Ebeveyn Davranışlarının Çocukların Algısal Gelişimi Üzerine Etkilerinin İncelenmesi

Year 2025, Issue: 65, 2802 - 2821, 30.09.2025

Elif Kaya , Elifcan Cesur

https://doi.org/10.53444/deubefd.1562323

Abstract

Bu çalışmada, ebeveyn davranışlarına bağlı olarak orta çocukluk dönemindeki çocukların algısal becerilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, 2022-2023 eğitim-öğretim yılında Kırklareli İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı resmi ilkokullarda öğrenim gören 7-10 yaş grubu çocukların ebeveynleri oluşturmaktadır. Araştırmaya gönüllü olarak 470 ebeveyn katılmıştır. Veri toplama sürecinde, çocukların sosyo-demografik özelliklerini belirlemek amacıyla “Demografik Bilgi Formu”, ebeveyn davranışlarını belirlemek amacıyla “ALABAMA Çocuk Yetiştirme Anketi” ve çocukların algısal becerilerini değerlendirmek amacıyla “Algısal Beceriler Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma bulguları, çocukla ilgilenme ve olumlu ebeveynlik davranışlarının çocukların algısal becerilerini desteklediğini; zayıf ebeveyn takibi, tutarsız disiplin ve ceza uygulamalarının ise bu becerilerle olumsuz yönde ilişkili olduğunu göstermiştir. Ayrıca, ebeveynlerin eğitim düzeylerinin hem çocuklarına yönelik yaklaşımlarıyla hem de çocukların algısal beceri düzeyleriyle anlamlı ilişkiler gösterdiği bulunmuştur (p<0.01, p<0.05). Sonuçlar, ebeveynlerin olumlu davranışları ile çocuklarının davranışlarını takip etme düzeylerindeki artışın, algısal becerileri desteklediğini ortaya koymaktadır.

Keywords

ebeveyn davranışları , ebeveyn tutumları , duyusal algılama , bilişsel algılama , duygusal algılama

Parental Behaviors and Educational Levels in Relation to Children’s Perceptual Skills: A Cross-Sectional Study

Abstract

In this study, it was aimed to examine the perceptual skills of children in middle childhood depending on parental behaviours. The study group consisted of parents of children attending public primary schools affiliated with the Kırklareli Provincial Directorate of National Education during the 2022–2023 academic year. A total of 470 parents voluntarily participated in the research. In the data collection process, “Demographic Information Form” was used to determine the socio-demographic characteristics of the children, “ALABAMA Parenting Questionnaire” was used to determine parental behaviours and "Perceptual Skills Scale" was used to evaluate the perceptual skills of the children. The findings revealed that parental involvement and positive parenting behaviors supported the development of children's perceptual skills, whereas poor monitoring, inconsistent discipline, and punishment were negatively associated with these skills. In addition, the educational level of parents was found to be significantly related to both their approaches toward their children and the children’s perceptual skill levels (p<0.01, p<0.05). The results indicate that parents’ positive behaviors and the increased monitoring of their children’s behaviors support the development of perceptual skills.

Keywords

parental behaviors , parental attitudes , sensory perception , cognitive perception , emotional perception

