ZİLE-İĞDİR NEKROPOLÜ: İÇ PONTOS BÖLGESİ’NDEN ROMA DÖNEMİ’NE AİT YENİ KAYA MEZAR ÖRNEKLERİ

Year 2025, Volume: 12 Issue: 2, 957 - 982

Şengül Dilek Ful , Hatice Uyanık , Murat Tekin

https://doi.org/10.69878/deuefad.1692233

Abstract

Tokat ilinin Zile ilçesine bağlı bir köy yerleşimi olan İğdir, Zile Dağları’nın güney eteklerindeki verimli araziler üzerinde konumlanmış ve tarihi boyunca farklı kültürlere ev sahipliği yapmıştır. Erken Tunç Çağı’ndan günümüze kadar yerleşim gören İğdir köyünde tespit edilen ve Roma Dönemi’ne ait olan nekropol ile kült alanının yanı sıra Galatepe, Sarıtaş, Kocapınar ve Çatıkkaya’daki arkeolojik veriler, söz konusu dönemde İğdir’in, önemli bir kırsal yerleşim olduğuna işaret etmektedir. Bu makaleye konu olan İğdir Nekropolü, 2017, 2023 ve 2024 yıllarında gerçekleştirilen arkeolojik yüzey araştırmalarımız sırasında detaylı olarak araştırılmıştır. Nekropol alanında hepsi tek odalı olmak üzere 13 oda mezar, 2 arcosoliumlu mezar, 2 khamosorion mezar ve 2 tanesi de büyük oranda toprakla kapanmış durumda olmak üzere toplam 19 kaya mezarı ile bu mezarlarla ilişkili olduğunu düşündüğümüz bir kült alanı bulunmaktadır. İç Pontos Bölgesi’nde nekropol türünde rastlanan ender örneklerden birisi olarak karşımıza çıkan İğdir kaya mezarlarını ele alan bu çalışma ile söz konusu bölgenin Roma dönemi kaya mezar geleneğine katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

Keywords

Zile , İğdir , Kaya mezarı , İç Pontos , Roma Dönemi.

ZİLE-İĞDİR NECROPOLIS: NEW EXAMPLES OF ROMAN ROCK-CUT TOMBS FROM THE INNER PONTUS

Abstract

İğdir village affiliated with the Zile district of Tokat province, is located on the fertile lands at the southern slope of the Zile Mountain and has been home to various cultures throughout history. Archaeological data from Galatepe, Sarıtaş, Kocapınar and Çatıkkaya, as well as the Roman necropolis and cult site in İğdir village, which was inhabited from the Early Bronze Age to the present day, indicate that İğdir was an important rural settlement during this period. The İğdir Necropolis, the subject of this article, was thoroughly studied during our surveys in 2017, 2023, and 2024. Within the necropolis, there are 13 chambered rock-cut tombs, 2 arcosolium tombs, 2 chamosorion tombs, and 2 rock-cut tombs that are largely covered with soil, totaling 19 rock-cut tombs, as well as a cult area that most likely related to these tombs. This article examines the İğdir rock-cut tombs, one of the rare examples of necropolises in the Inner Pontus, aims to contribute to the understanding of the Roman rock-cut tomb tradition in the region.

Keywords

Zile , İğdir , Rock Tombs , Inner Pontos , Roman Period.

