ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN “TÜRKÇE DERSİ” KAVRAMINA İLİŞKİN ALGILARININ METAFORLAR ARACILIĞIYLA BELİRLENMESİ

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 147 - 160, 15.06.2021

Aliye İlkay Yemenici

Öz

Metafor, bir şeyi açıklarken ya da tanımlarken başka bir şeyin
özelliklerine benzeterek açıklama, anlatma yoludur. Metafor,
son zamanlarda sosyal bilimler alanında kullanımına sıkça
başvurulan nitel veri toplama tekniklerinden biridir. Bu
çalışmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin “Türkçe dersi”
kavramına ilişkin oluşturdukları metaforları toplamak ve
toplanan metaforları inceleyerek sınıflandırmak böylece
ortaokul öğrencilerinin Türkçe dersine yönelik algılama
biçimlerini ortaya koymaktır. Bu amaç çerçevesinde
araştırmada şu sorulara cevap aranmıştır: 1- Ortaokul
öğrencilerinin “Türkçe dersi” kavramına yönelik üretmiş
oldukları metaforlar nelerdir? 2- Bu metaforlar ortak
özellikleri bakımından hangi kavramsal kategorilerde
toplanabilir? Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden
fenomenoloji (olgubilim) deseni kullanılarak yürütülmüştür.
Araştırmada elde edilen verilerin toplanması, analizi ve
yorumlanmasında nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır.
Araştırmanın çalışma grubunu, 2018-2019 eğitim öğretim
yılında Afyonkarahisar il merkezinde bulunan bir ortaokulda
öğrenim görmekte olan 5, 6, 7 ve 8. sınıf öğrencileri
oluşturmaktadır. Araştırmada veriler, 1 açık uçlu sorunun yer
aldığı formla elde edilmiştir. Veriler, “Türkçe dersi ……..
gibidir, çünkü ……..” ifadesinin tamamlanmasıyla
toplanmıştır. Toplanan verilerin analizinde içerik analizi
tekniği kullanılmıştır. Üretilen metaforların analiz edilmesi
ve yorumlanması sürecinde şu aşamalar takip edilmiştir: 1-
Adlandırma aşaması, 2- Tasnif etme (eleme ve arıtma
aşaması), 3- Kategori geliştirme aşaması, 4- Geçerliği ve
güvenirliği sağlama aşaması 5- Nicel veri için verilerin
bilgisayara aktarılması aşaması.

Anahtar Kelimeler

Türkçe dersi, ortaokul öğrencisi, kavram, metafor, algı.

DETERMINING THE PERCEPTIONS OF SECONDARY SCHOOL STUDENTS ABOUT THE “TURKISH LESSON” CONCEPT THROUGH METAPHORS

Öz

Metaphor is a figure of speech explaining something by
likening it to another. Metaphor is one of the qualitative data
collection techniques that has been used frequently in social
sciences recently. The aim of this study is to collect the
metaphors formed by secondary school students regarding
the concept of “Turkish lesson” and to examine and classify
the collected metaphors, thus, to reveal the perception styles
of secondary school students towards Turkish lessons. For
this purpose, the following questions were sought in the
study: 1- What are the metaphors that secondary school
students have produced for the concept of “Turkish lesson”?
2- In which conceptual categories can these metaphors be
compiled in terms of their common features? The research
was conducted using phenomenology design, which is one of
the qualitative research methods. Qualitative research
methods were used in the collection, analysis and
interpretation of the data obtained in the study. The study
group of the research consists of 5th, 6th, 7th and 8th grade
students studying in secondary school in the center of
Afyonkarahisar province in the 2018-2019 academic year.
The data in the study were obtained with a form containing 1
open-ended question. The data were collected with the
completion of the statement “Turkish lesson is like …….
because ……...”. Content analysis technique was used in the
analysis of the collected data. The following phases were
pursued in the process of analyzing and interpreting the
produced metaphors: 1- Naming phase, 2- Classification
(elimination and refinement phase), 3- Category
development phase, 4- Ensuring validity and reliability
phase, 5- Transferring data to computer for quantitative data.

Anahtar Kelimeler

Turkish lesson, secondary school students, concept, metaphor, perception.

