SÖZLÜKBİLİM TERİMLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 3, 61 - 78, 22.12.2021

Göksel Sert

Öz

Bilimsel gelişim sürecinin temelinde terim bulunmaktadır.
Terim, hem araştırmacılar arasındaki düşünce alışverişini
sağlamada hem de bu alışverişte elde edilen verilerin bilgiye
dönüşmesinde önemli bir görev üstlenir.
Bu çalışmada binlerce yıllık geçmişe sahip sözlük
kavramının yaklaşık olarak son altmış yılda etkin olan
çalışma sahası sözlükbilim, terim kullanım özellikleri
açısından ele alınacaktır. Sözlükbilimin gelişim aşamasında
sanat, meslek ve bilim kollarına ayrılması alanda kullanılan
terimlerin çoğalmasına neden olmuştur. Burada dikkat çekici
nokta, sözlükbilim alanında bir kavrama karşılık birden çok
terimin yaygın şekilde kullanılması yani çok terimlilik
sorunu bulunmasıdır. Üstelik bu durum yalnız Türkçe için
değil, sözlükbilim çalışması yapılan hemen tüm diller için
geçerlidir.
Çalışmada alanı adlandıran sözlükbilim teriminden
başlayarak sözlükbilim dallarına ait terimler ve alanda
tartışmalar oluşturan bütüncül yapı, parçacıl yapı, madde,
maddebaşı terimleri alanyazınındaki kullanım özellikleri
açısından incelenmiştir.
Son bölümde Türkçe sözlükbilim çalışmalarında kullanılan
terimlere dair genel görünüm ele alınmış ve çok terimlilik
başta olmak üzere karşı karşıya kalınan terim sorunlarına
dair öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sözlükbilim, terimbilim, sözlük, terim, çok terimlilik

AN EVALUATION ON TERMS OF LEXICOGRAPHY

Öz

The term is the basis of the scientific development process.
The term plays an important role both in ensuring the
exchange of ideas between researchers and in transforming
the data obtained in this exchange into information.
In this study, the research field that has been in the last
approximately sixty years of the dictionary concept, which
has a history of thousands of years, is lexicography will
discuss term usage characteristics. The division of
lexicography into art, profession, and science branches in
the development stage has led to the augmentation of terms
used in the field. The remarkable point here is that in
lexicography, more than one term use in response to a
concept. In other words, there is a terminological
overabundance. Moreover, this problem is valid not only for
Turkish but also for almost every language in which has
lexicographic studies.
This study, starting with the term lexicography, which
names the field, terms belonging to the branches of
lexicography, and the terms macrostructure, microstructure,
entry, and headword, which constitute discussions in the
field, examine their usage characteristics in the literature.
In the last section, the general view of the terms in Turkish
lexicography studies discuss, and suggestions offer about
the term problems, especially terminological
overabundance.

