Anatomical Evaluation of the Fountain Inscriptions of the New Mosque in Istanbul: Comparison of Mustafa Rakım and Sami Efendi

Year 2025, Volume: 25 Issue: 2, 1235 - 1276, 30.09.2025

Muharrem Gökşen , Oktay Gündogdu

https://doi.org/10.33415/daad.1706153

Abstract

Calligrapher Sâmi Efendi's Yeni Cami fountain inscriptions are important examples of celled sulus art. This study analyzes the artistic and geometric features of the 12-line fountain inscriptions, and Sâmi Efendi's rewritings on tile after the 1902 fire are examined. While previous studies focused on architecture and translation, this study included a detailed geometric analysis of the inscription. Each line was drawn with AutoCAD, and the repeated letters were standardised using source search methods, on-site examination, and comparison with the original examples in the Topkapı Palace Museum. The angular values of the letters measured by the point method and their compatibility with the golden ratio were evaluated. This study provides a systematic anatomical evaluation of sebil inscriptions, and the technical-aesthetic integrity of celi sulus has been shed light on.

Keywords

Turkish-Islamic Arts , Calligraphy , Public Fountain , Jeli Thuluth , Calligraphy Anatomy

İstanbul Yeni Cami Çeşme Yazılarının Anatomik Açıdan Değerlendirilmesi: Mustafa Râkım ve Sâmî Efendi Karşılaştırması

Abstract

Hattat Sâmi Efendi’nin Yeni Cami çeşme yazıları, celi sülüs sanatının önemli örneklerindendir. Bu çalışmada, 12 satırlık sebil kitâbesinin sanatsal ve geometrik özellikleri analiz edilerek, Sâmi Efendi’nin 1902 yangını sonrası çini üzerine yeniden yazdığı yazılar incelenmiştir. Önceki çalışmalarda ağırlıklı olarak mimari yapı ve kitâbe tercümesine odaklanılmışken bu araştırmada ise kitâbenin detaylı geometrik çözümlemesi gerçekleştirilmiştir. Kaynak taraması, yerinde inceleme ve Topkapı Sarayı Müzesi’ndeki orijinal örneklerle karşılaştırma yöntemleri kullanılarak, her satır AutoCAD’le çizilmiş, tekrarlanan harfler standartlaştırılmıştır. Nokta yöntemiyle ölçülen harflerin açısal değerleri ve altın oranla uyumu değerlendirilmiştir. Bu çalışmayla, sebil yazılarının anatomik açıdan sistematik bir değerlendirilmesi sağlanmış ve celi sülüsün teknik-estetik bütünlüğüne ışık tutulmuştur.

Keywords

Türk-İslam Sanatları , Hüsn-i Hat , Sebil , Celî Sülüs , Hat Anatomisi

Ethical Statement

Yok.

Supporting Institution

Yok.

References

• Arpacı, Kubilay. İstanbul Mimarisinde Sanatkâr İmzaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. Türkler’de Yazı Sanatı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Berk, Süleyman. İstanbul’un 100 Hattatı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2012.
• Derman, Mustafa Uğur. Ömrümün Bereketi 2. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2019.
• Derman, Mustafa Uğur. Yeni Cami Çeşme ve Sebilinin Kitâbesi. İstanbul: Meşk Yayıncılık, 2011.
• Dumlupınar, Fatma Zehra. Yeni Vâlide Camii Çini Kitâbeleri Bezemeleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Egemen, Affan. İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayın Evi, 1993.
• Gökşen, Muharrem. Yeni Cami Çeşme Yazılarının Anatomik Açıdan Değerlendirilmesi ve Mustafa Râkım Üslubuyla Mukayesesi. Çorum: Hitit Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Gürsoy, Elif. “Cami Tip Projelerinde Ölçü-Oran İlişkisi”. Türk Dünyası Araştırmaları 118/232 (2018), 211-228.
• İnal, İbn’ül Emin Mahmud Kemal. Son Hattalar. İstanbul: Maarif Basım Evi, 1955.
• Mehmed Şevki Efendi’nin Sülüs- Nesih Hat Meşkleri. İstanbul: İRCİCA Yayınları, 2010.
• Kılıç, Abdullah. İstanbul Eminönü Yeni Cami Külliyesi ve Hünkâr Kasrı. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları, 2022.
• Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: YEM Yayınları, 2007.
• Kumbaracılar, İzzet. İstanbul Sebilleri. İstanbul: Devlet Basımevi, 1938.
• Özcan, Ali Rıza. Hat ve Tezhip Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2015.
• Özcan, Ali Rıza. İstanbul’un Yüz Kitâbesi. İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları 2011.
• Subaşı, Mehmet Hüsrev. Yazıya Giriş. İstanbul: Dersaadet Yayın Evi, 1997.
• Topkapı Sarayı Müzesi GY-4.
• Yazır, Mahmud Bedreddin. Medeniyet Aleminde Yazı ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1981.
• Yılmaz, Kadir. Türk Hat Sanatında Kompozisyon Kurgusu ve Geometrik Altyapı. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.