Câbir b. Abdullah’ın Devesi İle İlgili Rivayetlerin (Leyletü’l-Ba‘Îr) İsnad-Metin Analizi

Year 2025, Volume: 25 Issue: 2, 1343 - 1373, 30.09.2025

Rabia Zahide Damar

https://doi.org/10.33415/daad.1700827

Abstract

Olay anlatıları, anlatıcının farkında olmadan yaptığı yönlendirmelere elverişli bir yapıya sahiptir. Hadis rivayetinde ‘mâna ile rivayet’ anlayışı da bu duruma somut bir örnek teşkil etmektedir. Râvinin şahsî kanaat ve sezgileri, metne sübjektif unsurların sızmasına zemin hazırlayabilmektedir. Bu tür tasarruflar ilâhî âlemle irtibatı dolayısıyla Peygamberî bilginin tahlil ve tenkidine duyulan çekincelerle birleştiğinde, rivayet yorumlanamaz bir mahiyet kazanmaktadır. Bu itibarla bir hadisin tüm tariklerini bir araya getirerek farklı lafızlarını mukayeseli olarak incelemek ve olay örgüsünü yeniden inşa etmek; metnin daha sağlıklı ve bütüncül bir biçimde kavranmasına imkân sağlamaktadır. Bu makalede, Câbir b. Abdullah’ın Hz. Peygamber’le katıldığı bir gazve sırasında yaşanan bir hadise incelenmektedir. Rivayete göre dönüş yolunda güçten düşerek ordunun gerisinde kalan devesi, Allah Resûlü’nün (s.a.v) müdahalesiyle hızlanarak kafilenin önüne geçmiştir. Bazı tariklerde Resûlullah’ın deveye fiilî bir müdahalede bulunmaksızın dua ettiği, bu duanın bereketiyle devenin canlandığı ifade edilmektedir. Yapılan değerlendirme neticesinde devenin dua neticesinde canlandığına dair kısmın râvi tasarrufu olduğu ve metne sonradan dâhil edildiği sonucuna varılmıştır.

Keywords

Hadis , Râvi , Sübjektivite , Tenkit , Tarik

Isnād-Text Analysis of Narrations Regarding Jābir b. ‘Abdallāh's Camel (Layl al-Ba‘īr)

Abstract

The narrative has a structure that is susceptible to the narrator’s unconscious guidance or influence. In hadith transmission, “transmission by meaning” (riwāya bi’l-maʿnā) reflects this tendency, as personal judgments and intuitions can introduce subjective elements into the text. When coupled with the sacred status of Prophetic knowledge, such interventions often lead to hesitation in critique and make the narration resistant to interpretation. Accordingly, compiling all the transmission chains (ṭuruq) of a hadith and comparing their different wordings helps reconstruct the narrative and leads to a clearer and more accurate understanding of the text. This article focuses on an incident during a military expedition in which Jābir b. ʿAbdallāh accompanied the Prophet. According to the report, Jābir’s camel fell behind on the return journey due to fatigue, but after the Prophet’s intervention, it accelerated and moved to the front. Some versions state that the Prophet did not physically intervene but also prayed, and the camel regained strength through the blessing of this supplication. A close analysis suggests that this detail was likely an interpretive addition by the narrator, introduced later into the report.

