Okul Öncesi Dönem Çocuklarının ve Ebeveynlerinin Mesleklere Yönelik Toplumsal Cinsiyet Algılarının İncelenmesi

Year 2025, Issue: 63, 1 - 33, 27.03.2025

Uğur Taşdan Kübra Alptekin , Hümeyra Akbalık Sibel Karabekmez

https://doi.org/10.53444/deubefd.1402870

Abstract

Bu araştırmanın amacı, okul öncesi eğitimi alan 36-71 ay arası çocukların ve anne-babalarının mesleklere yönelik toplumsal cinsiyet algılarının incelenmesidir. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden betimsel tarama deseniyle yürütülmüştür. Çalışma grubu, Ağrı ili merkez ilçesinde MEB’e bağlı bağımsız anaokulları ve ilkokullara bağlı anasınıflarında okul öncesi eğitimi almakta olan 3 yaş (36-47 ay, n=10), 4 yaş (48-59 ay, n=10) ve 5 yaş (60-71 ay, n=10) olmak üzere toplam 30 çocuk ve anne-babalarıyla toplam 90 kişiden oluşmaktadır. Veri toplama araçları olarak ‘Demografik Bilgi Formu’, 'Çocuk Görüşme Formu' ve 'Ebeveyn Görüşme Formu' kullanılmıştır ve veriler, içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Sonuç olarak; 3 yaş grubu çocukların 4 ve 5 yaş grubu çocuklara kıyasla babalarının annelerinin mesleğini yapabilme durumuna daha olumsuz yaklaştıkları görülürken; annelerinin babalarının mesleğini yapabilme durumuna 4 yaş grubu çocukların daha olumsuz yaklaştıkları tespit edilmiştir. Çocuklarının aksine ebeveynlerin büyük çoğunluğunun sadece kadınların yapabildiği meslekler şeklinde kalıp yargılarının olmadığı görülmüştür. Hem çocukların hem de -özellikle- babaların zorluk ve fiziksel güç gerektirmesi nedeniyle sadece erkeklerin yapabildiği mesleklerin olduğunu belirttikleri görülmüştür. Hem ebeveynlerin hem de çocukların daha çok toplum tarafından kadına ve erkeğe uygun görülen meslekleri belirttikleri sonucuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda, çocukların mesleklere yönelik daha esnek ve eşitlikçi toplumsal cinsiyet algıları geliştirebilmeleri için aile, eğitim kurumları ve medya tarafından daha bilinçli ve tutarlı bir yaklaşım benimsenmesi gerektiği düşünülmektedir. Bu doğrultuda, çocukların toplumsal cinsiyet eşitliğine dayalı bir dünya görüşü geliştirebilmeleri için bireysel ve toplumsal düzeyde sürdürülebilir bir yaklaşım benimsenmelidir.

Keywords

Okul öncesi dönem, toplumsal cinsiyet, meslek, ebeveyn

Ethical Statement

Bu çalışma Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu'ndan alınan izin (22.06.2022 tarih, 172 karar no) kapsamında gerçekleştirilmiştir.

Supporting Institution

Bu çalışma, TÜBİTAK 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı tarafından 1919B012105490 numaralı proje kapsamında desteklenmiştir.

Thanks

2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı kapsamında bu çalışmaya desteklerinden dolayı TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız.

Investigation of Preschool Childrens’ and Their Parents’ Gender Perceptions Towards Professions

Abstract

The purpose of this research is to examine the gender perceptions of children aged 36-71 months receiving pre-school education and their parents towards professions. The study was conducted with a descriptive survey design, one of the qualitative research methods. The study group consisted of 3-year-olds (36-47 months, n=10), 4-year-olds (48-59 months, n=10) and 5-year-olds who were receiving pre-school education in independent kindergartens and primary schools affiliated with the Ministry of Education in the central district of Ağrı province. It consists of a total of 30 children (60-71 months, n=10) and their parents, and a total of 90 people. 'Demographic Information Form', 'Child Interview Form' and 'Parent Interview Form' were used as data collection tools and the data were analyzed by content analysis method. In conclusion; While it was observed that 3-year-old children had a more negative approach to their father's ability to do their mother's job compared to 4- and 5-year-old children; It has been determined that 4-year-old children have a more negative approach to their mother's ability to do their father's job. It has been observed that, unlike their children, the majority of parents do not have stereotypes about professions that only women can do. It was observed that both children and -especially -fathers stated that there are professions that only men can do because they are difficult and require physical strength. It has been concluded that both parents and children mostly indicate professions that are deemed suitable for men and women by society. In this context, it is thought that a more conscious and consistent approach should be adopted by families, educational institutions, and the media for children to develop more flexible and egalitarian gender perceptions towards professions. In this context, a sustainable approach should be adopted at the individual and social level for children to develop a worldview based on gender equality.

