araç olduğundan “tarih yazıyla başlar” tezi haklı bir söylemdir. Lakin yazıdan önce de insan vardı ve varlığını bir şekilde duyurmak, sonraki nesillere nasihatte bulunmak ya da hiç değilse iç dünyalarını yansıtmak isteyen kimseler; malzeme yetersizliğine aldırış etmeden taşların üzerine resimler çizmişlerdir ki bunlar alfabeye dayalı olmayan bir aktarım sistematiğinin ürünleridir. Yazıdan önce veya sonra hiç fark etmez, insan ilişkilerini kompozisyonlar hâlinde sunan kaya resimleri 19. yüzyıldan itibaren dikkatleri üzerine topladığından arkeologlar, taşlar üzerine resmedilen geçmişi keşfetmeye yöneldiler. Dünya genelindeki bu zengin miras, birçok coğrafyanın tarihini aydınlatmaya ve bazı genel kanaatleri değiştirmeye namzettir.
Tarihî materyal mahiyeti taşıyan kaya resimleri, Arap Yarımadası’na gelişleri çok eski olan Arapların tarihini aydınlatmada da argümandır. Kısmen dinî haberler ve İslâmî dönemdeki kurgularla anlatılan kadim Arap tarihi, sınırlı bilgilerden ibaret olduğundan bunların bir milletin uzak geçmişini aydınlatmaya yeterli gelmeyeceğini artık kabul etmek gerekir. Tarihteki bu boşluk, son birkaç asır boyunca sürdürülen arkeolojik kazılar sayesinde doldurulabilir. Zira uzman arkeologların öncülüğünde yürütülen kazılarda bugünkü Suudi Arabistan’da 4 bin sit bölgesi ve 1.500 civarında kaya resmi alanı keşfedilmiştir. Yarımadanın farklı yerlerinde ortaya çıkan bu zengin miras, birçok kaya yüzeyinde belirgin veya yarı belirgin şekilde durarak ulusal kimliğin tespiti de dâhil olmak üzere çeşitli konularda işe yarayacaktır. Dolayısıyla bu çalışmada İslâm öncesi Arap tarihini gün yüzüne çıkarmada kaya resimlerinin konumunu belirlemek amacıyla kaya resimleri tabirinden başlayarak ören yerleri, kayalarda bulunan şekil ve yazıların değerlenmesi ile bunların tarihe olan katkıları üzerinde durulacaktır. Arkeolojik buluntular henüz yeni bir uğraş olduğundan araştırmada daha çok güncel kaynaklardan ve web sitelerinden yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Arabistan, Arkeoloji, Kaya Resmi, İslâm Öncesi

Rock Arts in Reflecting the Life of the Pre-Islamic Arab Society

Öz

Since writing is a tool that reflects human relations at a micro level, the statement that “history begins with writing” is a justified discourse. However, the existence of humankind predates writing. Those who desired to proclaim their existence somehow, convey their experiences to future generations or reflect their inner world, if nothing else, have drawn numerous pictures on rocks despite all limitations in terms of material availability back then. These are, indeed, artifacts of historical value. Whether before or after writing, rock paintings that present human relations as compositions have attracted attention since the 19th century, leading archaeologists to explore the past depicted on these rocks. This rich heritage worldwide holds great potential to illuminate the history of many geographies and change particular views and opinions.
Rock arts, which are historical materials, are a primary tool for illuminating the history of the Arabs, whose arrival in the Arabian Peninsula goes a long way back. There is limited information on ancient Arab history, partly comprised of religious news and stories from the Islamic period. It has to be accepted that these resources will not be sufficient to illuminate the distant past of a nation. This gap in history can be filled thanks to archaeological excavations carried out over the last few centuries. During the excavations carried out under the leadership of ex-pert archaeologists, 4 thousand protected areas and around 1,500 rock art areas have been discovered in today's Saudi Arabia. This rich heritage, which has emerged in different parts of the peninsula, will be visible or semi-visible on many rock surfaces and serve various purposes, including the determination of national identity. Therefore, in this study, to determine the role of petroglyphs in revealing the pre-Islamic Arab history, starting from the term rock art, the contribution of ancient writings and shapes located on rocks and historical ruins after their recent increase in value will be discussed. Since archaeological finds are a relatively new endeavor yet, mainly up-to-date sources and websites will be utilized for the research.