Keywords

Hadith , Rāvī , Subjectivity , Criticism , Transmission chain

References

• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr es-Sanʿânî. Musannef. thk. Habiburrahman A’zamî. Hind: Meclisü’l-İlmî, 1403H.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedreddîn el-. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Abdullah b. Ömer el-Şîrâzî. Tuhfetü’l-ebrâr şerhu Mesâbîhi’s-Sünne. thk. Nureddîn Tâlib. Kuveyt, 2012.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. Dâru Tavki’n- Necât, 1422H.
• Çamur, Fatma Yüksel. Anlatıbilim ve Hadis. Ankara: TDV Yayınları, 2024.
• Ebû Avâne el-İsferâyînî, Ya‘kub b. İshâk. el-Müstahrec. thk. Eymen b. Arif. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1998.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el- Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Muhammed Nasr, Abd b. Humeyd. el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. thk. Şeyh Mustafa el-Adevî, 2002.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Ali b. Müsenna el-Mevsılî. el-Müsned. thk. Hüseyn Selim Esed. Darü’l-Me‘mun li’t-Turâs, 1984.
• Firyâbî, Ebû Bekr Cafer b. Muhammed el-. Delâilü’n-nübüvve. thk. Âmir Hasan Sabrî. Mekke: Dâru’l-Hirâ, 1406H.
• Gürânî, Ahmed b. İsmail b. Osman el-. el-Kevserü’l-cârî ilâ riyâdi ehâdîsi’l-Buhârî. thk. Ahmed İzzü İnâye. Beyrut, 2008.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslâmî, 2002.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed el-. Meʿâlimü’s-sünen. Haleb: Matba’atü’l-İlmiyye, 1932.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasen. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğurâme el-Ömrevî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Alî b. Halef. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 2003.
• İbn Dakîku’l-îd, Ebu’l-Feth Muhammed b. Ali. Şerhu’l-İlmâm bi ehâdîsi’l-ahkâm. thk. Muhammed Hallûf el- Abdullah. y.y., 2009.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 1409H.
• İbn Ehî Mîmî, Ebu’l-Huseyn Muhammed b. Abdullâh b. el-Huseyn b. Abdullâh ed-Dekkak. Fevâidu İbn Ehî Mîmî. thk. Nebîl Sadeddîn Cerrâr. Riyad: Dâru Edvâi’s-Selef, 2005.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Hacer. Fethü’l-Bârî şerhu Sahîh el-Buhârî. thk. Muhibbuddîn el- Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1959.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Hacer. Tehzîbü’t-Tehzîb. Hindistan: Dâiretü’l-Maʿârifi’n-Nizâmiyye, 1326H.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b Hibbân el-Bustî. es-Sahîh. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r- Risale, 1988.
• İbn Hubeyre, Ebu’l-Muzaffer Yahya b. Muhammed eş-Şeybânî. el-İfsâh an meʿânî’s-sıhâh. thk. Fuad Abdülmünʿim Ahmed. y.y., 1417.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Mülakkın, Ebû Hafs Ömer b. Alî el-Mısrî. et-Tavdîh li şerhi’l-Câmii’s-Sahîh. Dımaşk, 2008.
• İbn Savvâf, Ebû Ali Muhammed b. Ahmed b. Hasan el-Bağdâdî. Cüz min hadisi Ebî Ali es-Savvâf. Mevkıu’ş- Şebeketi’l-İslâmiyye, 2004.
• İbnu’l-Melek, Muhammed b. İzzeddin Abdullatîf b. Abdulazîz. Şerhu Mesâbîhi’s-sünne. thk. Nureddîn Tâlib. y.y., 2012.
• İbnü’l-Attâr, Ebü’l-Hasan Alî b. İbrâhîm. el-Udde fî şerhi’l-Umde fî ehâdîsi’l-ahkâm. thk. Nizam Muhammed Sâlih. Beyrut, 2006.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl b. Mûsâ el-Yahsubî. İkmâlü’l-Muʿlim bi fevâʾidi’l-Müslim. thk. Yahyâ İsmâil. Mısır: Dârü’l- Vefâ, 1998.
• Kastallânî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-. İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Matbaatü’l-Kübra’l- Emîrîyye, 1323H.
• Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf Şemsuddîn el-. el-Kevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, 1981.
• Mehâmilî, Ebû Abdullâh el-Huseyn b. İsmail el-. Emâli’l-Mehâmilî. thk. İbrahim el-Kaysî. Ammân, 1412H.
• Mizzî, Cemâleddîn Ebû’l-Haccâc Yûsuf b. Abdurrahmân el-. Tehzîbü’l-Kemâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasen Abdulmun’îm. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-. el-Müctebâ mine’s-sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref en-. Şerhu’n-Nevevî alâ Müslim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1972.
• Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân el-Horâsânî. es-Sünen. thk. Habîburrahman A’zâmî. Hind: Dâru’s-Selefiyye, 1982.
• Şemseddîn el-Birmâvî, Muhammed b. Abduddâim el-Askalânî. el-Lâmiu’s-sahîh bi şerhi’l-Câmii’s-Sahîh. thk. Nûreddîn Tâlib vd., 2012.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed et-. el-Mu’cemu’l-evsat. thk. Târık b. Ivedillah ve Abdulmuhsin b. İbrahim. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Tâceddîn el-Fâkihânî, Ömer b. Ali b. Sâlim. Riyâdu’l-efhâm fî şerhi Umdeti’l-ahkâm. thk. Nureddîn Tâlib, 2010.
• Tahâvî, Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed et-. Şerhu Müşkili’l-âsâr. thk. Şu’ayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1994.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd et-. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdulhasan et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ et-. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Muhammed Fuâd Abdülbâki. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bânî, 1975.
• Tûsî, Ebû Ali Hasan b. Ali b. Nasr et-. Müstahrec ala Câmii’t-Tirmizî. thk. Ahmed b. Tahir. Riyad: Dâru’l-Müeyyed, 1424H.