Türkçe Sözlüklerde Karşıt Anlamlı Sözlük Birimlerinin Tanımlanma Biçimleri

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 72 - 85, 10.08.2025

Halim Bilgin

Öz

Bu çalışma, Türkçe sözlüklerde karşıt anlamlı sözlük birimlerinin tanımlanma biçimlerini incelemeyi ve bu alanda karşılaşılan sorunlara yönelik çözüm önerileri sunmayı amaçlamaktadır. Türkçe sözlükler üzerine yapılan araştırmalarda, doğrudan karşıt anlamlı sözcüklerin tanımlanma biçimleri üzerine odaklanan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu boşluğu doldurmak amacıyla, çalışmada Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük ve Kubbealtı Misalli Büyük Türkçe Sözlük’teki karşıt anlamlı sözlük birimleri incelenmiştir.
Araştırma kapsamında, öncelikle karşıt anlamlılık kavramının teorik çerçevesi incelenmiş ve karşıt anlam türleri (tamamlayıcı karşıtlık, dereceli karşıtlık, yönlü karşıtlık vb.) ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Ardından, söz konusu Türkçe sözlüklerde karşıt anlamlı sözcüklerin tanımlanma biçimleri analiz edilmiştir. Bu çözümlemelerde, sözlüklerin karşıt anlamlı sözcükleri tanımlarken kullandığı yöntemler, tutarlılık düzeyleri ve karşılaşılan sorunlar tespit edilmiştir. Örneğin, bazı sözlüklerde karşıt anlamlı sözcüklerin birbirine referans verilmeden tanımlandığı, bazılarında ise bu ilişkinin yeterince vurgulanmadığı gözlemlenmiştir.
Çalışmanın sonuç bölümünde, Türkçe sözlüklerde karşılaşılan sorunlara yönelik, karşıt anlamlı sözcüklerin birbirine açıkça referans verilmesi, karşıt anlam türlerinin tanımlarda belirtilmesi ve örnek cümlelerin kullanılması gibi çözüm önerileri sunulmuştur. Sözlük yazarlarının karşıt anlamlılık konusunda daha tutarlı ve sistemli bir yaklaşım benimsemesi gerektiği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anlamsal ilişkiler , karşıt anlamlılık , sözlük bilimi , tanım yapıları , Türkçe sözlükler

Kaynakça

• Atkins, B. S. ve Rundell, M. (2008). The Oxford guide to practical lexicography. Oxford University Press.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı Lügati Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 4.
• Boz, E. (2009). Sözlükbirimlerin Tanımlanmasına Anlambilimsel Bir Bakış. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/4 Summer, ss.172-183.
• Boz, E. (2020). Çevrimiçi Genel Sözlüklerde Tanım. Dilbilim Dergisi – Journal of Linguistics 34, ss.1-14.
• Cruse, D. A. (1987). Lexical semantics. Cambridge University.
• Kamacı Gencer, D. (2020). Türkçe Genel Sözlüklerde Tanımlama Sorunu: Süt Ana Maddesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(21), 61-77.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago press.
• Gökter, B. G. (2020). Genel sözlüklerde tanım ve tanımlama yöntemleri. Journal of Modern Turkish Studies, 17(3), 392.
• Murphy, M. (2003). Semantic relations and the lexicon: Antonymy, synonymy and other paradigms. Cambridge University Press.
• Paradis, C., & Willners, C. (2007). Antonyms in dictionary entries: methodological aspects. Studia Linguistica, 61(3), 261-277.
• Svensén, B. (2009). A handbook of lexicography: Dictionaries and Dictionary Making in Theory and Practice. Cambridge: Cambridge University Press.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Güncel Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.