Scale of The Level of Access of The Khutbah to The Goals of Non-Formal Religious Education: Validity and Reliability Study

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 523 - 552, 30.09.2023

Abdullah Duman

https://doi.org/10.33415/daad.1290522

Öz

Introduction
Khutbah is one of the essential means of non-formal religious education and has an important place in enlightening people on religious and worldly issues. In religious literature, the khutbah is the orator's speech, who praises Allah, blessings on the Prophet, preaching and advice to the believers on the pulpit in Friday and Eid prayers. Today, the preparation of the khutbah, its presentation, the selection of the topics of the khutbah, and the training of the personnel who will read the khutbah are carried out by the relevant units of the Presidency of Religious Affairs.
Every education has certain gains. Cognitive, affective, and psychomotor taxonomies are used to classify educational attainments. Khutbahs, an essential element of non-formal religious education, also have improvements. The achievements of the khutbah are mostly related to the cognitive and affective fields. In the literature, there are many studies on the determination of the topics of the khutbah, the analysis of the texts of the khutbah, and the preparation and presentation of the khutbah. In addition, few quantitative and qualitative studies examine Khutbah's achievements. However, there needs to be a scale study among the quantitative research methods related to the achievements of the khutbah.
Methods and Techniques
The research aims to develop a scale for the khutbah's access level to the goals of non-formal religious education. A descriptive design was preferred in the study. In the scale development process, literature review, creating items, taking expert opinions, language and content validity, item scoring, data collection and analysis, evaluation, and reporting of analysis results were followed. A 5-point Likert-type rating scale was used in the scale. No reverse items were used in the scale. In the study, the data were obtained by reaching 655 participants in the electronic environment, with the snowball sampling method, in a distribution to 7 regions throughout Turkey. “SPSS 23.00 package program” was used for exploratory factor analysis, and “AMOS 23.00 statistical package program” was used for confirmatory factor analysis.
Findings
In the exploratory factor analysis, the KMO was .96, and the Bartlett Test of Sphericity χ2 value was calculated as 12347,274 (p=.000). The sample size of the KMO value of the scale was found to be excellent, and the Bartlett Sphericity Test results were significant. Two factors in the scale have an eigenvalue greater than 1. When the correlations between the sub-dimensions of the scale are examined, it is seen that there is no multicollinearity problem, and there are significant relations between the sub-dimensions of the scale. The fit indices obtained as a result of confirmatory factor analysis were examined. The findings are as follows: CMIN/Sd=3,219; AGFI=.869; GFI=.899; NFI=.937; CFI=.955; IFI=.955; TLI=.947 and RMSEA=.067. According to this, it was seen that all of the values were in good agreement. The confirmatory factor analysis also examined the modification indices of the data set. It was observed that there was a hidden relationship in some of the items within the factors themselves. For example, items 12 and 13 are under the same factor. Item 12: I get useful information about the solution to current religious issues. Item 13: I get useful information about the solution to worldly problems. Since some worldly issues also have a religious aspect, it is not okay to make changes here. Relationships between other items also have their counterparts in the literature. Therefore, it was decided that the scale also met the necessary conditions in this aspect. A scale consisting of 22 items and two dimensions (Acquiring Religious Knowledge and Conversion to Attitude and Behavior) was developed with the study. The Cronbach's alpha internal consistency coefficient of the scale is .98, indicating that the items are consistent. In the item score evaluation, an item can get a maximum of 5 points and a minimum of 1 point. Therefore, the highest score that can be obtained from the 22-item scale (22x5=110) is 110, and the lowest score (22x1=22) is 22.
Result
As a result, "The Level of Access to Non-Formal Religious Education Goals of Khutbah," whose validity and reliability have been proven, has been developed. It is thought that the scale obtained as a result of the study will contribute to the determination of the achievements of the mosque community from the khutbahs and to the measurement tools to be developed for the studies to be done in this direction. It is envisaged that the data obtained from the scale can also be used in research on the relationship between demographic characteristics and khutbah achievements.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Khutbah, Scale Development

Hutbenin Yaygın Din Eğitimi Amaçlarına Erişim Düzeyi Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Öz