References

• Delibalta, S. A. (2013). The relationship among marital communication patterns, parental attitudes, and children externalizing and internalizing behavior problems (Yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Nelson, J. A., O'Brien, M., Blankson, A. N., Calkins, S. D., & Keane, S. P. (2020). Family stress and parenting: Influence on behavior and emotion in early childhood. Child Development Perspectives, 14(3), 178–183.
• Soenens, B., Vansteenkiste, M., & Van Petegem, S. (2022). Autonomy-supportive and controlling parenting in adolescence: A decade review of research. Developmental Psychology, 58(5), 801–817. https://doi.org/10.1037/dev0001292
• Arı, R., & Seçer, Z. Ş. (2004). Okulöncesi dönemdeki çocukların duygusal yüz ifadelerini tanıma becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (11), 67-84.
• Artır, E. K. (2022). Helikopter ebeveyn tutumu ile yetişen annelerin kendi öz yeterlilik inançları ile çocuklarının öz düzenleme becerileri arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Atalay, D., & Özyürek, A. (2021). Ergenlerde duygu düzenleme stratejileri ve ebeveyn tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 50(230), 815-834. https://doi.org/10.37669/milliegitim.707741
• Aydoğdu, F., & Dilekmen, M. (2016). Ebeveyn tutumlarının çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, S.11(2), 570-585.
• Bee, H., & Boyd, D. (2009). Çocuk gelişim psikolojisi. (Çev. O. Gündüz). Kaktüs Yayınları.
• Bodrova, E., & Leong, D.J. (2013). Zihnin araçları: Erken çocukluk eğitiminde Vygotsky yaklaşımı, (Çev. A. Yılmaz), G. Haktanır (Ed.). Anı.
• Bodrova, E., & Leong, D.J. (2019). Tools of the mind: The Vygotskian-based early childhood program. Journal of Cognitive Education and Psychology, 17(3), 223-237.
• Boele, S., Van der Graaff, J., De Wied, M., Van der Valk, I. E., Crocetti, E., & Branje, S. (2019). Linking parent–child and peer relationship quality to empathy in adolescence: A multilevel meta-analysis. Journal of Youth and Adolescence, 48(6), 1033-1055. https://doi.org/10.1007/s10964-019-00993-5
• Bredekamp, S. (2015). Erken çocukluk eğitiminde etkili uygulamalar (Çev. H. Z. İnan, T. İnan). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş. (2015). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni. SPSS uygulamaları ve yorum. Pegem.
• Cesur, E., & Köksal Akyol, A. (2021). Algısal beceriler ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 50 (1): 458-486. https://doi.org/10.14812/cufej.870725
• Cesur, E., & Köksal Akyol, A. (2022). DEHB tanılı çocuklara uygulanan bireyselleştirilmiş gelişim destek programının bozukluğun semptomlarına, algılama becerilerine ve aile işlevselliğine etkisinin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 51 (2): 1073- 1103. https://doi.org/10.14812/cuefd.1019686
• Cesur, E & Yurdakul, Y. (2024). Davranış sorunlarını yordamada ebeveyn çocuk ilişkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(2), 1515-1544. https://doi.org/10.17152/gefad.1355049
• Clark, K. E. & Ladd, G. W. (2000). Connectedness and autonomy support in parent–child relationships: Links to children's socioemotional orientation and peer relationships. Developmental Psychology, 36(4), 485-498. https://doi.org/10.1037/0012-1649.36.4.485
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences. Hillsdale, NJ: Erlbaum
• Cohen, R.J., & Swerdlik, M.E. (2018). Psikolojik test ve değerlendirme: Testlere ve ölçmeye giriş (Çev. E. Tavşancıl). Nobel.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences. Erlbaum.
• Coln, K. L., Jordan, S. S., & Mercer, S. H. (2013). A unified model exploring parenting practices as mediators of marital conflict and children’s adjustment. Child Psychiatry & Human Development, 44, 419-429. https://doi.org/10.1007/s10578-012-0336-8
• Çağdaş, A. (2008). Anne-baba-çocuk iletişimi. Kök.
