Gürcüceye Geçen Arapça Kökenli Kelimelerin Ses ve Anlam Değişimleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 385 - 408, 10.08.2025

Gül Mükerrem Öztürk

Öz

Bu çalışma, Gürcü dilbilimci ve yazar Sulkhan-Saba Orbeliani (1658-1725) tarafından kaleme alınmış ქართული ლექსიკონი (Leksikoni Kartuli / Gürcüce Sözlük) adlı eserinde geçen Arapça kökenli kelimeleri ses ve anlam analizi açısından incelemektedir. Gürcü-ceye geçen bu Arapça kelimelerin hangi yollarla ve hangi diller aracılığıyla aktarıldığı ele alınacaktır. Çalışma kapsamında, yazarın “yabancı kökenli” olarak sınıflandırılan; Türkçe kökenli olarak ifade edilmesine rağmen etimolojik olarak Arapça olan ya da da Gürcü-ce olarak değerlendirilen ancak kökeni Arapçaya dayanan sözcükler üzerinde durulacaktır. Araştırma kapsamında tarihsel, karşılaştırmalı ve sözlüksel yön-temlerden yararlanılmış olup, kelimelerin ses bilgisel yapıları, anlamsal değişiklikleri ve etimolojik süreçle-ri araştırılmıştır. Elde edilen bulgular neticesin-de Gürcüceye giren birçok Arapça kelimenin Türkçe veya Farsça aracılığıyla geçtiğini ve bu süreçte bazı fonetik ve anlamsal değişimlerin olduğunu göstermekte-dir. Örneğin, სუფრა (yemek, sofra / supra) kelimesinin Arapça sufrat kelimesinden geldiği, Gürcüce ბარათი (berat / barati) kelimesinin Osmanlı Türkçesindeki berat kelimesiyle ilişkili olduğu ve Türkçe aracılığıyla Gürcü-ceye geçtiği tespit edilmiştir. Sonuç olarak, bu çalış-ma, Gürcücenin Doğu dilleriyle olan tarihsel etkileşimi-ni ve kelime alıntılama süreçlerini anlamak açısından önemli bir kaynak oluşturmaktadır. Böylece Gürcüceye geçen Arapça kelimelerin, zamanla Türkçe ve Farsça unsurlar barındırdığı ve Gürcüce içinde fonetik ve anlamsal değişikliklerin olduğu gözlemlenmiştir. Bu tür çalışmalar, Gürcücenin tarihî ve etimolojik sözlükleri için önemli veriler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arapça alıntı kelimeler , Etimolojik analiz , Gürcüce , Dilsel etkileşim , Türkçe

An Analysis of the Sound and Semantic Changes in Words of Arabic Origin Passed into Georgian

Öz

This study analyzes the phonetic and semantic aspects of Arabic-origin words in the work ქართული ლექსიკონი (Leksikoni Kartuli / Georgian Dictionary) authored by the Georgian linguist and writer Sulkhan-Saba Orbeliani (1658-1725). The techniques and languages through which Arabic words entered into Georgian will be discussed. The study examines words that the author classifies as “foreign,” including those identified as Turkish but etymologically of Arabic origin, as well as those typically considered Georgian yet clearly originating from Arabic.The research employed historical, comparative, and lexical methodo-logies to examine the phonetic structures, semantic alterations, and etymological processes of the terms. The results indicate that numerous Arabic terms assimilated into Georgian were transmitted via Turkish or Persian, undergoing certain phonetic and semantic alterations throughout this transition. For instance, it was established that the term სუფრა (food, table / supra) originates from the Arabic word sufrat, whereas the Georgian word ბარათი (berat / barati) is associated with the Ottoman Turkish term berat and was transmit-ted into Georgian through Turkish. This study serves as a significant resource for comprehending the historical contact between Georgian and Eastern languages, as well as the mechanisms of lexical borrowing. It was discovered that Arabic words incorporated into Geor-gian over time included Turkish and Persian characte-ristics, along with phonetic and semantic alterations within Georgian. Such research furnish significant data for the historical and etymological dictionaries of Georgian.

