İlkokul ve Ortaokul Ders Programlarında Yer Alan Vatandaşlık Kazanımlarının Sarmal Programlama Yaklaşımı Açısından İncelenmesi

Year 2025, Issue: 64, 1746 - 1760, 30.06.2025

Ahmet Çopur

https://doi.org/10.53444/deubefd.1572452

Abstract

İlkokul ve ortaokul ders programlarında yer alan vatandaşlık kazanımlarının sarmal programlama yaklaşımına uygunluğunu belirleme amacında olan araştırma, doküman incelemesi yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamda 2018 İnsan Hakları ve Yurttaşlık Dersi, 2018 Sosyal Bilgiler Dersi ve 2024 Ahlak ve Yurttaşlık Eğitimi Dersi Öğretim Programları incelenmiştir. Araştırma verileri Vatandaşlık Kazanımları Programlama Yaklaşımı Değerlendirme Çizelgesi ve Bloom Taksonomisi Değerlendirme Çizelgesi aracılığıyla toplanarak içerik analizi ile incelenmiştir. Araştırma sonucunda; Vatandaşlık kapsamındaki bazı kazanımlarda aynı veya farklı sınıf seviyesinde tekrara düşüldüğü, vatandaşlık dersinin ilköğretim ve ortaöğretim düzeyinde bütüncül bir programlama yaklaşımıyla oluşturulmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuçlara dayalı olarak, Türkiye’deki farklı kademelerde verilen vatandaşlık kazanımlarının bütüncül bir program yaklaşımıyla hazırlanması önerilmiştir.

Keywords

İnsan hakları , öğretim programı , sarmal programlama , sosyal bilgiler

Exploring Citizenship Education Outcomes in Primary and Secondary School Curricula through the Spiral Programming Approach

Abstract

The study, aimed at evaluating the alignment of citizenship education outcomes in primary and secondary school curricula with the spiral programming approach, was conducted using the document analysis method. The 2018 Human Rights and Citizenship Education Curriculum, 2018 Social Studies Curriculum, and 2024 Ethics and Civic Education Curriculum were examined and the data, collected using the Citizenship Education Outcomes Programming Approach Assessment Chart and Bloom's Taxonomy Assessment Chart, were analyzed through content analysis. The findings revealed that some citizenship education outcomes were repeated at the same or different grade levels, indicating that the curricula were not developed with a comprehensive programming approach at the primary and secondary levels. Based on these results, it is recommended that the citizenship education outcomes across different levels in Türkiye be designed with a holistic curriculum approach.