• Çalışkan Sarı, A., & Şahin Acar, B. (2018). Annenin ebeveyn tutumlarının ve çocuğun annesinin tutumlarıyla ilgili algısının çocuğun duygu tanıma becerilerindeki rolü. Nesne Psikoloji Dergisi, 6. https://doi.org/10.7816/nesne-06-12-02
• Çekiç, A., Türk, F., Buğa, A. & Hamamci, Z. (2018). Alabama ebeveyn davranışları ölçeği’nin Türkçe’ye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(66), 728-743. https://doi.org/10.17679/inuefd.1171665
• Daniels, H. (2011). Vygotsky and psychology. In The Wiley-Blackwell Handbook Of Childhood Cognitive Development (p. 673-696), U. Goswawi ( Ed.). John Wiley & Sons.
• Demirdöven, B., & Özyürek, A. (2022). Okul öncesi çocuğu olan annelerin ebeveynlik öz yeterlikleri ve tutumları arasındaki ilişki. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(82), 495-510. https://doi.org/10.17755/esosder.953653
• Dirik, G., Yorulmaz, O., ve Karancı, A. N. (2015). Çocukluk dönemi ebeveyn tutumlarının değerlendirilmesi: Kısaltılmış algılanan ebeveyn tutumları-çocuk formu. Türk Psikiyatri Dergisi, 26(2), 123-130. https://doi.org/10.30831/akukeg.736568
• Erdoğan, Ö., & Uçukoğlu, H. (2011). İlköğretim okulu öğrencilerinin anne-baba tutumu algıları ile atılganlık ve olumsuz değerlendirilmekten korkma düzeyleri arasındaki ilişkiler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(1), 51-72.
• Fadlillah, M., & Pangastuti, R. (2022). Parenting style to support the cognitive development of early childhood. Jurnal Iqra': Kajian Ilmu Pendidikan, 7(1), 156-163. https://doi.org/10.25217/ji.v7i1.1614
• Field, A. (2013). Discovering statistics using IBM SPSS statistics. Sage.
• Frick, P. J. (1991). The Alabama parenting questionnaire. Unpublished rating scale, University of Alabama.
• Galinsky, E. (2019). Gelişen zihin (Çev. K. Tozduman Yaralı, E. Cesur). Nobel Yaşam.
• Goldstein, E.B. (2019). Duyum ve algı (Çev. F. Girgin Kardeş). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Greenspan, S.I. & Greenspan, J. (2009). Overcoming ADHD: Helping your child become calm, engaged and focused—without a pill. Da Capo Lifelong Books.
• Grusec, J. E., & Danyliuk, T. (2007). Parents’ attitudes and beliefs: Their impact on children’s development. Parenting skills, 1(1), 11038-11041.
• Grusec, J. E., & Davidov, M. (2021). Socializing children. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781108920780
• Hair Jr., J.F., Black, W.C., Babin, B.J. & Anderson, R.E. (2009) Multivariate Data Analysis. Prentice Hall, Upper Saddle River, 761.
• Holden, G. W. (2015). Parenting: A dynamic perspective. Sage.
• Johnson, R., Welk, G., Saint-Maurice, P. F., & Ihmels, M. (2012). Parenting styles and home obesogenic environments. International journal of environmental research and public health, 9(4), 1411-1426. https://doi.org/10.3390/ijerph9041411
• Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel.
• Kuppens, S., & Ceulemans, E. (2019). Parenting styles: A closer look at a well-known concept. Journal of Child and Family Studies, 28(1), 168-181. https://doi.org/10.1007/s10826-018-1242-x
• Lahey, B. B., Goodman, S. H., Waldman, I. D., Bird, H., Canino, G., Jensen, P., Regier, D., Gordon, R., & Applegate, B. (1999). Relation of age of onset to the type and severity of child and adolescent conduct problems. Journal of Abnormal Child Psychology, 27(4), 247-260. https://doi.org/10.1023/A:1022661224769
• Liman, B. (2020). Cinsiyet ve anne-baba eğitim düzeyinin 66-77 aylık okul öncesi çocukların duyguları tanıma ve duygu düzenleme becerilerine etkisinin incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 24(1), 209-222.
• Mathieu, S. L., Conlon, E. G., Sular, A. M. & Farrel, L. J. (2020). Perceived parental rearing in pediatric obssesive compulsive disorder: Examining the factor Structure of the EMBU child and parent versions and associations with OCD symptos. Child Psychiatry & Human Development, 51(6), 956-968. https://doi.org/10.1007/s10578-020-00979-6
• Pallant, J. (2020). SPSS survival manual: A step by step guide to data analysis using IBM SPSS. Routledge.