Anahtar Kelimeler

History, Arabia, Archeology, Rock Art, Pre-Islam

Kaynakça

• Abdülccebbâr, Abdullah b. Abdurrahman. “el-Cins fî’r-Rusûmu’s-Sahriyye bi Memlete-ti’l-Arabiyyeti’s- Suudiyye”. Hadârâtü’l-Şarki’l-Ednâ 1 (2010), 176-202.
• Anati, Emmanuel. Rock Art in Central Arabia. Louvain: Institut Orientaliste, 1968.
• Baban, Ahmet Veysel. “Taş Mektuplar (Kaya Resimleri)”. Ankara: TRT AVAZ. Yayın Tarihi 2021. https://www.youtube.com/watch?v=WL6iD9GGI8U
• Bednarik, Robert. “A New Method to Date Petroglyphs”. Archaeometry 34/2 (1992), 279-291.
• Bednarik, Robert. “Geoarchaeological Dating of Petroglyphs at Lake Onega, Russia”. Geoarchaeology 8/ (1993), 443-463.
• Bednarik, Robert. “Saudi Arabian Sites Proposed for World Heritage Listing”. The Newsletter of The Australian Rock Art Research Association (Aura) Inc. The Newsletter of The Australian Rock Art Research Assoiation (Aura) Inc 32/1 (ts.), 2015.
• Bednarik, Robert - Khan, Majeed. “Living Rock Art Traditions in Saudi Arabia”. INORA 82 (2018).
• Bednarik, Robert - Khan, Majeed. “New Rock Art Complex in Saudi Arabia”. Rock Art Research 34/1 (2017).
• Bednarik, Robert G. “The Rock Art of Southern Arabia Reconsidered”. Adumatu. (Tem-muz 2009).
• Bednarik, Robert G. - Khan, Majeed. “Scientific Studies of Saudi Arabian Rock Art”. Rock Art Research 22/1 (2005), 49-82.
• Diaz-Guardamino, Marta vd. “RTI and the Study of Engraved Rock Art”. Digital Appli-cations in Archaeology and Cultural Heritage 2 (2015), 41-54.
• Habram, Abdurrahim b. İbrahim. er-Rusumu’s-Sahriyye ve’n-Nuguşi’l-Mütealligati biha fi Cebeli Ne’ic bi Muhafazati’l-Karyat. Riyad: Camiatü Melik Suud, Risaletü Ma-cister, Gayri Menşura, 1426.
• Han, Mecît. Dirâsetü İlmü’r-Rusumi’s-Sahriyye. Suudi Arabistan: Vizârütü’t-terbiye ve’t-tâlim, 20007.
• Jung, Michel. “Bronze Age Rock Pictures in North Yemen”. East and West vol. 41 (Ara-lık 1991).
• Jung, Michel. “Research on Research on Rock Art in North Yemen”. Istituto Universitario Orientale, Supplemento n. 66. Napoli: ANNALI, 1991.
• Khan, Majeed. “From Prehistoric to Nomadic Art – A Synopsis of the History and Deve-lopment of Tribal Art in Saudi Arabia”. American International Journal of Social Science 8/2 (Haziran 2019).
• Khan, Majeed. “Rock Art of Saudi Arabia”. The Artist and Journal of Home Culture 2 (Aralık 2013).
• Khan, Majeed. Wusum - The Tribal Symbols of Saudi Arabia. Saudi Arabistan: Kingdom Of the Arabia Ministry Education, 1421.
• Mâhî, Ali et-Ticânî. “el-İbil fî’r-rusûmu’s-Sahriyye fî Zifâr”. Mecelletü Âdab ve Ulûmi’l-İctimaiyye.
• Manaser, Ali al-. “Traditional Music or Religious Ritual? Ancient Rock Art Illumined by Bedouin Custom”. In To the Madbar and Back Again. Leiden: Brill, 2018.
• Mu’aykıl, Halil b. İbrahim. “Mevkiü Şüveythiya: İktişâfü Akdemü Mevki Âsar fî’l-Cezîreti’l-Arabiyye”. Merkezü Abdurrahman es-Südeyrî es-Sekafî 23/ (2009).
• Oğuzhan, İbrahim. “İstanbul Arkeoloji Müzeleri Eski Şark Eserleri Müzesi’nde Teşhir Edilen İslâmiyet Öncesi Arabistan Koleksiyonu Eserlerinin Tahlili”. Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri 15/2 (2021), 465-511.
• Rivero, Olivia - Ruiz, Juan F. “The Rock Art of Sub-Scandinavian Europe”. The Oxford Handbook of the Archaeology and Anthropology of Rock Art. Oxford: Oxford University Press, 2018.
• Smith, Benjamin W. “The Oxford Rock Art Research in Africa”. Handbook of African Archaeology. Oxford: Oxford University Press, 2013.
• Somuncuoğlu, Servet. Seyahatname: Kaya Resimleri Gezi Notları. İstanbul: Matbuat Yayın Grubu, 2019.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz, “Cahiliye Arap İnancında Putların Yeri”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 11/1 (2014), 9-50.
• Zarins, Juris vd. “Bernameci Meshi’l-Eserî’ş-Şâmil lî Ardi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’-Suudiyye”. Atlâl 5 (2001), 37- 53.
• Zarins, Juris. “Early Rock Art of Saudi Arabia”. Archaeology 35/6 (Aralık 1982), 20-27.
• Ziyeb, Süleyman b. Abdurrahman. en-Nugûşu’d-Da’viyye fî’l-Kitâbati’Semûdiyye bi Mıntıkati Hâil. Riyad, Mektebetü Melik Fehd., 1439.
• Ziyeb, Süleyman b. Abdurrahman. Nugûşü’s-Semûdiyye min Sekake. Riyad: Mektebetü Melik Fehd- Gayra Mahdud, 2002.
• “rock art | Definition, History, Painting, Designs, & Facts | Britannica”. Erişim (08.09.2021) https://www.britannica.com/art/rock-art
• MCQ. “Rock art across the world | Images on Stone”. Erişim (09.09.2021). https://imagesdanslapierre.mcq.org/en/discover/where/
• “Rock Art of the World - Scotland’s Rock Art Project”. Erişim (10.09.2021). https://www.rockart.scot/about-rock- art/rock-art-of-the-world/
• “النقوش والرسوم الصخرية في منطقة الجوف”. ويكيبيديا, 08 (05.06. 2021).