Sözlüklerde Biçimbilgisi ve Anlamlandırma İlişkisi

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 157 - 167, 10.08.2025

Hacı İbrahim Delice

Öz

Türkçenin dilbilgisi kurallarının tespitinde olduğu gibi dilbilgisine bağlı dil çalışmalarında da ileri düzey henüz yakalanamamıştır. Bunlardan biri de sözlükçülüktür. Türk sözlükçülüğünde Türkçenin dil yapısı -maalesef- henüz tam olarak yerini bulamamıştır. Bir sözlük hazırlanırken Türkçenin dilbilgisi kurallarının sözlükçülük bağlamıyla nasıl işletilmesi gerektiği üzerine hâlâ soru işaretleri mevcuttur. Eklemeli bir dil olan Türkçede kelimeler üzerinde kullanılan ve kelimelerin var olan anlamları üzerinde köklü bir değişiklik yapmayan ve onları sadece dilbilgisel açıdan cümle içinde değişik kullanımlarına imkân tanıyan ekli şekillerinin de maddebaşı yapılıyor olması, bir kelimenin sözlükte tekrar tekrar anlamlandırılmasına neden olmaktadır. Bu bildiride, bu sorun bu biçimde verilen maddebaşlarıyla örneklendirilerek açıklanacak ve çözümü için birtakım öneriler ileri sürülecektir.

Anahtar Kelimeler

Sözlük , anlamlandırma , biçimbilgisi , maddebaşı , sözlüksel biçimbirim.

Kaynakça

• Akyıldız Ay, D. (2021). İki Dilli Sözlüklerde Yansıma Sözcüklerin Tanımlanma Sorunları. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 6(1), 70-88.
• Argunşah, M. (2019). Türkçe Sözlük’te Tanımlama ve Tanıklama Sorunları. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7 (16), 1-13.
• Baskın, S. (2017). Sözlüklerde Güvenirlik: Türkçe Sözlük’te Ben, Sen, O, Biz, Siz, Onlar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 6(2), 799-827.
• Boz, E. (2006). Sözlük ve Sözlükçülük Sorunları, Tartışmalar ve Öneriler, Türkçenin Çağdaş Sorunları içinde (s. 9-46), İstanbul: Divan Yayınevi.
• Boz, E. (2009). Çağdaş Türkçe Sözlüklerde Çokanlamlı Madde Başlarındaki Anlamların Sıralanma Sorunu: ‘Klasik’ Örneği”. Turkish Studies, Volume 4/8, 146-158.
• Boz, E. (2012). Türk Sözlükbiliminin Problemleri.Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/4, 13-20.
• Boz, E. (2020). Çevrimiçi Genel Sözlüklerde Tanım. Dilbilim, 34, 1-14.
• Delice, H. İ. (2012). Sözcük Türleri, Sivas: Asitan Kitap.
• Delice, H. İ. (2017). Sözlüklerde Sözcük Türlerine Yer Verilmeli mi? E. Boz, D. Kamacı, E. Aslan (Ed.), Sözmer III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (s. 354-360), Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları.
• Doğru, F. (2011). Türkçe Sözlüklerde Eşadlı Sözlükbirimlerden Türemiş Sözlükbirimlerin Tanımlanması Sorunu. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 4, 133-173.
• Kahraman, M. (2021). Türkçe Sözlüklerde Etiketleme Sorunları Üzerine. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 987-1021.
• Kamacı Gencer, D. (2020). Türkçe Genel Sözlüklerde Tanımlama Sorunu: Süt Ana Maddesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(21), 61-77.
• Karademir, F. (2016). Türkçe Sözlüklerde Meyve Adlarının Anlamlandırılışı. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (16), 289-305.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri -Şekil Bilgisi,Ankara: TDK Yayınları.
• TDK (2005).Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• TDK. (2023). Güncel Türkçe Sözlük. TDK web sitesinden 29.05.2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/adresinden erişildi.
• Usta, H. İ. (2006). Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46 (1), 223-242.