Çalışmanın amacı Hutbenin Yaygın Din Eğitimi Amaçlarına Erişim Düzeyi Ölçeği’nin (HDEA-EDÖ) geçerlik ve güvenilirlik analizini yapmaktır. Araştırma, gönüllülük esasına dayalı olarak 655 katılımcıya uygulanmıştır. Ölçeğin KMO değeri.96, Bartlett Küresellik Testi χ2 değeri 12347,274 (p=.000) olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin KMO değerinin örneklem büyüklüğünün mükemmel ve Bartlett Küresellik Test sonuçlarının ise anlamlı olduğu görülmüştür. Beşli likert tipinde hazırlanan ve iki alt boyuta sahip ölçekte 22 madde bulunmaktadır. Ölçeğin alt boyutlarına “dini bilgi edinme” ve “tutum ve davranışa dönüştürme” adları verilmiştir. İki bileşenden birincisi toplam varyansın % 71.176’sını, ikincisi % 6.219’unu açıklamakta, faktörler toplam varyansa ise % 77.395 katkı sağlamaktadır. Açımlayıcı faktör analiziyle yapının model uyumuna ulaşılmış ve ölçek, doğrulayıcı faktör analizi ile test edilerek onaylanmıştır. Değerlerin tamamı iyi uyum göstermiştir. Elde edilen veri ve yapılan analizler (HDEA-EDÖ) ’nün hutbelerden elde edilen kazanımları ölçebilecek derecede geçerli, güvenilir ve ayırt edici bir araç olduğunu göstermektedir. Buna göre ölçeğin, hem teorik hem de istatistiksel açıdan kullanılmaya elverişli olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Hutbe, Ölçek Geliştirme

Teşekkür

İyi çalışmalar.