Kaynakça

• Açıkgöz-Ün, Kamile (1996) Etkili Öğrenme ve Öğretme, İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Akbaşlı, Sait-Üredi, Lütfi-Yolcu, Hüseyin- Loğoğlu, Pelin (2017) “Analyzing The Metaphorical Perception of Secondary Education Students Related to Mathematics Teacher and Mathematics Course” Kastamonu Eğitim Dergisi, 25 (6), s. 2283-2294.
• Akkaya, Ahmet ve Karadağ, Ruhan (2012) “Türkçe Dersine İlişkin İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Geliştirdikleri Metaforlar” 11. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu, Recep Tayyip Üniversitesi, Rize.
• Cebeci, Oğuz (2013) Metafor ve Şiir Dilinin Yapısal Özellikleri, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Demir, Celal ve Karakaş-Yıldırım, Özge (2019) “Türkçede Metaforlar ve Metaforik Anlatımlar” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(4), s. 1085-1096.
• Düzgören, Haydar ve Gerekten, Sami E. (2017) “Anadolu Lisesi Ögrencilerinin ‘Müzik Dersi’ Kavramına İlişkin Algıları: Metafor Analizi” Online Journal of Music Sciences 2 (3) (Special Issue), p.86-117.
• Fidan, Başak ve Fidan, Mustafa (2016) “Ortaokul Öğrencilerinin Görsel Sanatlar Dersi Kavramına İlişkin Metaforik Algıları” Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (2), s.159-166.
• Forceville, Charles. (2002) “The Identification of Target and Source in Pictorial Metaphors” Journal of Pragmatics, I.34, p.1-14.
• Gömleksiz, Mehmet N.-Kan Ayşe Ü.-Öner, Ümmühan (2012) “Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Bir Değer Olarak Demokrasi Kavramına İlişkin Metaforik Algıları” Değerler Eğitimi Dergisi, 10 (24), s. 79-100.
• Gömleksiz, Mehmet N.-Kan Ayşe Ü.-Öner, Ümmühan (2012) “İlköğretim Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Metaforik Algıları” Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (2), s. 419-436.
• Gürel, Ezgi (2018) İlköğretim Öğrencilerinin İngilizce Dersine ve İngilizce Öğretmenine Yönelik Metaforik Algılarının Belirlenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı.
• Kalaycı, Serpil (2018) “İlkokul Öğrencilerinin ‘Bilim’ ve ‘Fen Bilimleri Dersi’ Kavramlarına Yönelik Algılarının Metafor Yoluyla Belirlenmesi” Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5 (9), s. 1-21. DOI: 10.20860/ijoses.351611
• Kebap, Murat- Çenberci, Selin (2020) “Ortaokul Öğrencilerinin Matematik Dersi ve Matematik Öğretmeni Kavramlarına İlişkin Metaforik Algılarının Farklı Değişkenlere Göre Karşılaştırılması” Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), s.1565- 1589.
• Keray-Dinçel, Betül ve Yılmaz, Ahmet (2018) “Ortaokul Öğrencilerinin ve Türkçe Öğretmeni Adaylarının ‘Türkçe Dersi’ ve ‘Türkçe Öğretmeni’ Kavramlarına İlişkin Metaforları” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22(1), s. 243-276.
• Kılcan, Bahadır (2017) Metafor ve Eğitimde Metaforik Çalışmalar İçin Bir Uygulama Rehberi (Edit. Bahadır Kılcan), Ankara: Pegem Akademi.
• Lakoff, George ve Johnson, Mark (2010) Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil (Çev.: Gökhan Yavuz Demir), İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Millî Eğitim Bakanlığı (1991) On İkinci Millî Eğitim Şûrası: 18-22 Temmuz 1988: Öneriler, Konuşmalar, Kararlar İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2006) İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (6,7,8. Sınıflar), Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.
• Namlı, Aysel-Temel, Cenk-Güllü, Mehmet (2017) “Ortaokul Öğrencilerinin Beden Eğitimi Dersine İlişkin Ürettikleri Metaforlar” Kastamonu Eğitim Dergisi, 25 (2), s. 479-496.
• Oğuz, Bahadır (2020) “Üstün Yetenekli Öğrencilerin Türkçe Öğretmeni ve Türkçe Dersine Yönelik Metaforik Algıları” Uluslararası Bilim ve Eğitim Dergisi, 3 (2), s. 80-91. DOI: 10.47477/ubed.777973
• Özçelik, Durmuş A. (1992) Eğitim Programları ve Öğretim, Ankara: ÖSYM Yayınları.
• Saban, Ahmet (2004) “Giriş Düzeyindeki Sınıf Öğretmeni Adaylarının ‘Öğretmen’ Kavramına İlişkin İleri Sürdükleri Metaforlar” Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), s.131-155.
• Saban, Ahmet (2009) “Öğretmen Adaylarının Öğrenci Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Zihinsel İmgeler” Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7 (2), s. 281-326.
• Sallabaş, Muhammed E. (2008) “Relationship Between 8th Grade Secondary School Students’ Reading Attitudes and Reading Comprehension Skills”, İnönü University Journal of the Faculty of Education, 9 (16) p. 141–155.
• Schutz, Paul & Pekrun, Reinhard (2007) “Introduction to Emotion in Education” (Eds. P. Schutz and R. Pekrun), Emotion in Education, San Diego, CA: Academic Press.
• Sosyal, Davut ve Afacan, Özlem (2013) “İlköğretim Öğrencilerinin ‘Fen ve Teknoloji Dersi’ ve ‘Fen ve Teknoloji Öğretmeni’ Kavramlarına Yönelik Metafor Durumları” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (19), s. 287-306.
• Taşgın, Adnan-İleritürk, Duygu-Köse, Erdoğan (2018) “Ortaokul Öğrencilerinin ‘Türkçe Dersi’ ve ‘Türkçe Öğretmeni’ne İlişkin Metaforları” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7 (1), s. 397-410.
• Toplu, Hasan (2015) 8. Sınıf Öğrencilerinin Fen ve Teknoloji Dersine Yönelik Metaforik Algıları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Anabilim Dalı.
• Türk Dil Kurumu (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (Çevirim içi) 22.04.2021.
• Yetim-Karaca, Sebahat ve Ada, Sibel (2018) “Öğrencilerin Matematik Dersine ve Matematik Öğretmenine Yönelik Algılarının Metaforlar Yardımıyla Belirlenmesi” Kastamonu Eğitim Dergisi, 26 (3), s. 789-800. DOI: 10.24106/kefdergi.413327
• Yılar, Murat B. ve Tağrikulu, Pınar (2021) “Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin İletişim Kavramına Yönelik Metaforik Algılarının İncelenmesi” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25 (1), s. 71-97.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan (2005) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.