Keywords

Citizenship , curricula , human rights , social studies

References

• Akçeşme, B., & Kurtdere Fidan, N. (2021). Sınıf öğretmenlerinin insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersine yönelik görüşleri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 147–164. https://doi.org/10.21666/muefd.779867
• Akhan, N. E., & Çiçek, S. (2019). Karşılaştırmalı sosyal bilgiler öğretimine bir örnek: Türk ve Rus ortaokul öğrencilerinin “iyi vatandaşlık algıları.” Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(27), 177–195. https://doi.org/10.35675/befdergi.430390
• Aydemir, M. (2019). Yenilenen sosyal bilgiler dersi öğretim programının dijital vatandaşlık ve alt boyutları açısından incelenmesi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 15–38.
• Balcı, A., & Tuncel, G. (2012). İlköğretim öğrencilerinin Avrupa Birliği vatandaşlığı kavramını algılamaları üzerine bir değerlendirme. M.Ü Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 35(35), 19–33.
• Bektaş, Ö., & Zabun, E. (2019). Vatandaşlık eğitiminde değerler karşılaştırması; Türkiye ve Fransa. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(37), 247–289. https://doi.org/10.34234/ded.512221
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27–40.
• Bozkaya, H. (2021). Sosyal bilgiler öğretim programında vatandaşlık eğitimi. HAFIZA, 3(1), 92–106.
• Burak, D., & Topkaya, Y. (2021). İlkokul insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı kazanımlarının Bloom ve revize Bloom taksonomilerine göre değerlendirilmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 52, 169–192.
• Büyükalan, S. F., & Baysal, S. B. (2019). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı kazanımlarının revize edilmiş Bloom taksonomisine göre analizi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 234–253. https://doi.org/10.17679/inuefd.435796
• Çelikkaya, H. (1991). Eğitimin anlamları ve farklı açılardan görünüşü. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3, 73–85.
• Çetiner, A., & Şimşir, M. (2021). Sosyal bilgilerde ideal vatandaşlık eğitimi üzerine kavramsal bir değerlendirme. Necmettin Erbakan Üniversitesi Medeniyet ve Toplum Dergisi, 5(1), 35–47. https://doi.org/10.51117/metder.2021.8
• Çoban, O., & Akşit, İ. (2018). 2005 ve 2017 sosyal bilgiler öğretim programlarının öğrenme alanı, kazanım, kavram, değer ve beceri boyutları açısından karşılaştırılması. Journal of History Culture and Art Research, 7(1). https://doi.org/10.7596/taksad.v7i1.1395
• Çolak, A., & Öztürk, T. (2022). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi (IJONASS), 6(2), 310–337. https://doi.org/10.38015/sbyy.1208473
• Çopur, A., & Önal, H. (2023). Sosyal bilgiler dersi yazılı yoklama sorularının bloom taksonomisi ve program kazanımlarına uygunluğu açılarından incelenmesi. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14(4), 195–212. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1284586
• Eker, S. (2020). 2005 sosyal bilgiler öğretim programı ile 2018 sosyal bilgiler öğretim programının karşılaştırmalı analizi. Al-Farabi International Journal on Social Sciences, 5(5), 86–103. http://dergipark.gov.tr/farabi
• Gibbs, G. R. (2007). Thematic coding and categorizing, analyzing qualitative data. SAGE Publications Ltd.
• Gültekin, M., Bayır, Ö. G., & Göz, N. L. (2013). 2004 sosyal bilgiler öğretim programında yeni anlayışlar: 1998 öğretim programından farklılıkları açısından bir inceleme. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(46), 24–49.
• Güzel, G., & Şahin, H. (2019). A qualitative study for the evaluation of the 1–4. classes’ mathematics curriculum content in terms of the spiral program approach. International Online Journal of Educational Sciences, 11(2), 188–200.
• Haçat, S. O., Önlen, M., Tatan, M., & Demir, F. B. (2018). İnsan hakları yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programlarının karşılaştırmalı analizi (1998, 2010, 2015, 2018). Researcher: Social Science Studies, 6(1), 407–422.
• Harden, R., & Stamper, N. (1999). What is a spiral curriculum? Medical Teacher, 21(2), 141–143.
• Kan, Ç. (2009). Sosyal bilgiler eğitiminde küresel vatandaşlık. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(26), 25–30.
• Kara, İ. (2023). Fransa’daki liselerde okutulan ahlak ve vatandaşlık eğitimi öğretim programlarının incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(2), 1176–1194. https://doi.org/10.17679/inuefd.1296075
• Karasar, N. (2002). Bilimsel arastirma yontemi (11.Baskı). Nobel Yayın Dağıtım.
• Kesgin, S. (2011). Cumhuriyet dönemi örgün eğitim kurumlarında ahlak eğitimi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(1), 209–238.
• Kondu, Z., & Sakar, T. (2014). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersi niçin verilir? Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(3), 49–60.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. Jossey-Bass. 1756
• MEB. (2018a). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı (ilkokul 4. sınıf). MEB (2018). Sosyal bilgiler öğretim programı. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=354.
• MEB. (2018b). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=354.
• Önal, G., Öztürk, C., & Kenan, S. (2017). İngiltere vatandaşlık eğitimi programı: Toplumsal temelleri, boyutları ve temel bileşenleri. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 7(2), 373–395. https://doi.org/10.18039/ajesi.333740.
• Rousseau, J. J. (2019). Toplum sözleşmesi (Vedat Günyol, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sağlam, H. İ., & Hayal, M. A. (2015). Sınıf öğretmenlerinin “İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi” dersinin ilkokul 4. sınıfta yer almasına ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 207–217.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-256. https://doi.org/10.33400/kuje.843306.
• Som, İ., & Karataş, H. (2015). Türkiye’de vatandaşlık eğitimi üzerine bir inceleme. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 33–50.
• Tonga, D., Keçe, M., & Kılıçoğlu Gökçe. (2013). İlköğretim sosyal bilgiler dersi kazanımlarının vatandaşlık ve insan hakları açısından değerlendirilmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 171, 289–308.
• Turan, S., & Karasu-Avci, E. (2018). 2018 sosyal bilgiler öğretim programı’nın dijital vatandaşlık bağlamında incelenmesi. Journal of Education and New Approaches, 1(1), 28-38.
• Türk, H., & Atasoy, E. (2021). Sosyal bilgiler dersi öğretim programının (2018) küresel vatandaşlık değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 50(230), 147–167. https://doi.org/10.37669/milliegitim.674971.
• Tüzel Gülkaya, S. (2022). Din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarında yer alan inanç öğretiminin sarmal programlama yaklaşımı açısından analizi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Yiğen, V., & Dündar, R. (2020). Sosyal bilgiler dersinin etkili vatandaş yetiştirme rolüne yönelik öğretmen adaylarının algıları. Sosyal Bilgilerde Yenilikçi Araştırmalar Dergisi, 3(2), 131– 146. https://doi.org/10.47503/jirss.817058