Zamansız Bir Tanrı Zatî Niteliklere Sahip Olabilir Mi?

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 223 - 248, 31.03.2024

Abdulkadir Tanış

https://doi.org/10.33415/daad.1398635

Öz

Teist gelenek zatî/kişisel olan bir Tanrı tasavvuruna dayanır. Bu geleneğe dair literatür göz önüne alındığında birçok zatî niteliğin Tanrı’ya atfedildiği görülmektedir. Öte yandan, teist geleneğin Tanrı için onayladığı öğretilerden biri O’nun zamanın ötesinde olduğunu söyleyen zamansızlık görüşüdür. Ancak günümüzde zamansızlık karşısında rağbet görmeye başlayan zamansallık görüşü, zamansızlık ve zatî niteliklere sahip olma düşüncelerinin birbiriyle tutarsız olduğunu ileri sürer. Zamansızlığa bu itirazı yöneltenler, zatî niteliklerin zamansal olmayı gerektirdiğini varsayarak zatî olduğu onaylandığında Tanrı’nın zamansal olmasının da kaçınılmaz bir sonuç olacağını ifade eder. Bu çalışmada, ilk olarak, zamansızlığa yönelik bu itiraz eleştirel bir tarzda ele alınarak onun zamansızlığı terk etmemiz için yeterli bir argüman olmadığı iki farklı (anlaşılabilirlik/ilişki kurulabilirlik ile mükemmelliği önceleyen) Tanrı tasavvurundan gelen cevaplar bağlamında müzakere edilecektir. İkinci olarak, bu itiraza verilen cevaplarda, mükemmelliği önceleyen yaklaşımların teistik Tanrı tasavvuru göz önüne alındığında, antropomorfizm tehlikesine karşı daha kabul edilebilir bir yaklaşım sergilediği, aksi durumda günümüz düşüncesinden örneklerin de gösterdiği üzere, oldukça insan benzeri bir Tanrı tasavvuruna doğru gidildiği iddia edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi, Tanrı’nın Doğası, İlahi Zamansızlık, İlahi Zamansallık

Can a Timeless God Have Personal Properties?

Öz

The theistic tradition is based on the conception of a personal deity. Considering the sources of this tradition, many individual properties are attributed to God. On the other hand, one of the doctrines this tradition affirms is the view of timelessness, which states that He is beyond time. However, the view of temporality, which has become popular today in opposition to timelessness, argues that the ideas of timelessness and personal being are inconsistent since personal properties entail temporality. In this study, firstly, I will critically analyze the objection and argue that it is not a sufficient argument for abandoning timelessness in the context of responses from two different conceptions of God that prioritize perfection and understandability/relatability. Second, I will claim that approaches that prioritize perfection are more acceptable against the danger of anthropomorphism, given the theistic conception of God. Otherwise, as examples from contemporary thought show, we move towards a human-like conception of deity.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of Religion, The Nature of God, Divine Timelessness, Divine Temporality

هل يمكن لإله خالد أن يمتلك خصائص شخصية؟

Öz

يعتمد التقليد التوحيدي بشكل أساسي على مفهوم الإله الشخصي، أي الإله الذي يمكن أن تُنسب إليه الخصائص الشخصية. وبالنظر إلى نصوص هذا التقليد والفكر الذي ظهر فيه، يبدو أن العديد من الخصائص الشخصية مثل المعرفة والإرادة والاستجابة والعفو والعقاب وما إلى ذلك تنسب إلى الله. ومن ناحية أخرى، فإن إحدى المذاهب التي يؤكدها هذا التقليد كلاسيكيًا حول طبيعة الله هي وجهة نظر الخلود. يشير الخلود إلى أن الله يتجاوز الزمن تمامًا وأنه لا يمكن تطبيق أي فئة زمنية عليه. ومع ذلك، فإن وجهة النظر الزمنية، التي أصبحت شائعة في الفكر المعاصر، تقول بأن أفكار الخلود والإله الشخصي غير متسقة. يفترض أنصار هذا الاعتراض على الخلود أن الخصائص الشخصية المنسوبة إلى الله تستلزم الزمانية، وبالتالي، عندما يتم التأكيد على أن الله شخصي، فإن ذلك نتيجة حتمية أنه زمني. في هذه الدراسة، سأقوم أولاً بفحص نقدي لهذا الاعتراض على الخلود وأجادل بأنه ليس حجة كافية للتخلي عن الخلود في سياق الاستجابات من مفهومين مختلفين عن الله. ثانيًا، سأزعم أن المقاربات التي تعطي الأولوية للكمال في الرد على الاعتراض هي أكثر اتساقًا في مقاربتها لخطر التجسيم في سياق المفهوم الإيماني للإله. بخلاف ذلك، كما تظهر الأمثلة من الفكر المعاصر، فإننا نتحرك نحو مفهوم يشبه الإنسان في مفهوم الإله.

