Klasik Dönemde Bir Hadis Rivayeti Problemi: Yaşayan Râvilerden Hadis Rivayeti

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 579 - 595, 30.11.2025

Ahmet Alkan

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1718756

Abstract

Makalemizde, hayatta olan râvilerden hadis rivayet etmenin doğurabileceği ilmî ve metodolojik riskler üç başlık altında incelenmektedir: Râvinin hadisini inkâr etmesi, rivayetinden rücû etmesi ve hadisine aykırı amel veya fetva ortaya koyması. Hadis ilminin esasları çerçevesinde hayatta olan râvilerden hadis rivayetinin içerdiği riskleri ortaya koymak ve bu durumun ilmî gelenekte nasıl karşılandığını detaylıca incelemek çalışmamızın temel amacını oluşturmaktadır. Yöntem olarak klasik hadis kaynakları, cerh-ta‘dil edebiyatı ve muhaddislerin rivayetlere teorik/pratik yaklaşımları analiz edilmiştir. Bulgular, yaşayan râvilerden yapılan hadis rivayetinin; unutkanlık, kanaat değişimi, hatalı nakil veya çelişkili uygulamalar gibi sebeplerle hem hadisin hüccet değerini zayıflatabileceğini hem de öğrencinin ilmî itibarını olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir. Râvinin kendi rivayetine aykırı fetva veya amel ortaya koyması, rivayet-amel ilişkisini yeniden değerlendirmeyi ve hadis-fıkıh bağına dair önemli tartışmaları gündeme getirmektedir. Güvenilirlik ve tutarlılığın sağlanması, öğrencinin töhmetten korunması ve ilmî tenkidin sağlıklı yürütülmesi için bir hocadan rivayetin, onun vefatından sonra gerçekleştirilmesinin ilim ehli nezdindeki önemi vurgulanmaktadır.

Keywords

Hadis , Râvi , Rivayetin Unutulması , Rivayetin inkârı , Amel-Rivayet İlişkisi

A Ḥadīth Narration Problem in the Classical Period: Narrating Ḥadīths from Living Narrators

Abstract

This study examines the scholarly and methodological risks that may arise from transmitting hadiths from living narrators, focusing on three main issues: a narrator’s denial of his own report, his withdrawal from it, and his issuing of a legal opinion or practicing in a manner contrary to it. The primary aim is to identify the risks inherent in receiving hadiths from living transmitters within the framework of hadith methodology and to explore how this issue has been treated in the scholarly tradition. The study analyzes classical hadith sources, works of jarh-ta‘dîl, and the theoretical and practical approaches of early hadith scholars. Findings indicate that transmitting hadiths from living narrators may weaken the evidentiary value of a report and harm the student’s scholarly credibility due to factors such as forgetfulness, shifts in opinion, faulty transmission, or contradictory practice. The importance of receiving hadiths after a teacher’s death is emphasized to ensure reliability, consistency, and protection from suspicion.

Keywords

Ḥadīth , Narrator , Forgetting the Narration , Denial of the Narration , Practice-Narration Relationship