Keywords

Preschool period, social perception of gender, parent, profession

References

• Akgül Gök, F. (2013). Evli kadın ve erkeklerin toplumsal cinsiyet rolleriyle ilgili algılarının aile işlevlerine yansıması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akkoç, E. (2018). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet algısı ve etkileyen faktörlerin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sanko Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Aktaş, G. (2011). Farklı sosyo-ekonomik ve kültürel özelliklere sahip ailelerde kız çocuklarına ilişkin aile içi kültürel tanımlamalar (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Alabay, E., & Özdemir, G. (2020). 36-72 aylık çocukların mesleklere yönelik oluşturdukları toplumsal cinsiyet algıları. Turkish Studies, 15(1), 13-29. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.37370
• Altuntaş, O., & Altınova H. H. (2015). Toplumsal cinsiyet algısı ile sosyo-ekonomik değişkenler arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Turkish Studies, 10(6), 83-100. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7674
• Arabacıoğlu, B., & Bağçeli Kahraman, P. (2017). The relation between the gender stereotypes of children and the gender perceptions of their parents. Curr Res Educ, 3(3), 95-104.
• Aydilek Çiftçi, M. (2011). Öğretmenlerin ve farklı sosyoekonomik düzeye sahip anne-babaların cinsiyet rolleri algısının 60-72 ay arası çocukların oyuncak tercihleri ve akran etkileşimleri ile ilişkisinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Bandura, A. (1977). Social learning theory. Prentice-hall.
• Baran, G. (1995). Ankara'da bulunan çocuk yuvalarında kalan 7-11 yaş grubu çocuklarda cinsiyet rolleri ve cinsiyet özellikleri kalıp yargılarının gelişimi (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bayhan, N. P., & Artan, İ. Z. (2004). Çocuk gelişimi ve eğitimi. Morpa Yayıncılık.
• Bee, H., & Boyd, D. (2009). Çocuk gelişim psikolojisi. (Çev. O. Gündüz). Kaknüs Yayınları.
• Bem, S. L. (1981). Gender schema theory: A cognitive account of sex typing. Psychological Review, 88(4), 354-364. https://doi.org/10.1037/0033-295X.88.4.354 Biçer Olgun, H. (2021). Kültürün sosyal inşası ve benliğin kültürel kuruluşu: Sosyalleşme sürecinde aile, benlik ve kültür ilişkisi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(39), 492-532. https://doi.org/10.14520/adyusbd.1000824
• Brooker, L., & Ha, S. J. (2005). The cooking teacher: investigating gender stereotypes in Korean kindergarten. Early Years, 25(1), 17-30.
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri (18. Basım). Pegem Akademi.
• Cengiz, A. (2013). Kadın ruh sağlığı ve toplumsal cinsiyet; Antalya ilinde bir klinikte uygulama (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Chen, E. S. L., & Rao, N. (2011). Gender socialization in Chinese kindergartens: Teachers’ contributions. Sex Roles, 64, 103-116.
• Chick, K. A., Heilman-Houser, R.A., & Hunter, M.W. (2002). The impact of child care on gender role development and gender stereotypes. Early Childhood Education Journal, 29(3), 19-154.
• Correll, S. J. (2001). Gender and the career choice process: The role of biased self-assessments. American Journal of Sociology, 106(6), 1691-1730.
• Çankaya, M. (2009). Traditional? modern? or both? Representation of gender in Turkish TV commercials. SDU Faculty of Arts and Sciences Journal of Social Sciences, 30, 279-295.
• Çetin Gündüz, H., & Tarhan, S. (2017). İlköğretim öğrencilerinin meslek seçimlerine yönelik tutumlarında toplumsal cinsiyetin etkisi. İlköğretim Online, 16(3), 1287-1300. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2017.330258 Dalkılıç, R. A. (2019). Farklı yaş gruplarında toplumsal cinsiyet rolleri algısının yansıması: Denizli örneği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Dilek, Y. (1997). Parents’ role in preschool children’s gender role socialisation (Master thesis). Middle East Technical University, Social Sciences Institute, Ankara.