• Saltalı, N. D. & Arslan, E. (2011). An investigation of emotional skills of six-year-old children attending nursery school according to some variables. Educational Research and Reviews, 6 (7), 536-541.
• Santrock, J. W. (2017). Yaşam boyu gelişim (Çev. Ed. G. Yüksel). Nobel.
• Saraç, S., Abanoz, T., & Ogelman, H. G. (2021). Okul öncesi dönem çocuklarının öz düzenleme becerilerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 2(3), 1-11. https://doi.org/10.51503/gpd.847786
• Savi, F. (2008). 12-15 yaş arası ilköğretim öğrencilerinin davranış sorunları ile aile işlevleri ve anne-baba kişilik özellikleri arasındaki ilişki (Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• September, S. J., Rich, E. G., & Roman, N. V. (2015). The role of parenting styles and socio-economic status in parents’ knowledge of child development. Early Child Development and Care, 186(7), 1060–1078. https://doi.org/10.1080/03004430.2015.1076399
• Sevgili, S. (2021). Okul öncesi dönem çocuklarında ebeveyn tutumu ile duyusal profilin ilişkisinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Sımsıkı, H., & Şendil, G. (2014). Baba katılım ölçeği'nin (bakö) geliştirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(49), 104-123. https://doi.org/10.17755/esosder.23977
• Stixrud, W. & Johnson, N. (2021). Gücünü kendinden alan çocuk. (D. Altınyeleklioğlu, Çev.). Beyaz Balina.
• Şahin, F. T., & Özbey, S. (2007). Aile eğitim programlarına baba katılımının önemi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 18(1), 39-48.
• Şeker, H. & Gençdoğan, B. (2006). Psikolojide ve eğitimde ölçme aracı geliştirme. Nobel.
• Şirin, S. (2021). Yetişin çocuklar: Bebeklikten ergenliğe çocuk yetiştirme kılavuzu. Doğan Kitap.
• Tabachnick, B. G., Fidell, L. S., & Ullman, J. B. (2013). Using multivariate statistics. Pearson.
• Tekin Çatal, M. (2021). 4-7 yaş çocukların ebeveyn tutumları ile psikolojik sağlamlıkları arasındaki ilişki. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(77): 729- 740.
• Ulusoy, M. D., Özcan Demir, N., & Görgün Baran, A. G. (2005). Ebeveynin çocuk yetiştirme biçimi ve ergen problemleri: Ankara ili örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 367-386.
• Ünlü, N. (2020). Ebeveyn tutumlarının okul öncesi dönemdeki 36-69 ay aralığında olan çocukların davranış problemlerine etkisi. (Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Verret, C., Guay, M. C., Berthiaume, C., Gardiner, P., & Béliveau, L. (2012). A physical activity program improves behavior and cognitive functions in children with ADHD: an exploratory study. Journal of Attention Disorders, 16(1), 71-80. https://doi.org/10.1177/1087054710379735
• Von Der Lippe, A. (1999). The impact of maternal schooling and occupation on child-rearing attitudes and behaviours in low income neighbourhoods in cario, egypt. International Journal of Behavioral Development, 23(3), 703-729. https://doi.org/10.1080/016502599383766
• Yaman, B. (2018). Ebeveyn tutumlarının çocukların mizaç özellikleri ve duygu düzenleme becerileri üzerindeki rolü. (Yüksek lisans tezi, Işık Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yavuzer, H. (2017). Çocuk psikolojisi. (41. baskı). Remzi Kitabevi Yayınları.
• Yıldız, S. A. (2004). Ebeveyn tutumları ve saldırganlık. Polis Bilimleri Dergisi, 6(3-4), 131-150.
• Yılmaz, G. (2018). Annelerin özyeterlik algısı ile çocuklarının algıladıkları anne tutumu arasındaki ilişkiler. (Yüksek lisans tezi, Nişantaşı Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yurt, N., & Özyürek, A. (2023). Ebeveyn tutumları ile okul öncesi çocukların sosyal değer kazanımları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 21(45), 129-150. https://doi.org/10.34234/ded.1248344
• Zarbakhsh, M., Hassanzadeh, S., Abolghasemi, S., & Dinani, P. T. (2012). Relationship between perceived parenting styles and critical thinking with cognitive learning styles. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 2(10), 10007-10011.