Kur’ân’da Bir Eğitim Yöntemi: Psikolojik Hazırbulunuşluk

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 887 - 915, 30.09.2025

İbrahim Yıldız

https://doi.org/10.33415/daad.1584981

Öz

İnsanın eğitilebilmesi için psikolojik hazırbulunuşluk seviyesinin önemi büyüktür. Kur’ân, bu bakış açısıyla incelendiğinde birçok âyetin, muhataplarını vereceği bilgiye çeşitli şekillerde hazırladığı görülmektedir. Bu metodun da içinde bulunduğu Kur’ânî eğitimin ne kadar etkili olduğu, müşrik Arapların kısa zaman zarfında yaşadıkları büyük dönüşümden anlaşılmaktadır. Bu çalışmada “Kur’ân, eğitmek istediği muhataplarını psikolojik açıdan nasıl hazırlamıştır?” sorusu araştırılmıştır. Literatür taraması metodunun kullanıldığı çalışmada âyetler ve müfessirlerin bu âyetlere yaptıkları yorumlar, eğitimde psikolojik hazırbulunuşluk açısından incelenmiştir. Kur’ân’ın muhataplarını soru sorarak ve kıssalarla eğitime hazırladığı ayrıca özellikle gelecek olan kurala ve verilecek olan bilgiye zemin hazırlamaya yönelik psikolojik hazırbulunuşluklarını geliştirdiği tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda Kur’ân’ın tatbik ettiği eğitim metotlarının, günümüzde din eğitimine olduğu kadar eğitim psikolojisi alanına da kaynaklık edebileceği görülmüştür. Makale, Kur’ân âyetlerine psikolojik hazırbulunuşluk açısından bakan ilk çalışma olması hasebiyle özgün bir çalışma olarak önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , İrşad , Eğitim Psikolojisi , Psikolojik Hazırlık

A Method of Education in the Qur’an: Psychological Readiness

Öz

The level of psychological readiness is of great importance for human education. When the Qur’an is analyzed from this point of view, it is seen that many verses prepare their interlocutors for the information they will give in various ways. The effectiveness of this method in education can be understood from the great transformation experienced by the polytheist Arabs in a very short period. This study investigated the question “How did the Qur’an psychologically prepare its interlocutors whom it wanted to educate?”. Using the literature review method, the verses and the commentaries of the commentators on these verses were analyzed regarding psychological readiness in education. It has been determined that the Qur’an prepares its interlocutors for education by asking questions and parables. It also develops their psychological readiness, especially in preparing the ground for the rule to come and the knowledge to be given. As a result of the research, it was seen that the educational methods practiced by the Qur’an can be a source of educational psychology and religious education today. The article is important as an original study since it is the first study examining the Qur’anic verses regarding psychological readiness.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Guidance , Educational Psychology , Psychological Preparation