Anahtar Kelimeler

Lexicography, terminology, dictionary, term, terminological overabundance

Kaynakça

• Akalın, Ş. Halûk (2010). “Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 2010/(XCVIII)698, Şubat, s. 162-169.
• Aksan, Doğan (2015). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, III Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, M. ve Aksan, Y. (2017). “Alanlararası Ortak Terimler: Sözlükbilim ve Derlem Dilbilim”, III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (Ed. Erdoğan Boz vd.), s. 596-607, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları.
• Aslan, Ezgi (2017). Eser-i Şevket: Sözlükbilimsel İnceleme, Metin, Dizin, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aslan, Ezgi (2020). “Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar (Terim ve Tanım Denemeleri)”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2020/(9)23, Aralık, s. 155- 169.
• Ateşman, Ender (2007). “Türkçe Sözlükte Dış ve İç Yapı”, International Journal of Central Asian Studies, 2007/(11)1, s. 99-120.
• Atkins, B. T. S. (1992). “Theoretical Lexicography and Its Relation to Dictionary-making”, Dictionaries: Journal of the Dictionary Society of North America, 1992-93/14, s. 4-43.
• Baskın, Sami (2014). “Türkiye ve Dünyada Sözlük Bilimi: Tanımı, Kapsamı ve Diğer Bilimlerle İlişkisi”, International Journal of Language Academy, 2014/4, s. 445-457.
• Başkan, Özcan (1974). “Terimlerde Özleşme Sorunu”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 1974/21-22, s. 173-184.
• Béjoint, Henri (2010). The Lexicography of English, Oxford: Oxford University Press.
• Bergenholtz, H. ve Gouws, H. R. (2014). “Sözlükbilimi Nedir?” (Çev. Ferdi Bozkurt), Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2014/9, s. 71-85.
• Bergenholtz, Henning (2014). “Sözlük Nedir?” (Çev. Ezgi Corga Aslan), Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2014/10, s. 7-21.
• Bilgin, Halim (2014). “Sözlükte Madde ile İlgili Terimlerin Tanımı ve Türkçe Karşılıkları Üzerine”, Yayımlanmamış Bildiri, I. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu (26-27 Kasım 2014, Sakarya).
• Boz, E., Bozkurt, F., & Doğru, F. (2018). “Corpus-based research on terminology of Turkish Lexicography (CBRT-TURKLEX)”, Lexikos, 2018/28, s. 428-439.
• Boz, Erdoğan (2011). “Leksikografi Teriminin Tanımı ve Türkçe Karşılığı Üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2011/4, s. 9-14.
• Boz, Erdoğan (2018). “Sözlükler için Yeni Bir Dilbilgisel Bilgi Önerisi: İlgeçlerin Atadıkları Biçimbirimler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2018/(7)2, Haziran, s. 749-758.
• Boz, Erdoğan (2018). “Türk Dil Bilgisi Terminolojisinde Çok Terimlilik (Çok Adlılık) Sorunu”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2018/(7)3, Eylül, s. 1592-1603.
• Bozkurt, Ferdi (2016). Genel Sözlükler için Sözlük Birim Seçim Ölçütleri, Doktora Tezi, Eskişehir, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Burkhanov, Igor (1998). Lexicography A Dictionary of Basic Terminology, Rzeszów: Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Considine, John (2016). “Chronology of Major Events in the History of Lexicography”, The Oxford Handbook of Lexicography (Ed. Philip Durkin), s. 605-616, Oxford: Oxford University Press.
• Crystal, David (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics (6th Edition), US/UK/Australia: Blackwell Publishing.
• Çakmak, Asena (2010). Sözlük Aktarımı Üzerine Betimleyici ve Eleştirel Bir Çalışma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dı̇laçar, Agop (1957). “Terim Nedir?”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 1957/(VI)64, Ocak, s. 207- 210.
• Doğru, Fatih (2018). "Polyonymy in Terminology of Turkish Lexicography" ASIALEX 2018: The 12th International Conference of The Asian Association for Lexicography “Lexicography in the Digital World”, Krabi, Thailand, s. 127-143.
• Erikli, Fırat (2019). “Leksikografi Nedir?”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2019/(36)1, Haziran, s. 1-10.
• Girişen, Nilay (2019). Terminolojide Tanım Tipolojisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hartmann, R. K. K. ve James, G. (1998). Dictionary of Lexicography, London and New York: Routledge.
• Hausmann, F. J. (1989). “Pour une histoire de la métalexicographie”, Wörterbücher. Dictionaries (Ed. F. J. Hausmann, O. Reichmann, H. E. Wiegand ve L. Zgusta), s. 216-225, Berlin and New York: Walter de Gruyter.
• İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Jackson, Howard (2016). Sözlükbilime Giriş (Çev. Mehmet Gürlek ve Ellen Patat), İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kamacı Gencer, Duygu (2020). Biçimbilim, “Dilbilim – Teorik ve Uygulamalı Alanlar (Ed. Erdoğan Boz), s. 279-308, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Karaoğlu, Serdar (2014). “Türkçe Çevrimiçi Derlemler Üzerine”, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2014/16(1), s. 181-188.
• Korkmaz, Zeynep (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kumanlı, M. Samet (2016). Lügat-i Türkî, Arabî, Farisî Adlı Eser Üzerinde Sözlükçülük, Söz Varlığı ve Söz Yapımı Araştırması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurtböke, Petek (1996). “Sözlükçülük Terimleri”, Kuram, Kitap 11, s. 96.
• Landau, Sidney I. (1984). Dictionaries: the Art and Craft of Lexicography, New York: Charles Scribner's Sons.
• Meral Türkmenoğlu, Tuğba (2019). Ahmet Vefik Paşa’nın Lehce-i Osmânî Adlı Sözlüğünün 1876 ve 1889 Tarihli Baskıları Üzerine Sözlük Bilimsel Bir Değerlendirme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pfeifer, W. (1997). Etymologisches Wörterbuch des Deutschen, München: dtv.
• Riggs, Fred W. (1983). “Lexicographical Terminology: Some Observations”, Proceedings of the 1st EURALEX International Congress (Ed. S. Allén, vd.), s. 401-412, Tübingen: Max Niemeyer Verlag.
• Sündü, Sedagül (2019). Türkiye’de Hukuk Sözlükleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tahiroğlu, B. Tahir (2010). Bilgisayar Destekli Sözlük Bilimi Çalışmalarında Derleme Sözlüğü Veri Tabanı Örneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tarp, Sven (2018). “Lexicography as an Indipendent Science”, Routledge Handbook of Lexicography (Ed. P. A. Fuertes-Olivera), s. 19-33, London and New York: Routledge.
• Uçar, Aygül (2009). Türkçe Eylemlerde Çokanlamlılık: Uygunluk Kuramı Çerçevesinde Bir Çözümleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Usta, H. İbrahim (2010). “Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2010/(7)2, Haziran, s. 92-101.
• Vardar, Berke (1980). “Terimsel Etkinlik ve Terimbilim”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 1980/346, Ekim, s. 385-389.
• Vardar, Berke (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yılmaz, Engin (2017). Sözlük Bilimi Üzerine Araştırmalar, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Yüksekkaya, H. Yaşar (2001). “Avrupa’da Modern Sözlük Araştırmaları ve Bu Araştırmaların Türk Metasözlükçülüğüne Yansımaları”, Uluslararası Sözlükbilim Sempozyumu Bildirileri (Ed. Nurettin Demir, Emine Yılmaz), s. 207-234, Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi.
• Zgusta, Ladislav (1971). Manual of Lexicography, Berlin and New York: De Gruyter. Zülfikar, Hamza (2011). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• https://sozluk.gov.tr (08.03.2021) http://www.tubaterim.gov.tr (08.03.2021)