References

• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. İcmâlü’l-İsâbe fî Akvâli’s-Sahâbe. thk. Muhammed Süleyman el-Eşkar. Kuveyt: Cem’iyyetü İhyâi't-Turâsi’l-İslâmî, 1407.
• Arslan, Ali. “Râvinin Rivâyetine Muhâlif Amel Etmesi Konusunun Hadis Usûlü Ve Hanefî Fıkıh Usûlü Eserlerinde Ele Alınışı”. ASOS Journal 5/49 (2017), 88-100.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâh sal-lallâhü ‘aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâr Tûkü’n-Necât, 1422/2001.
• el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ma‘rifeti usûli ‘ilmi’r-rivâye. thk. Mâhir Yâsîn el-Fahl. 2 Cilt. Dammam: Dârü İbni’l-Cevzî, 1432/2011.
• Bâğandî, Muhammed b. Süleyman. Emâlî el-Bâğendî. thk. Eşref Salâh Alî. Mısır: Müessesetü Kurtuba, 1997.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. el-Fusûl fi’l-usûl. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf el-Küveytiyye, 2. Basım, 1994.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-‘İlelü’l-vâridetü fî’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Muhammed b. Sâlih ed-Debbâsî. 10 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Reyyân li’l-Tabâati ve’n-Neşr, 3. Basım, 2011.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullâh b. Ömer b. Îsâ. Takvîmü’l-edilleti fi usûli’l-fıkh. thk. Halîl Muhyiddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen Ebî Dâvûd. thk. Şuayb Arnavud, Muhammed Kâmil. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Ya‘lâ, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ’. el-‘Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Alî. 5 Cilt. b.y: y.y. 1990.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed ve Muhammed b. Abdulkebîr. 24 Cilt. b.y: Vizâretü Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1387.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî du'afâ’i’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed-Ali Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Ebû Hâtim Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Ebû Hâtim Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-İlel li İbn Ebî Hâtim. thk. Sa’d b. Abdullah vd. 7 Cilt. b.y: Metâbi’i’l-Hemîzî, 1. Basım, 2006.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 21 Cilt. Suudi Arabistan: Darü’l-Kıble, 2006.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhü Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1959.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-Fiker fi Mustalahi Ehli’l-Eser. thk. Nûreddin Itr. Şam: Matbaatü’s-Sabbâh, 3. Basım, 2000.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. 1 Cilt. Suriye: Dârü’r-Reşîd, 1406/1986.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-‘İlel ve ma‘rifetü’r-ricâl. thk. Vasiyüllah b. Muhammed Abbâs. 3 Cilt. Dârü’l-Hânî, 2. Basım, 1422.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. en-Nübzetü’l-kâfiye fî usûli ahkâmi’d-dîn. thk. Muhammed Ahmed Abdülazîz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du’afâ’ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyid. 3 Cilt. Halep: Dârü’l-Va’yî, 1396.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünen İbn Mâce. thk. Şuayb Arnavut vd. 5 Cilt. b.y: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb. Şerhü ‘İleli’t-Tirmizî. thk. Hemmâm Abdurrahîm Saîd. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1407–1987.
• İbnü's-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Ma‘rifetü envâ‘ ulûmü’l-hadîs. thk. Nûreddîn Itr. b.y: Dârü’l-Fikr, 1406/1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. el-İlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye. thk. İrşâdülhak. 2 Cilt. Pakistan: İdâretü’l-Ulûmi’l-Eseriyye, 2. Basım, 1981.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. el-Bedrü’l-münîr fî tahrîci ehâdîsi’ş-Şerhi’l-Kebîr. thk. Mustafa Ebü’l-Gayt vd. 9 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hicreti li’l-Neşri ve’t-Tevzî, 2004.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. Şerhü Tankîhü’l-Fusûl. thk. Tâhâ Abdürraûf Sa’d. 1 Cilt. b.y: Şirketü’t-Tabâati’l-Fenniyeti’l-Müttahide, 1. Basım, 1993.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’ (Rivyetü Yahya el-Leysî). thk. Beşâr Avâd Ma’rûf. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1997.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Müsnedü’s-sahîhi’l-muhtasar bi-nakli’l-adl ani’l-adl ila Rasûlillâh sallallahü aleyhi ve sellem. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1334/1916.
• Nebîl, Muhammed Abduh Zâhir. “el-İntihâbü inde’l-muhaddisin; mefhûmühü ve envâ‘ühü ve esbâbühü ve hükmühü”. Mecelletü külliyeti’ş-şerîati ve’l-kânûn 18/2 (2016), 757-810.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmün’im Şiblî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. et-Takrîb ve’t-teysîr li ma'rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr. thk. Muhammed Osman. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985.
• Özüdoğru, Bekir. “Sıhhat Ve Delâlet Açısından Râvinin Rivayetine Muhalif Ameli”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018), 131-164.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1997.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-Hadîs li’l-’Irâkî. thk. Alî Hüseyn Alî. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Tedrîbü’r-râvî fi şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed. 2 Cilt. b.y.: Dârü Tayyibe, ts.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Hücce ‘alâ ehli’l-Medîne. thk. Mehdî Hasan el-Keylânî. 4 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1403.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. et-Tebsıra fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dimeşk: Darü’l-Fikr, 1403.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. İlelü’t-Tirmizî el-Kebîr. thk. Subhî es-Sâmirî vd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1419/1998.