Anahtar Kelimeler

فلسفة الدين،, طبيعة الله،, الخلود الإلهي،, الزمانية الإلهية،, الخصائص الشخصية.

Kaynakça

• Arıcı, Murat. “Tanrı ve Zaman: Tanrısal Bilincin Zamansızlığı Üzerine”. Beytulhikme: An International Journal of Philosophy 11/1 (2021), 1-23.
• Bertocci, Peter A. Introduction to the Philosophy of Religion. Englewood Cliffs, N. J.: Prentice-Hall, 1951.
• Boethius. The Consolation of Philosophy. İng. çev. David R. Slavitt. Cambridge: Harvard University Press, 2008.
• Burns, Elizabeth. “Classical and Revisionary Theism on the Divine as Personal: A Rapprochement”. International Journal for Philosophy of Religion 78 (2015), 151-165.
• Coburn, Robert C. “Professor Malcolm on God”. Australasian Journal of Philosophy 41/2 (1963), 143-162.
• Craig, William L. Time and Eternity: Exploring God’s Relationship to Time. Illinois: Crossway Books, 2001.
• Craig, William L. “Divine Timelessness and Personhood”. Erişim: 20.11.2023. https://www.reasonablefaith.org/writings/scholarly-writings/divine-eternity/divine-timelessness-and- personhood.
• Davis, Stephen T. Logic and the Nature of God. London: The Macmillan Press, 1983.
• Demir, Osman. “Zât”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 19.11.2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/zat.
• Dennett, Daniel C. “Conditions of Personhood”. The Identities of Persons. ed. Amelie O. Rorty. 175-196. Berkeley: University of California Press, 1976.
• DeWeese, Garrett J. God and the Nature of Time. Burlington: Ashgate, 2004.
• Erdem, Engin. İlâhî Ezelîlik ve Yaratma Sorunu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Gale, Richard M. On the Nature and Existence of God. Cambridge: Cambridge University Press, 1991.
• Ganssle, Gregory E. “Introduction”. God and Time: Essays on the Divine Nature. ed. G. E. Ganssle ve D. M. Woodruff. 3-18. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• el-Gazzâlî, Ebu Hamid. Filozofların Tutarsızlığı (Tehâfütü’l-Felâsife). çev. Mahmut Kaya ve Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Hasker, William. “Does God Change?”. Questions About God: Today Philosophers Ponder the Divine. ed. Steven M. Cahn ve David Shatz. 137-145. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• Helm, Paul. Eternal God: A Study of God without Time. Oxford: Clarendon Press, 1997.
• Hick, John H. Philosophy of Religion. New Jersey: Prentice-Hall, 1990.
• İbn Rüşd. Tutarsızlığın Tutarsızlığı (Tehâfüt et-Tehâfüt). çev. Kemal Işık ve Mehmet Dağ. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Basımevi, 1986.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik II. çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• Kneale, William. “Time and Eternity in Theology”. Proceedings of the Aristotelian Society 61 (1961), 87-108.
• Kılıç, Recep. “Kur’an’da Ulûhiyet Anlayışı Üzerine”. Kur’an’ı Anlamanın Fikrî Arkaplanı: Varlık, Bilgi, İnsan. 185- 232. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Leftow, Brian. Time and Eternity. Ithaca: Cornell University Press, 1991.
• Legenhausen, Gary. “Is God a Person?”. Religious Studies 22/3-4 (1986), 307-323.
• Lucas, John R. “The Temporality of God”. Quantum Cosmology and The Laws of Nature: Scientific Perspectives on Divine Action. ed. R. J. Russell, N. Murphy ve C. J. Isham. 235-246. Berkeley, California: The Center for Theology and the Natural Sciences, 1996.
• Mann, William E. “Simplicity and Immutability in God”. The Concept of God. ed. Thomas V. Morris. 253-267. Oxford: Oxford University Press, 1987.
• Pike, Nelson. God and Timelessness. London: Routledge and Kegan Paul, 1970.
• Strawson, Peter F. Individuals: An Essay in Descriptive Metaphysics. London: Routledge, 1959.
• Stump, Eleonore ve Kretzmann, Norman. “Eternity”. The Journal of Philosophy 78/8 (1981), 429-458.
• Swinburne, Richard. The Coherence of Theism. Oxford: Clarendon Press, 1993.
• Thatcher, Adrian. “The Personal God and a God Who is a Person”. Religious Studies 21/1 (1985), 61-73.
• Van Inwagen, Peter. The Problem of Evil. Oxford: Clarendon Press, 2006.
• Wolterstorff, Nicholas. “God Everlasting”. Inquiring About God: Selected Essays. ed. Terence Cuneo. 133-156. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
• Yağlı Mavil, Hikmet. “Kelâmî ve Felsefî Düşüncede İlâhi İrade Sorunu”. Eskiyeni 43 (2021), 119-144.
• Yavuz, Zikri. Tanrı, Ezelilik ve Zaman. Ankara: İlahiyât, 2018.