• Dilek, A. (2014). 4-6 yaş çocuk öykülerindeki kadın kahramanların mesleksel analizi. Journal Of Qafqaz University, 2(1), 94-102.
• Doğan, B. (2023). 36-72 ay arası çocuğu olan anne ve babaların toplumsal cinsiyete bakış açısının incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Dökmen, Z. Y. (2017). Toplumsal cinsiyet sosyal psikolojik açıklamalar (8. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Durham, M. G. (2008). The Lolita effect: The media sexualization of young girls and what we can do about it. Overlook Press.
• Eagly, A. H. (2009). The his and hers of prosocial behavior: An examination of the social psychology of gender. American Psychologist, 64(8), 644-658. https://doi.org/10.1037/0003-066X.64.8.644
• Ekşi, E. (2017). Okul öncesi dönem çocuklarının cinsiyet özelliklerine ilişkin kalıpyargılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Everett, B. S. (2011). Children’s perceptions of parental values regarding gender (Unpublished master thesis). Wake Forest University Graduate School Of Arts And Sciences, North Carolina.
• Freeman, N. K. (2007). Preschoolers’ perceptions of gender appropriate toys and their parents’ beliefs about genderized behaviors: Miscommunication, mixed messages, or hidden truths? Early Childhood Education Journal, 34(5), 357–366.
• Gümüşoğlu, F. (2004). İlköğretim öğrencilerinin toplumsal cinsiyet algıları. İçinde A. Güçhan (Ed.), Kadın çalışmalarında disiplinlerarası buluşma (ss. 317-327). Yeditepe Üniversitesi Yayınları.
• Güney, O. (2012). 5-6 yaş çocuklarında algılanan cinsiyet kalıpyargılarına ilişkin ebeveyn beklentileri ile oyuncak tercihleri arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Halim, M. L., Ruble, D., Tamis LeMonda, C., & Shrout, P. E. (2013). Rigidity in gendertyped behaviors in early childhood: a longitudinal study of ethnic minority children. Child Development, 84(4), 1269-1284. https://doi.org/10.1111/cdev.12057
• Kaçar, E. (2019). 48-72 aylık çocukların toplumsal cinsiyet kalıpyargıları ile ebeveynlerinin toplumsal cinsiyet algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Karabekmez, S., Yıldırım, G., Özyılmaz Akamca, G., Ellez, A. M., & Bulut Üner, A. N. (2018a). Okul öncesi dönem çocuklarının mesleklere yönelik toplumsal cinsiyet algılarının incelenmesi. Bilim Eğitim Sanat ve Teknoloji Dergisi, 2(1), 52-70.
• Karabekmez, S., Yıldırım, R. G., Özyılmaz Akamca, G., Ellez, A. M., & Bulut Üner, A. N. (2018b). Okul öncesi dönemde mesleklere ilişkin toplumsal cinsiyet algısı. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38(2), 469-513.
• King, T. L., Scovelle, A. J., Meehl, A., Milner, A. J., & Priest, N. (2021). Gender stereotypes and biases in early childhood: A systematic review. Australasian Journal of Early Childhood, 46(2), 112-125.
• Kohlberg, L. A. (1966). A cognitive–developmental analysis of children’s sex role concepts and attitudes. In E. E. Maccoby (Ed.), The development of sex differences (pp. 82-173). Stanford University Press.
• Levy, G. D., Sadovsky, A. L., & Troseth, G. L. (2000). Aspects of young children's perceptions of gender-typed occupations. Sex Roles, 42(11-12), 993-1006.
• Liben, L. S., & Bigler, R. S. (2002). The developmental course of gender differentiation: Conceptualizing, measuring, and evaluating constructs and pathways. Monographs of the Society for Research in Child Development, 67(2), vii-147. https://www.jstor.org/stable/3181530
