THE FINANCING OF EDUCATION IN THE OTTOMAN EMPIRE: THE ROLE OF CASH WAQFS IN SUSTAINING THE MADRASA SYSTEM IN 18TH-CENTURY RUMELIA

Year 2025, Volume: 12 Issue: 2, 612 - 643

Mehmet Tuğrul

https://doi.org/10.69878/deuefad.1618235

Abstract

administrative structure and in broader processes of social transformation. The educational mechanism established by this class shaped not only individual career trajectories but also the institutional capacity of the state. In the Ottoman educational system, elites trained through the Enderun and cadres educated within the madrasa network occupied central positions in both governance and scholarly production. While the Enderun operated under the direct patronage and financial support of the sultan, madrasas and primary schools were sustained through the waqf system. Waqfs financed educational institutions, thereby ensuring the sustainability of the educational infrastructure. Deeds of waqf (waqfiyes) constitute critical sources that illuminate the financial and administrative dimensions of this process, offering valuable insights into the functioning of the Ottoman educational system. Within this framework, cash waqfs, as a distinctive component of the waqf system, made significant contributions to education. These waqfs introduced flexibility into the structure by utilizing movable capital in addition to immovable property. Cash waqfs played a key role in ensuring the continuity of the madrasa system by financing a wide range of needs from the construction and maintenance of madrasas to the salaries of mudarris and student stipends. This study examines the financial support provided by cash waqfs to the madrasa system in 18th-century Rumelia, drawing on waqfiyes and archival sources to provide a comprehensive analysis.

Keywords

ottomans , rumelia , ilmiyya , waqf , cash waqf , madrasah

OSMANLI’DA EĞİTİMİN FİNANSMANI: 18. YÜZYIL RUMELİSİNDE MEDRESE SİSTEMİNİN SÜRDÜRÜLMESİNDE PARA VAKIFLARININ ROLÜ

Abstract

Osmanlı ilmiye sınıfı, devletin idarî yapısının teşekkülü ve toplumsal dönüşümde kritik bir rol üstlenmiştir. Bu sınıfın teşkil ettiği eğitim mekanizması, yalnızca kişisel kariyer yollarını değil, aynı zamanda devletin kurumsal kapasitesini de şekillendirmiştir. Osmanlı eğitim sisteminde, Enderun’da özel eğitimden geçen seçkin şahıslar ile medrese sistemi içinde yetişen kadrolar, yönetim ve ilmî faaliyetlerde belirleyici konumda olmuştur. Enderun, padişahın doğrudan himayesinde ve finansal desteğiyle faaliyet gösterirken, medreseler ve mektepler vakıf müessesesi aracılığıyla sürdürülmüştür. Vakıflar, eğitim kurumlarını finanse etmiş, böylece eğitim sisteminin sürdürülebilirliğini sağlamıştır. Vakfiyeler, bu sürecin finansal ve idari boyutlarını detaylandıran önemli kaynaklar olup, Osmanlı eğitim sisteminin işleyişine dair kritik veriler sunmaktadır. Bu bağlamda, vakıf sisteminin önemli bir bileşeni olan para vakıfları, eğitim alanında dikkate değer katkılar sunmuş ve yalnızca taşınmaz mülklerle değil, menkul sermaye ile de vakıf yapısına esneklik kazandırmıştır. Para vakıfları, medrese sisteminin sürekliliğini sağlamış, medreselerin inşa ve iaşesinden, müderrislerin maaşlarına ve öğrenci burslarına kadar geniş bir finansal desteği mümkün kılmıştır. Bu çalışmada, 18. yüzyılda Rumeli’de tesis edilen para vakıflarının medrese sistemine sağladığı finansal destek, vakfiye belgeleri üzerinden incelenerek analiz edilecektir.

