Convertion Motifs In Hidayet Novels

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 1207 - 1233, 30.09.2025

Sebiha Yıldız , İlhan Yıldız

https://doi.org/10.33415/daad.1709646

Öz

In Turkish literature, hidayet novels address the themes of conversion and turning to religion. They provide valuable insights into the reasons and processes influencing an individual’s conversion. This study analyses examples of conversion and turning to religion in hidayet novels, examining them within the framework of Lofland and Skonovd’s conversion motifs. The intellectual, mystical, experimental, affectional, revivalist, and coercive motifs are evaluated regarding social pressure, temporal duration, emotional intensity, emotional content, and sequence of belief-participation. Using thematic analysis, a qualitative research method, the study identifies representations of these motifs in the novels, examining their diversity, relevance, and role in individuals’ decision-making processes. The study, therefore, has two aims: to highlight the motifs of religious conversion and return to religion through literary texts and to shed light on hidayet novels, which reflect life from a psychological perspective.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion , Turkish Islamic Literature , Conversion , Convert , Thematic Analysis

Hidayet Romanlarında Din Değiştirme ve Dine Dönüş Motifleri

Öz

Türk edebiyatında hidayet romanları din değiştirme ve dine yönelme temalarını ele alan anlatılardır. Bu romanlar bireyin din değiştirmesinde ve dine yönelmesinde etkili olan nedenleri ve yolları göstermesi açısından önemli bir birikim sunmaktadır. Çalışmada hidayet romanlarında yer alan din değiştirme ve dine dönüş örnekleri Lofland ve Skonovd’un din değiştirme ve dine dönüş motifleri çerçevesinde analiz edilmektedir. Entelektüel, mistik, deneysel, duygusal, yeniden uyanış ve cebri şeklinde adlandırılan motifler; sosyal baskı düzeyi, dönüşüm süresi, duygusal yoğunluk, duygusal içerik ve inanç-katılım sıralaması bağlamında değerlendirilmektedir. Nitel araştırma yöntemlerinden tematik analiz yöntemi kullanılarak romanlardaki motif temsilleri tespit edilmekte ve bu temsiller üzerinden motiflerin çeşitliliği, güncelliği ve bireyin karar verme sürecindeki rolü irdelenmektedir. Böylece hem din değiştirme ve dine dönüş motiflerinin edebi metinler üzerinden görünür kılınması hem de hayatın bir yansıması mahiyetindeki hidayet romanlarının psikolojik bağlamda daha anlaşılır olması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi , Türk İslam Edebiyatı , İhtida , Mühtedi , Tematik Analiz

Kaynakça

• Alhojailan, Mohammed Ibrahim. “Thematic Analysis: A Critical Review of Its Process and Evaluation”. West East Journal of Social Sciences 1/1 (2012), 39-47.
• Alpgüvenç, Can. Sessiz Adalet. İstanbul: Nesil Yayınları, 2006.
• Altun, Mecit. Müslüman Olan Almanlar Üzerine Psiko-Sosyal Bir İnceleme. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Braun, Virginia – Clarke, Victoria. “Using Thematic Analysis in Psychology”. Qualitative Research in Psychology 3 (2006), 77-101.
• Çakmak, Fikrullah. “Dijital Çağın İnanç Problemi: İnanç Göçebeliği”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (Haziran 2023), 6-31. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1245524
• Çayır, Kenan. Türkiye’de İslâmcılık ve İslâmi Edebiyat – Toplu Hidayet Söyleminden Yeni Bireysel Müslümanlıklara. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Çetintaş, Elif Veske. Kalbe Düşen Sızı Zülâl’in Hikâyesi. İstanbul: Eşik Yayınları, 2019.
• Demir, Zekiye. “Din Değiştirmede Cinsiyet Rolü: Belçika Örneği”, Milel ve Nihal 10/1 (2013), 157-186.
• Duman, Fatih. Sır. İstanbul: Nesil Yayınları, 2021.
• Ertuğrul, Halit. Aysel. İstanbul: Nesil Yayınları, 2021.
• Ertuğrul, Halit. Emre. İstanbul: Nesil Yayınları, 2005.
• Ertuğrul, Halit. Kendini Arayan Adam. İstanbul: Nesil Yayınları, 2015.
• Ertuğrul, Halit. Kendini Arayan Kadın. İstanbul: Nesil Yayınları, 2018.
• Ertuğrul, Halit. Kendini Bulan Kadın. İstanbul: Nesil Yayınları, 2018.
• Göcen, Gülüşan – Gügen, Büşra. “Türkiye’de Din Psikolojisi Alanında İhtida Üzerine Yapılan Araştırmaların İçerik ve Yöntem Bakımından İncelenmesi”. İslâmî İlimler Dergisi 12/3 (2017), 55-99.
• Gündüz, Elif. Din Değiştirme ve Radikalleşme İlişkisi: Alman Mühtedîler Üzerine Nitel Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Gürsu, Orhan. Günümüzde Tasavvuf Yoluyla İslam’a Yönelişin Sosyo-Psikolojik Analizi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Hekimoğlu İsmail, Sibel. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 10. Basım, 2013.
• Karali, Numan Sabit. Din Değiştirme Psikolojisi: İslam’ı Seçenler Üzerine Nitel Bir Araştırma. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Kim, Heon Choul. Din Değiştirmenin Entelektüel Arka Planı. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2003.
• Köse, Ali - Loewenthal, Kate Miriam. “Conversion Motifs Among British Converts to Islam”. The International Journal for the Psychology of Religion 10/2 (2000), 101-110, DOI:10.1207/S15327582IJPR1002_03.
• Köse, Ali ve Ayten Ali. Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Köse, Ali. “İhtidâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/554-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Köse, Ali. Avrupa ve İslam. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Köse, Ali. Neden İslam’ı Seçiyorlar: Müslüman Olan İngilizler Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir İnceleme. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2012.
• Lofland, John- Skonovd, Norman. “Conversion Motifs”. Journal for the Scientific Study of Religion 20/2 (1981), 373-385.
• Oshun, Zainab Ajoke. Hristiyanlıktan İslam’a İslam’dan Hristiyanlığa Geçişin Psiko- Sosyal Sebepleri̇ Nijerya Örneği Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Peker Hüseyin. Din Değiştirmede Psiko-Sosyolojik Faktörler. Ankara: Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 1979.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 11. Basım, 2014.
• Rambo, Lewis. Understanding Religious Conversion. London: Yale University Press, 1993.
• Riger, Stephanie – Sigurvinsdottir, Rannveig. “Thematic Analysis”. Handbook of Methodological Approaches to Community-Based Research: Qualitative, Quantitative, And Mixed Methods. ed. Leonard A. Jason - David S. Glenwick. New York: Oxford University Press, 2016.
• Şenlikoğlu, Emine. Bir Gönül Mücadelesi. İstanbul: Mektup Yayınları, 2014.
• Yalsızuçanlar, Sadık. Cam ve Elmas. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Yapıcı, Asım. “Müslümanlıktan Hristiyanlığa Geçişin Sebepleri Üzerine Sosyo Psikolojik Bir İnceleme”. İslami Araştırmalar Dergisi 20/2 2007, 221-238.
• Yıldız, Ahmed Günbay. Hülyalar Hüzün Açtı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Yıldız, Ahmed Günbay. Leyla Yokuşu. İstanbul: Timaş Yayınları, 2019.
• Yıldız, İlhan. 2000 Sonrası Dini Muhtevalı Türk Romanları Bağlamında İslami Roman Teorisi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Yıldız, Mehmet. Arayış. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.