HAK DİNİ KUR’AN DİLİ TEFSİRİNDE ŞİİRLE İSTİŞHÂD

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 1, 9 - 41, 30.05.2017

Mehmet Kaya

Öz

Kur’an tefsirinde birbirinden farklı yöntemler kullanılmıştır. Bunlardan biri de şiirle istişhâd yöntemidir. Ayetlerin açıklanmasında hemen her müfessirin başvurduğu bu yöntemin geçmişi sahabe dönemine kadar dayanmaktadır. İlk dönemde ağırlıklı olarak Kur’an’daki garip kelimelerin anlaşılmasında başvurulan bu yöntemin kullanım sahası zamanla genişlemiş, özellikle Arapça tefsirlerde çeşitli vesilelerle şiirle istişhâd yöntemi sık ve yaygın biçimde kullanılır olmuştur. Türkçe tefsirlerde ise, bu yönteme daha az başvurulmakla birlikte, bu konuda en fazla örnek Cumhuriyet dönemi müfessirlerinden Elmalılı Hamdi Yazır’ın Hak Dini Kur’an Dili adlı tefsirinde görülmektedir. Biz bu çalışmada Türk müfessir olarak Elmalılı’nın Hak Dini Kur’an Dili tefsirindeki şiirle istişhâd yöntemini ve bu yöntemdeki Türk kültürü ve dönemin etkisini incelemeyi amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Şiir, şiirle istişhâd, tefsir, Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili

Kaynakça

• Abdullah b. Mübarek, Divanu’l-İmâmi’l-Mücâhid b. Mübarek, (cem ve tahk.:) Mücahid Mustafa Behcet, Riyad 1432.
• Ali b. Ebî Tâlib, Dîvânu emîri’l-müminîn Ali b. Ebî Tâlib, (haz.:) Abdülaziz el-Kerem, yy. 1988.
• Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Mahmûd, Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-Sebʿi’l-Mesânî, (tahk.:) Mahmûd Şükrî el-Âlûsî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Bey- rut ty.
• Antere b. Şeddâd, Dîvânu Antere b. Şeddâd, şerh: Hamdû Tammâs, Dâru’l-Marife, Beyrut 2004.
• Bağdatlı Ruhi, Külliyât-ı eş’âr-ı Rûhî-i Bağdâdî, İstanbul 1287.
• Bayam, Abdülkadir, “Hak Dini Kuran Dili’ndeki Arapça Şiirlerin Temel KaynaklarlaMuka-yesesi (I)”, Bilimname, XVIII, 2010/I, ss. 133-165.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirîn), Ravza Yay. İstanbul 2015.
• Bursevî, İsmail Hakkı Tefsîru rûhi’l-beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut ts.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Fecr Yay. Ankara 2005.
• Cerîr b. Atiyye, Dîvânu Cerîr, Dâru Beyrût, Beyrut 1986.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail, es-Sıhâh Tâcu’l-Lüğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye, (tahk.:) Ahmed Ab-dülğafûr Attâr, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1987.
• ed-Dabbî, Ebu’l-Abbas Mufaddal Muhammed, Dîvânu’l-mufaddaliyyât, şerh: Ebu’l-Muhammed el-Kâsım b. Muhammed b. Beşşâr el-Enbârî, Beyrut 1920.
• Dîvânu’l-Hüzeliyyîn, el-Mektebetü’l-Arabiyye, Kahire 1965.
• Ebu’l-Feth el-Bustî, Dîvânu Ebi’l-Feth el-Bustî, (tahk.:) Veriyye el-Hatîb v.d. Dımeşk 1989.
• Ebû Hayyân Endelûsî, el-Bahru'l muhît, (tahk.:) Sıdkı Muhammed Cemil, Dâru’l- Fikr, Beyrut 1420.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, (sad.:) İsmail Karaçam v.d. Azim Dağıtım, İstanbul ts.
• Eroğlu, Ali, “Şiirle İstişhâd ve İstişhâd Açısından Medarik”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 11, Erzurum 1995, ss. 326-358.
• Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, (haz.:) Rıdvanoğlu, Erhan Yay. İstanbul, ts.
• Fuzûlî, Muhammed b. Süleyman, Fuzûlî Divanı Şerhi, (haz.:) Ali Nihat Tarlan, Akçağ Yay. ts.
• ______, Külliyyâtı dîvâni’l-Fuzûlî, Hurşid Matbaası, ts.
• el-Hansâ, Dîvânu’l-Hansâ, şerh: Hamdû Tammâs, Dâru’l-Marife, Beyrut 2004.
• İbn Arabî, Ebubekr Muhyiddin Muhammed b. Ali, el-Futûhâtü’l-Mekkiyye, (tahk.:) Ahmed Şemseddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• İbn Fârıd, Ebû Hafs Ömer, Dîvânu İbni’l-Fârıd, Dâru’s-Sadr, Beyrut ts.
• İbn Hişam, Abdülmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, (tahk.:) Taha Abdurraûf Saʿd, Şeriketü’t-Tıbâa, ts.
• İmriu’l-Kays b. Hucr, Dîvânu İmrii’l-Kays, (tahk.:) Abdurrahman el-Mustâvî, Dâru’l-Marife, Kahire 2004.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed, Mehâsinü’t-te’vîl, (tahk.:) Muhammed Bâsil ʿUyûnu’s-Sûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1418.
• Keçecizade Muhammed İzzet, Divan-ı İzzet Bey, yy. ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Câmiʿ li ahkâmi’l-Kur’ân, (tahk.:) Hişam Semîr el-Buhârî, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad 2003.
• Küseyyir Azze, Dîvânu Küseyyir Azze, şerh: Mecîd Tarâd, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1993.
• Lebîd b. Rebîa el-Âmirî, Dîvânu Lebîd b. Rebîa el-Âmirî, Dâru’s-Sadr, Beyrut ts.
• Leylâ el-Ahyeliyye, Dîvânu Leylâ el- Ahyeliyye, (cem ve tahk.:) Halil İbrahim el-Atiyye vd. yy. ts.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed, en-Nüket ve’l-uʽyûn –Tefsîru’l-Mâverdî-, (tahk.:) es-Seyyid b. Abdilmaksûr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• Mesut Okumuş, “Elmalılı M. Hamdi Yazır’ın İlmî Tefsir Anlayışı”, Diyanet İlmî Dergi, cilt: 51, sayı: 3, 2015, ss. 79-103.
• Muhammed Abduh, Tefsîru cüz-i Amme, Matbaatu Mısr, 1341.
• Mustafa Merâğî, Tefsîru’l-Merâğî, Şeriketü Mektebe, Mısır 1946.
• Muzhirî, Muhammed Senâullah, et-Tefsîru’l-muzhirî, (tahk.:) Gulam Nebî et-Tûnusî, Mektebetü’r-Rüşdiyye, Tunus 1412.
• Nâbiğâ ez-Zübyânî, Dîvânu Nâbiğâ ez-Zübyânî, şerh, Abbâs Abdüssâtir, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• Öğmüş, Harun, Kur’an Yorumunda Şiirin Yeri –II./VIII. Asır Çerçevesinde-, İsam Yay. İstanbul 2010.
• Râî Numeyrî, Dîvânu’r-Râî en-Numeyrî, (tahk.:) Reinhard Weipert, Beyrut 1980.
• Râzî, Fahrettin Muhammed b. Ömer, Mefâtihu’l-ğayb, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2000.
• Reşid Rıza, Muhammed, Tefsîru-Kur’âni’l-Hakîm, (Tefsîu’l-menâr), Dâru’l-Menâr, Kahire 1947.
• Sahib b. Abbâd, Divanu’s-Sahib b. Abbâd, şerh: İbrahim Şemseddin, Beyrut, 2001.
• Saʿlebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed, el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân, (tahk.:) Muhammed b. Âşûr, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 2002.
• Sertel, Sabiha, Tevfik Fikret İzahlı Şiirler, Narodna Prosueta 1968.
• es-Sımme b. Abdillah el-Kuşeyrî hayâtuhû ve şiʿruhû, (tahk.:) Hâlid Abdurraûf el-Cebr, Dâru’l-Menâhic, Ürdün ts.
• Subaşı, Hüsrev, “Elmalılı Hamdi Efendi ve Hat Sanatımızdaki Yeri”, Elmalılı Hamdi Yazır Sempozyumu, 4-6 Eylül 1991, Diyanet İşleri Bşk. Yay. Ankara 1993.
• Suyûtî, Abdurrahman Celâleddin b. Ebîbekr, el-İtkân fî ʿulumi'l-Kur'ân, Merkezi Dirâsâti’l-Kur’âniyye, ts.
• Şengün, Necdet, “Elmalılı Hamdi Yazır’ın Hak Dini Kur’an Dili Adlı Tefsirindeki Türkçe Şiirlerin Değerlendirilmesi”, İstem, yıl: 5, sayı: 9, ss. 165-187.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethü’l-kadîr, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1414.
• Taberî, Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiʿu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân, (tahk.:) Ahmed Muhammed Şâkir, Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Zeccâc, Ebû İshâk b. İbrahim, Meʽani’l-Kur’ân ve iʽrâbuh, (tahk.:) Abdülcelîl Abduh Şiblî, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ömer, el-Keşşâf an hakâikı’t-Tenzîl ve uʽyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, 1407.
• Zibkikân b. Bedr, Şi’ru Zibkikân b. Bedr, (tahk.:) Suûd Mahmûd Abdülcâbir, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1984.
• Ziya Paşa, Tercîi Bend ve Terkîbi Bend, Ahmed Kâmil ve Şerîki Matbaası, 1928.
• Züheyr b. Ebî Sülmâ, Dîvânu Züheyr b. Ebî Sülmâ, (tahk.:) Ali Hasan Fâûr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1988.