Kaynakça

• Akçay, Tahsin. Eğitimde Temel Boyut İnsan. İstanbul: Yağmur Yayınları, 2012.
• Akyürek, Süleyman. Din Öğretimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 12. Basım, 2024.
• Atmaca, Gökhan. “Toplumsal Hazırbulunuşluk ve Kur’an’ın Toplum İnşası”. Toplum Bilimleri Dergisi 8/15 (2014), 233-248.
• Ay, Mahmut. Kur’an Kıssalarını Sîret Bağlamından Okumak -Hz. Mûsâ Kıssası Örneği-. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2017.
• Ay, Mehmet Emin. Çocuklarımıza Allah’ı Nasıl Anlatalım. İstanbul: Timaş Yayınları, 29. Basım, 2012.
• Başaran, İbrahim Ethem. Eğitim Psikolojisi -Gelişim, Öğrenme ve Ortam. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2005.
• Batar, Yusuf. Empatik Din Eğitimi. Ankara: Elips Kitap, 2011.
• Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılâp Kitapevi, 11. Basım, 1994.
• Bayraklı, Bayraktar. İslâm’da Eğitim. İstanbul: İFAV Yayınları, 3. Basım, 1989.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri. 21 Cilt. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2007.
• Beyzâvî, Kâdî. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Subhî Hallâk - Mahmud Atraş. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayınları, 2007.
• Buhârî, Ebû Abdillâh. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl el-Attâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1352.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye, 1329.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l Kur’an. çev. Muhammed Coşkun. 3 Cilt. İstanbul: Mana Yayınları, 2014.
• Cebeci, Suat. Din Eğitimi Bilimi ve Türkiye’de Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
• Cevziyye, İbn Kayyim. Bedâi‘u’t-Tefsîr. thk. Seyyid Muhammed - Sâlih Ahmed. 3 Cilt. Riyad: Dâru İbnu’l- Cevzîyye, 1427.
• Çetin, Abdurrahman. Hitabet ve İrşad. Bursa: Emin Yayınları, 13. Basım, 2018.
• Dağdeviren, Alican. İlahi Mesajın Sunumu Açısından Kur’an’da Sorular ve Cevaplar. Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Denizer, Nurullah. Kur’an’da İnsanlara Yöneltilen Sorular. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs tertibu’s-süver hasebe’n-nüzûl. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 2000.
• Dodurgalı, Abdurrahman. Ailede Çocuğun Din Eğitimi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2. Basım, 1998.
• Dodurgalı, Abdurrahman. Din Eğitimi ve Öğretiminde İlkeler ve Yöntemler. İstanbul: İFAV Yayınları, 1999.
• Duman, Mehmet Zeki. Beş Surenin Tefsiri. Ankara: Fecr Yayınları, 1999.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. es-Sünen. thk. Nâsırüddin el-Elbânî. Riyad: Mektebetü'l-meârif, ts.
• Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Endelüsî, Ebû Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. thk. Adil Abdülmevcud-Ali Muhammed. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1993.
• Ersin, Mefharet. Eğitimde Psikolojinin Rolü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1981.
• Giordan, Andre. Öğrenme. çev. Mehmet Baştürk vd. Ankara: De Ki Yayınları, 2008.
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. Alak Suresinin İlk Beş Ayetinin Eğitimsel Değeri -İlk Vahyin İzinde-. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2018.
• Harman, Gonca - Çelikler, Dilek. “Eğitimde Hazır Bulunuşluğun Önemi̇ Üzerine Bir Derleme Çalışması”. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi 1/3 (2012), 147-156.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Basım, 1998.
• İbn Acîbe. Bahru’l-Medîd fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. thk. Ahmed el-Kureşî. 5 Cilt. Kahire: Hasan Abbas Zeki, 1999.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sâmi es-Selîme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Nâsırüddin el-Elbânî, Riyad: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hânci, 2001.
• İzzetbegoviç, Aliya. Doğu ve Batı Arasında İslâm. çev. Salih Şaban. İstanbul: Nehir Yayınları, 1994.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 4. Basım, 2012.
• Kılavuz, M. Akif. Kuşaklararası Din Eğitimi. İstanbul: Düşünce Kitabevi, 2011.
• Koç, Mustafa vd. Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2001.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2003.