References

• Alföldi Rosenbaum, E. (1971). Anamur Nekropolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Alföldi Rosenbaum, E. (1980). The Necropolis of Adrassus (Balabolu) in Rough Cilicia, Österreichische Akademie der Wissenschaften. Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris No: 10.
• Alp, S. (1977). Maşat Höyük’te Keşfedilen Hitit Tabletlerinin Işığı Altında Yukarı Yeşilırmak Bölgesinin Coğrafyası Hakkında. Belleten, XLI/164, 637- 647.
• Arslan, M. (2007). Mithradates VI Eupator: Roma’nın Büyük Düşmanı. İstanbul: Odin Yayıncılık.
• Baldıran, A., Pehlivan, E. (2022). Arcosoliumlu Mezarlar Üzerine Değerlendirme: Lykaonia’dan İki Örnek. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10/33, 153-168.
• Çelgin, A. V. (1990). Termessos Kenti Nekropolleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Doğanay, O. (2009). İsauria Bölgesi Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Dönmez, Ş. (2014). Amaseia Antik Kenti. Amasya: Yar ile Gezdiğim Dağlar. ed. F. Özdem. İstanbul:Yapı Kredi Yayınları. 9-27.
• Durukan, M. (2012). Kappadokia’da Argaios Dağı Çevresinde Hellenistik-Roma Dönemi Mezarları ve Ölü Kültü. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Er, Y., Söğüt, B. (2005). Dağlık Kilikya’da Olba-Diocaesarea Nekropollerindeki Kaya Mezarları. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 5, 97-110.
• Erdoğan, S. (2017). Doğu Anadolu Bölgesi Tek Odalı Kaya Mezarları: Kökeni, Gelişimi ve Mimari Tipolojisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Van.
• Ful, Ş. D., Tekin, M., Temür, A., Susam T., Akın E. S. (2019). Tokat-Zile İlçesi 2017 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 36/3, 119-134.
• Ful, Ş. D., Uyanık, H., Tekin, M., Kalınbayrak Ercan, A. (2024). 2022 Yılı Tokat İli Zile ve Turhal İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 39/3, 365-379.
• Ful, Ş. D., Uyanık, H. ,Tekin, M., Kalınbayrak Ercan, A., (2025). 2023 Yılı Tokat İli Zile ve Turhal İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 40/3. 353-364.
• Gök, M. (2021). Beşeri ve İktisadi Coğrafya Açısından Tokat İli Tarımı: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Ankara: İksad Yayınevi.
• Kortanoğlu, R. E. (2008). Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Dağlık Phrygia Bölgesi Kaya Mezarları. Eskişehir: TC Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Köse, V. (2005). Nekropolen und Grabdenkmäler von Sagalassos in Pisidien in hellenistischer und römischer Zeit SEMA VII. Turnhout: Brepols Publisher.
• Magie, D. (1950). Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ. V. I. Princeton.
• Özçağlar, A. (1989). Zile-Turhal Yöresi'nin Morfografik Özellikleri. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Yay., C.1/S. 1, 185-195.
• Özsait, M. (1982). Anadolu’da Helenistik Dönem. Anadolu Uygarlıkları Görsel Anadolu Tarih Ansiklopedisi. İstanbul: Görsel Yayınlar, 280-324.
• Özsait, M. (2000). 1997 ve 1998 Yılı Tokat-Zile ve Çevresi Yüzey Araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 17/2, 73-88.
• Özsait, M. (2007). 2005 Yılı Tokat İli, Zile ve Turhal İlçeleri Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 24/2, 451-462.
• Özsait, M., Özsait N. (2008). Arkeolojik Verilerin Işığı Altında Zile. Tarihi ve Kültürü ile Zile Sempozyumu. Zile, 9-12 Ekim 2008, 228-236.
• Özsait, M., Özsait, N. (2010). 2008 Yılı Tokat ve Amasya Yüzey Araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 27/2, 195-222.
• Özsait, M., Özsait, N. (2019). An Overview of Iron Age Sites of Zile District. Settlements and Necropoleis of the Black Sea and its Hinterland in Antiquity. Select papers from the third international conference ‘The Black Sea in Antiquity and Tekkeköy: An Ancient Settlement on the Southern Black Sea Coast’. 27-29 October 2017. Tekkeköy, Samsun (Ed. G. R. Tsetskhladze and S. Atasoy). Oxford: Archaeopress Archaeology, 258-271.
• Tamsü-Polat, R. (2018a). Karabacak Köyü Kaya Mezarları. CEDRUS VI, 347-358.
• Tamsü-Polat, R. (2018b). Yazılıkaya/Midas Vadisi Akpara Kale Mezarları. Olba XXVI, 261-284.
• Sancaktar, H., Sezgin, K. (2020). Son Dönem Araştırmaları Işığında Yozgat ve Çevresindeki Kaya Mezarları, CEDRUS VIII, 325-349.
• Strabon, (2000). Antik Anadolu Coğrafyası, (Geographika: XII-XIII-XIV). (Çev. Adnan Pekman). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Tekin, M. (2020). Pontos Bölgesi’nin İç Kesimindeki Kaya Mezar Geleneği Üzerine Bir Değerlendirme (Gaziura ve Zela Örnekleri Üzerinden). Tüba-Ar, 26, 131-147.
• Tekin, M., Uyanık, H., Ful, Ş. D. (2024). MÖ 67 Zela Savaşı’nın Yerine Işık Tutan Bir Kale: Dadasa Kalesi. Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 39/S. 2, 821-843.