• Liben, L. S., & Coyle, E. F. (2014). Developmental interventions to address the STEM gender gap: Exploring intended and unintended consequences. Advances in child development and behavior, 47, 77-115.
• Lewis M. (2006). Gender role socialization: An intergenerational analysis of role predictors. (Master thesis). Växjö University Social Sciences Institute, Växjö.
• Maness, P., Gomez, N., Velasquez, R. J., Silkowski, S., & Savino, A. (2000). Gender differences on the MMPI-2 for Colombian University students. Annual Conference of The American Physohological Assocation. Washington, DC.
• Martin, C. L., & Ruble, D. N. (2010). Patterns of gender development. Annual Review of Psychology, 61, 353-381. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.093008.100511
• Menekşe, F. M. (2019). 3-6 yaş arası okul öncesi çocukların oyuncak tercihleri ve cinsiyet kalıp yargıları ile ebeveynlerinin toplumsal cinsiyet algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özdemir, E. (2006). Okul öncesi dönem çocuklarının cinsiyet özelliklerine ilişkin kalıp yargıların incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özkan, B. (2009). Okul öncesi dönem 5–6 yaş çocuklarının cinsiyet özelliklerine ilişkin kalıpyargılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Parlaktuna, İ. (2010). Türkiye'de cinsiyete dayalı mesleki ayrımcılığın analizi. Ege Akademik Bakis, 10(4), 1217-1230.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (Çev. M. Bütün, S. B. Demir). Pegem Akademi.
• Poulin-Dubois, D., Serbin, L. A., Eichstedt, J. A., Sen, M. G., & Beissel, C. F. (2002). Men don’t put on make-up: Toddlers’ knowledge of the gender stereotyping of household activities. Social Development, 11(2), 166-181. https://doi.org/10.1111/1467-9507.00193
• Raag, T., & Rackliff, C. L. (1998). Preschoolers' awareness of social expectations of gender: Relationships to toy choices. Sex Roles, 38(9-10), 685–700.
• Ruble, D. N., Taylor, L. J., Cyphers, L., Greulich, F.K., Lurye, L. E., & Shrout, P. E. (2007). The role of gender constancy in early gender development. Child Development, 78(4), 1121-1136. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2007.01056.x
• Şirvanlı Özen, D. (1992). Annenin çalışma durumu ve ebeveynin benimsediği cinsiyet rolü değişkenlerinin çocuğun cinsiyet özelliklerine ilişkin kalıpyargılarının gelişimi üzerindeki rolleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Taşçı, A. İ. (2017). Cinsiyet eğitimi (1. Baskı). Betim.
• Trepanier-Street, M.L., & Romatowski, J. A. (1999). The influence of children's literature on gender role perceptions: A reexamination. Early Childhood Education Journal, 26(3), 155- 159.
• Uysal, B. (2022). 60-66 aylık okul öncesi çocuklarının toplumsal cinsiyete dayalı görüşlerinin karşılaştırılması: Şanlıurfa örneği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ünlü, A. (2012). Bazı değişkenlere göre okulöncesi çocuklarının cinsiyet rolü davranışlarının incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Valentova, M. (2012). Gender role attitudes in Luxembourg between 1999 and 2008 (Working Paper No. 2010-02). CEPS Instead.
• West, C., & Zimmerman, D. H. (1987). Doing gender. Gender & Society, 1(2), 125-151.
• Wilson, C. M. (1996). Exploring preschoolers’ conceptions of gender (Unpublished master thesis). San Jose State University Teacher Education, CA.
• Yağan Güder, S. (2014). Okul öncesi dönemdeki çocukların toplumsal cinsiyet algılarının incelenmesi (Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yin, R. K. (2018). Case study research and applications: Design and methods. Sage publications.
• Yorgancı, F. (2008). İlköğretim ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rollerinin inşası (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.