• Kübeysî, Muhammed Ayyâş. Mecâlisü’n-nûr. 4 Cilt. Katar: Dâru Neşri Câmi‘ati Katar, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdi BaSellum. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’an Kur’ân’ın Anlamı ve Tefsiri. çev. Muhammed Han Kayanî ve dğr. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 1991.
• Meydan, Hasan. Din Eğitiminde Manevi Boyut. İstanbul: Dem Yayınları, 2015.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn. el-Câmi‘u’s-sahîh. Riyâd: Beytü’l-Efkari’d-Devliyye, 1998.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân. es-Sünen. thk. Nâsırüddin el-Elbânî. Riyad: Mektebetü'l-meârif, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t- Tayyib, 1998.
• Nîsâbûrî, Mahmûd b. Ebü’l-Hasan. Îcâzü’l-beyân ’an me’âni’l-Kur’ân. thk. Ali b. Süleymân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1997.
• Ormrod, Jeanne Ellis. Öğrenme Psikolojisi. çev. Mustafa Baloğlu. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2013.
• Osmanoğlu, Cemil. “Hafızlık Eğitiminde Bilişsel Hazırbulunuşluk”. Erciyes Akademi Dergisi 36/4 (2022), 2065- 2085.
• Özakpınar, Yılmaz. Öğrenme Verimli Zihinsel Çalışmanın Psikolojik Koşulları. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 6. Basım, 2011.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetu’l-Amme li’l-Kitâb, 1990.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsîr. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 4. Basım, 1981.
• Sekman, Mümin. Kesintisiz Öğrenme. İstanbul: Alfa Yayınları, 5. Basım, 2001.
• Selçuk, Ziya. Eğitim Psikolojisi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 14. Basım, 2007.
• Selçuk, Ziya. Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 11. Basım, 2004.
• Sünbül, Ali Murat. Öğretim İlke ve Yöntemleri. Konya: Eğitim Kitabevi, 5. Basım, 2011.
• Süyûtî, Celaleddin. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr, 2003.
• Şanver, Mehmet. Kur’an’da Tebliğ ve Eğitim Psikolojisi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2. Basım, 2004.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsîru Şa‘râvî. 24 Cilt. Kahire: Dâru Ahbâri’l-Yevm, 1991.
• Şengül, İdris. “Kur’an’ın Mesajını Ulaştırmada Kıssaların Önemi”. 1. Kur’an Sempozyumu Tebliğler Müzakereler. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1994.
• Şeyhlî, Behcet Abdulvâhid. Belâgatü’l-Kur’âni’l-kerîm fî’l-i’câz. 8 Cilt. Amman: Mektebetu Dandîs, 2001.
• Şimşek, Mehmet Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Tabâtabâî, Hüseyin. el-Mîzân fî Tefsîri’l-Kur’ân. çev. Salih Uçan-Vahdettin İnce. İstanbul: Kevser Yayınları, 6. Basım, 2017.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdulmuhsîn et-Turkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Nâsirüddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetu’l-Meârif lin-Neşri ve’t-Tevri’, 1417.
• Topçu, Nurettin. Türkiye’nin Maarif Davası. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 1997.
• Ugürol, Yaşar. “Öğrenme ve Öğretmeye Psikolojik Hazırlık”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 25/25 (2001), 128-138.
• Uludağ, Süleyman. İslam’da İrşad. İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
• Ülgen, Gülten. Eğitim Psikolojisi. İstanbul: Alkım Yayınevi, 3. Basım, 1997.
• Yavuz, Kerim. Eğitim Psikolojisi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1991.
• Yavuz, Kerim. Günümüzde Din Eğitimi. Adana: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1998.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 3. Basım, 1979.
• Yıldırım, Ramazan. Öğrenmeyi Öğrenmek. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 9. Basım, 2004.
• Yıldız, İbrahim. Kur’ân İnsan ve Yanılgı -Psikososyal Bir Okuma-. Bursa: Emin Yayınları, 2019.
• Yıldız, İbrahim. “Kur’ân Kıssalarında Muhatabı Anlatıma Dâhil Etme: Amacı, Zamanı ve Metotları”. The Journal of Academic Social Science Studies 75 (Yaz 2019), 457-472.
• Yıldız, İbrahim. “Kur’ân’a Göre Musibetler Karşısında İnsanların Psikolojik Tutumları”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/3 (2020), 65-97.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım. el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Halil Me’mun Şeyha. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2005.
• Zuhaylî, Vehbe. Tefsîrü’l-münîr fi’l-akide ve’ş-şerîa ve’l-menhec. 17 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 10. Basım, 2009.