Anahtar Kelimeler

Arabic loanwords , Etymological analysis , Georgian , Linguistic interaction , Turkish

Kaynakça

• Assmann, J. (1995). Collective Memory and Cultural Identity. New German Critique, (65), 125–133.
• Bhabha, H. K. (1994). The Location of Culture. London: Routledge.
• Blank, A. (1999). Why Do New Meanings Occur? A Cognitive Typology of the Motivations for Lexical Semantic Change. In A. Blank & P. Koch (Eds.), Historical Semantics And Cognition (pp. 61–90). Berlin: Mouton de Gruyter.
• Bolkvadze, T. (2003). The Georgian Dictionary by Sulkhan-Saba Orbeliani (1658–1725). In S. Auroux, E. F. K. Koerner, H.-J. Niederehe & K. Versteegh (Eds.), History of the Language Sciences = Geschichte Der Sprachwissenschaften = Histoire Des Sciences Du Langage (Vol. 2, pp. 141–152). Walter de Gruyter.
• Çelik, M. (2019). Doğu Dillerinden Türkçeye Geçen Kelimelerde Anlam Değişmeleri. Dil Araştırmaları Dergisi, 25(2), 40–58.
• Fähnrich, H. (1991). Grammatik der Altgeorgischen Sprache. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Ferguson, C. A. (1959). Diglossia. Word, 15 (2), 325–340.
• Fishman, J. A. (1991). Reversing Language Shift: Theoretical and Empirical Foundations of Assistance to Threatened Languages. Clevedon: Multilingual Matters.
• Haig, G. (2006). The Invisibilisation of Kurdish: The Other Side of Language Planning in Turkey. In S. Conermann & G. Haig (Eds.), Die Kurden: Studien zu ihrer Sprache, Geschichte und Kultur (pp. 121–150). Wiesbaden: Reichert Verlag.
• Halbwachs, M. (1950). The Collective Memory (L. A. Coser, Trans., 1980 ed.). New York: Harper & Row.
• Haspelmath, M. (2009). Lexical Borrowing: Concepts and Issues. In M. Haspelmath & U. Tadmor (Eds.), Loanwords in the World’s Languages: A Comparative Handbook (pp. 35–54). Berlin: De Gruyter Mouton.
• Haugen, E. (1950). The Analysis of Linguistic Borrowing. Language, 26 (2), 210–231.
• Korkmaz, Z. (2007). Türk Dili Üzerine Araştırmalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lewis, G. (1999). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford: Oxford University Press.
• Matras, Y. (2009). Language Contact. Cambridge: Cambridge University Press.
• Orbeliani, S.-S. (1991). Leksikoni Kartuli (Georgian Dictionary) (Original work published ca. 1716). Tbilisi: Metsniereba.
• Perry, J. (1991). Lexical Areas and Semantic Fields of Arabic Loanwords in Persian and Turkish. Eranos, 89, 65–82.
• Phillipson, R. (1992). Linguistic Imperialism. Oxford: Oxford University Press.
• Said, E. W. (1978). Orientalism. New York: Pantheon Books.
• Suny, R. G. (1994). The Making of the Georgian Nation. Bloomington: Indiana University Press.
• Thomason, S. G., & Kaufman, T. (1988). Language Contact, Creolization, and Genetic Linguistics. Berkeley: University of California Press.
• Tuite, K. (2001). Language, Culture, and Society in the Caucasus: A Linguistic Anthropology of the South Caucasus[Yayımlanmamış çalışma]. Université de Montréal.
• Venuti, L. (1995). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. London: Routledge.
• Vogt, H. (1971). Grammaire de la Langue Géorgienne. Oslo: Universitetsforlaget.
• Weinreich, U. (1953). Languages in Contact: Findings and Problems. New York: Linguistic Circle of New York.