مقياس مستوى وصول الخطبة إلى أهداف التربية الدينية غير النظامية

Öz

مقياس مستوى وصول الخطبة إلى أهداف التربية الدينية غير النظامية

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Hutbe, Ölçek

Kaynakça

• Akbaş, Rahmi. Atatürk Cumhuriyeti’nin İlk Hutbeleri. Ankara: Dorlion Yayınevi, 2021.
• Akgündüz, Murat. Osmanlı Döneminde Cami Hatipliği. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2019.
• Akyürek, Süleyman. Din Öğretimi -Model, Strateji, Yöntem, Teknikler-. Kayseri: Laçin Yayınları, 2008.
• Aydın, Ayhan. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2003.
• Aydın, Enes. Din Eğitiminde Duyuşsal Boyut. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2020.
• Aydın, Muhammet Şevki. Din Eğitimi Bilimi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Bacanlı, Hasan. Duyuşsal Davranış Eğitimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2006.
• Bacanlı, Hasan. Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2003.
• Baktır, Mustafa. “Hutbe”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 18/425-248. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Baştürk, Savaş - Taştepe, Mehtap. “Evren ve Örneklem”, Bilimsel Araştırma Yöntemleri. ed. Savaş Baştürk. Ankara: Vize Yayınları, 2013.
• Bayat, Bülent. “Uygulamalı Sosyal Bilim Araştırmalarında Ölçme, Ölçekler ve Likert Ölçek Kurma Tekni̇ği”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 16/3 (01 Aralık 2014), 1-24.
• Baykul, Yaşar. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme: Klasik Test Teorisi ve Uygulaması. Ankara: Pegem Akademi, 2015.
• Bilgin, İbrahim. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. ed. Savaş Baştürk. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2014.
• Bor, Adil. Dünü ve Bugünü HASEKİ Dini Yüksek İhtisas Merkezi. İstanbul: Haseki Mezunları Derneği, 2020.
• Bozkurt, Nebi. “Minber”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 30/101-103. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Britannica. “Bloom’s Taxonomy”. Erişim 29 Nisan 2023. https://www.britannica.com/topic/Blooms-taxonomy
• Bryman, Alan - Cramer, Duncan. Quantitative Data Analysis with Spss 12 and 13: A Guide for Social Scientists. London ; New York: Routledge, 2005.
• Bryman, Alan - Cramer, Duncan. Quantitative Data Analysis with Spss Release 10 for Windows: A Guide for Social Scientists. Philadelphia: Routledge, 2002.
• Bulut, Mehmet. Diyanet İşleri Başkanlığının Yaygın Din Eğitimindeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Büyüköztürk, Şener. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2008.
• Büyüköztürk, Şener. “Faktör Analizi: Temel Kavramlar ve Ölçek Geliştirmede Kullanımı”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi 32/32 (01 Mart 2002), 470-483.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, Spss Uygulamaları ve Yorum. Ankara: Pegem Akademi, 2002.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı İstatistik, Araştırma Deseni Spss Uygulamaları ve Yorum İstatistik. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2014.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni Spss Uygulamaları ve Yorumu. Ankara: Pegem Akademi, 2013.
• Cumhuriyet Arşivi (CA), Diyanet İşleri Başkanlığı. No. 2, Gömlek No. 6, 1.
• Cumhuriyet Arşivi (CA), Diyanet İşleri Başkanlığı. No. 4, Gömlek No. 33, 20.
• Cumhuriyet Arşivi (CA), Diyanet İşleri Başkanlığı. No. 4, Gömlek No. 34, 41.
• Çakan, İsmail Lütfi. Dini Hitâbet. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Deli̇ce, Ali - Ergene, Özkan. “Ölçek Geliştirme ve Uyarlama Çalışmalarının İncelenmesi: Matematik Eğitimi Makaleleri Örneği”. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi 3/1 (01 Ocak 2015), 60-75.
• DeVellis, Robert F. Scale Development: Theory and Applications. Thousand Oaks, California: Sage Puplications, 2012.
• Dey, Ian. Qualitative Data Analysis: A User-Friendly Guide for Social Scientists. London: New York: Routledge, 1993.
• DİB Cami Görevlileri Yönetmeliği (DİBCGY). Resmî Gazete 12700 (15 Eylül 1967), Karar No. 6/8686, md. 2, 45, 67/1-7. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/12700.pdf (Erişim 29 Nisan 2023)
• DİB Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun (DİBKGHK). Resmî Gazete 12038 (2 Temmuz 1965), Kanun No. 633, md. 5/1. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/12038.pdf (Erişim 29 Nisan 2023)
• Din Öğretimi Genel Müdürlüğü. “Genç Hatipler Minberde Hutbe Okuma Yarışması Bölge Finalleri Sona Erdi”. Erişim 29 Nisan 2023. http://dogm.meb.gov.tr/www/genc-hatipler-minberde-hutbe-okuma-yarismasi- bolge-finalleri-sona-erdi/icerik/1476
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din Hizmetleri Raporları”. Erişim 29 Nisan 2023. https://dinhizmetleri.diyane
• t.gov.tr/sayfa/384
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Hukuk Müşavirliği, Genelgeler”. Erişim 21 Nisan 2023. https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Hutbeler”. Erişim 27 Nisan 2023. https://dinhizmetleri.diyanet. gov.tr/categoryiler/yayinlarimiz/hutbeler
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “İrşat Hizmetleri Daire Başkanlığı Görevleri”. Erişim 29 Nisan 2023. https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/sayfa/50/
• Doğdu, Süleyman. Dini Hitabet. Ankara: Emel Matbaası, 1981.
• Duman, Abdullah - Er, Hamit. “Sebîlürreşâd (Sırât-ı Müstakîm) ve İctihâd Dergilerinin Din Eğitimi Açısından Mukayesesi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/2 (31 Aralık 2022), 259-282.
• Erkorkmaz, Ünal, vd. “Doğrulayıcı Faktör Analizi ve Uyum İndeksleri”. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi 33/1 (2013), 210-223.