Keywords

osmanlılar , rumeli , ilmiye , vakıf , para vakfı , medrese

References

• Alan, E. (2017). Yeni Bir Belgeye Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli Medreseleri ve Müderrisleri. Turkish Studies, 12(1), 1-32.
• Altay, B., M. Bulut (2024). “A Temporal Analysis of Cash Waqf Formation and Capital in the Ottoman Balkans, 1500–1921: Founders’ Titles and Social Status”, Endowment Studies, 8: 55-86. DOI:10.1163/24685968-08120002.
• Babinger, F. (1992). Mehmed the Conqueror and His Time. Princeton University Press.
• Barkan, Ö. L. (1943). Osmanlı İmparatorluğu’nda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Bulut, M. & Korkut C. (2022). The Impact of the Elite (Ulema) Class on the Ottoman Economy: The Case Study of the Cash Waqfs. International Journal of Economics, Management and Accounting 30(1), 27-54. https://doi.org/10.31436/ijema.v30i1.879.
• Bulut, M. & Korkut C. (2019). Ottoman Cash Waqfs: An Alternative Financial System. Insight Turkey, 21/3: 91-111.
• Bulut, M., Çınar, H., Ademi, R., Demir, A., Kudat, A., Doğan, M., Korkut, C., Çam, M., Tuğrul, M. (2019). Osmanlı Dönemi Rumeli Para Vakıfları. İZÜ Yayınları.
• Çınar, H. (2017). Osmanlı Döneminde Rumeli’de Vakıf Paranın Kullandırılmasında Aranan Şartlar. ADAM Akademi, 7/2, 149-165.
• Darling, L. T. (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560-1660. E. J. Brill.
• Faroqhi, S. (1999). The Ottoman Empire and the World Around It. I. B. Tauris.
• Finkel, C. (2007). Osman’s Dream: The History of the Ottoman Empire. Basic Books.
• Hanioğlu, M. Şükrü. (2008). A Brief History of the Late Ottoman Empire. Princeton University Press.
• İnalcık, H. (1959). Ottoman Methods of Conquest. Studia Islamica, 103-129.
• İnalcık, H. (1973). The Ottoman Empire: The Classical Age 1300–1600. Weidenfeld & Nicolson. İpşirli, M. (2000). İlmiye. DİA, 22, 141-145.
• İpşirli, M. (2003). Medrese. DİA, 28, 327-333.
• Jelavich, B. (1983). History of the Balkans. Cambridge University Press.
• Kudat, A. (2017). Para Vakıflarının Para İşletme Yöntemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 7(2), 257 - 271.
• Mazower, M. (2000). The Balkans: A Short History. Random House.
• Necipoğlu, G. (1991). The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire. Reaktion Books.
• Özmucur, S. & Pamuk, Ş. (2002). Real Wages and Standarts of Living in the Ottoman Empire, 1489-1914. The Journal of Economic History, 62/2, 293-321.
• Öztürk, M. (2002). Genel Hatlarıyla Osmanlı Para Tarihi. Türkler, 10, 802-822.
• Pamuk, Ş. (2000). A Monetary History of the Ottoman Empire. Cambridge University Press.
• Pamuk, Ş. (2000). Osmanlı İmparatorluğunda Paranın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Saraybosna Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, V-312.
• Saraybosna Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, Vakıf Sicil: 3, Sayfa: 24-25, Sıra: 630.
• Sahillioğlu, H. (1989). Akçe. DİA, 2, 224-227.
• Shaw, S. J. (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press.
• Štefan, I. (2013). “The Austro-Hungarian Currency Reform of 1892 and its Impact on the Balkans.” Economic and Social History Journal.
• VGMA Defter No: 718, Sayfa: 114-115, Sıra: 4.
• VGMA Defter No: 624, Sayfa: 257, Sıra: 207.
• VGMA, Defter No: 623, Sayfa: 321, Sıra: 328.
• VGMA, Defter No: 623, Sayfa: 338, Sıra: 339.
• VGMA, Defter No: 624, Sayfa: 279, Sıra: 251.
• VGMA, Defter No: 737, Sayfa: 115-119, Sıra: 051.
• VGMA Defter: 625, Sayfa: 109, Sıra: 113.
• VGMA Defter No: 624, Sayfa: 126, Sıra: 074.
• VGMA Defter No: 626, Sayfa No: 275-276, Sıra No: 406.
• VGMA, Defter No: 987, Sayfa: 255, Sıra: 88.
• VGMA Defter No: 624, Sayfa: 521, Sıra: 471.
• VGMA, Defter No: 624, Sayfa: 523-524, Sıra: 473.
• VGMA Defter No: 627, Sayfa: 21, Sıra: 7.
• VGMA Defter No: 624, Sayfa: 402-403, Sıra: 382.
• VGMA Defter No: 626, Sayfa: 692, Sıra: 725.
• VGMA, Defter: 101, Sayfa: 330, Sıra: 9; Defter: 456, Sayfa: 178, Sıra: 32; Defter: 456, Sayfa: 180, Sıra: 33; Defter: 456, Sayfa: 181, Sıra: 34.
• VGMA Defter No: 625, Sayfa: 22-23, Sıra: 023.
• VGMA, Defter No: 627, Sayfa: 154-155, Sıra: 100.
• VGMA Defter No: 628, Sayfa: 503, Sıra: 268.
• VGMA, Defter No: 630-2, Sayfa: 1063-1064, Sıra: 675.
• VGMA, Defter No: 627, Sayfa: 7, Sıra: 2.
• VGMA, Defter No: 987 Sayfa: 55-56, Sıra: 14.
• VGMA Defter No: 628, Sayfa: 662, Sıra: 375.
• VGMA Defter No: 743, Sayfa: 178-180, Sıra: 043.
• VGMA Defter No: 988, Sayfa: 149, Sıra: 064.
• Yediyıldız, B. (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. TTK, Ankara.
• Yediyıldız, B. (2012). Vakıf. DİA, 42: 479-486.