• Eşmekaya, Eda. “Faktör Analizi (Factor Analysis)”. Yönetim Bilişim Sistemleri Ansiklopedisi 7/1 (2019), 26.
• Field, Andy P. Discovering Statistics Using Spss. London: Sage Publications, 2009.
• Gökçe, Birsen. Toplumsal Bilimlerde Araştırma. Ankara: Savaş Yayınları, 2004.
• Karakoç, Fatma Yeşim - Dönmez, Levent. “Ölçek Geliştirme Çalışmalarında Temel İlkeler”. Tıp Eğitimi Dünyası Dergisi 13/40 (01 Mayıs 2014), 39-49. https://doi.org/10.25282/ted.228738
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi Kavramlar İlkeler Teknikler. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2012.
• Kayadibi, Fahri. Din Eğitimi Dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Kazancı, Ahmet Lütfi. Peygamber Efendimizin Hitâbeti. İstanbul: Marifet Yayınları, 1980.
• Kazanlı Halim Sabit. “Hutbelere Dair: Kablelbise Hutbe”. Sırat-ı Müstakim 1/6 (18 Eylül 1324), 88-89.
• Kocaman, Kasım. “Geçmi̇şten Günümüze Di̇nî İleti̇şi̇m/Hi̇tabet Türü Olarak Hutbede Konu.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/63 (2019), 1258-1271.
• Max D. Engelhart vd. Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals. ed. Benjamin Samuel Bloom. New York: David McKay, 1967.
• Muallimoğlu, Nejat. Bütün Yönleri İle Hitabet. İstanbul: Lakin Yayıncılık, 2021.
• Nachmias, David - Nachmias, Chava. Research Methods in the Social Sciences. New York: St. Martin’s Press, 1976.
• O’Dwyer, Laura M. - Bernauer, James A. Quantitative Research for the Qualitative Researcher. Los Angeles: Sage Puplication, 2014.
• Özçelik, Durmuş Ali. “Eğitim İletişimi”. Kurgu Dergisi 8/2 (01 Temmuz 1990), 356-365.
• Özdamar, Kazım. Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi (I). Eskişehir: Kaan Kitabevi, 1994.
• Özden, Muhammet. “Duyuşsal Davranışların Ölçülmesi”, Ölçme ve Değerlendirme. ed. Savaş Baştürk. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2014.
• Polat, Yadigar. Faktör Analizi Yöntemlerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi ve Hayvancılık Denemesine Uygulanışı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Sipahi, Beril. Sosyal Bilimlerde Spss’le Veri Analizi. İstanbul: Beta Basım, 2008.
• Siti Munirah Ibrahim vd. “The Issues Discussed in Friday Khutbah in Malaysia An Analysis Study of the Khutbah Texts Prepared by Jakim in 2012”. Arrasikhun International Journal 3/1 (Temmuz 2017), 1-12.
• Sönmez, Nesim. Karşılaştırmalı Hitabet Cahiliye Dönemi İle İslam’ın İlk Dönemi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Sönmez, Veysel - Alacapınar, G. Füsun. Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık, 2014.
• Şahin, Çavuş. “Verilerin Analizi”, Bilimsel Araştırma Yöntemleri. ed. Remzi Y. Kınca vd. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2. Basım., 2013.
• Şahin, Melek Gülşah - Öztürk, Nagihan Boztunç. “Eğitim Alanında Ölçek Geliştirme Süreci: Bir İçerik Analizi Çalışması”. Kastamonu Eğitim Dergisi 26/1 (15 Ocak 2018), 191-199. https://doi.org/10.24106/kefderg i.375863
• Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS İle Veri Analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2014.
• Tekin, Halil. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Yargı Kitap ve Yayınevi, 1993.
• Tetik, Hayati. Din Görevlilerinin Fonksiyonları (Yaygın Din Eğitimi Açısından). Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2007.
• Thorndike, Robert M. Measurement and Evaluation in Psychology and Education. New York: Macmillan Publishing Company, 1991.
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2002.
• Yaşaroğlu, M. Kamil. “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hutbe Hizmetlerine Genel Bir Bakış”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (15 Ocak 2016), 93-107.
• Yaşlıoğlu, M. Murat. “Sosyal Bilimlerde Faktör Analizi ve Geçerlilik: Keşfedici ve Doğrulayıcı Faktör Analizlerinin Kullanılması”. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 46 (22 Kasım 2017), 74-85.
• Yavuzer, Hasan. Çağdaş Di̇n Hi̇zmeti̇ ve Di̇yanet İşleri̇ Başkanlığı. Kayseri: Laçin Yayınları, 2006.
• Yeşil, Rüştü. “Nicel ve Nitel Araştırma Yöntemleri”, Bilimsel Araştırma Yöntemleri. ed. Remzi Y. Kınca. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2013.
• Yılmaz, Hasan. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Konya: Çizgi Kitabevi, 2002.
• Yiğit, Yasin. Maneviyat Eğitimi Manen Güçlenmenin Yollarını Aralayan Dinî, Manevi, Tasavvufi, Psikolojik ve Pedagojik Bir Değerlendirme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2022.
• Zach. “How to Test for Multicollinearity in Python”. Statology. 12 Ekim 2022. Erişim 27 Nisan 2023. https://www.statology.org/multicollinearity-in-python/
• Zengin, Zeki Salih. “Osmanlılar Döneminde Yaygın Din Eğitimi Faaliyeti Olarak Hutbeler”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17/1 (01 Mart 2008), 379-398.
• Din Hizmetleri Raporu 2013. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014.
• Din Hizmetleri Raporu 2019. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2019.
• Diyanet Haber. “Etkili Hutbe Sunumu (2022) Türkiye Birincisi Belli Oldu”. Erişim 27 Nisan 2023. https://www.diyanethaber.com.tr/etkili-hutbe-sunumu-2022-turkiye-birincisi-belli-oldu
• Hazırlayıcı Eğitim Programı: (İmam-Hatip, Müezzin-Kayyım ve Kur’an Kursu Öğreticileri). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2022.
• “Hutbelerle İlgili Kamuoyu Araştırması Yapıldı”. Diyanet Gazetesi 372 (Şubat 1990).
• “Khutbah”. Encyclopaedia Britannica. 5/796. Chicago: Encyclopaedia Britannica, 1979.
• Kuruluşundan Günümüze Di̇yanet İşleri̇ Başkanlığı. Ankara: DİB Yayınları, 1999.