DENİZ TİCARETİ HUKUKUNDA KONTEYNERİN BEKLEMESİ VE GECİKMESİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 2, 707 - 776, 26.12.2019

Doğuş Taylan Türkel

https://doi.org/10.33717/deuhfd.644431

Öz

Bu çalışmada deniz ticareti hukukunun güncel sorunlarından biri olan konteynerin beklemesinin ve gecikmesinin hukuki niteliği ile bunların taşıyan lehine doğurduğu haklar Türk hukuku esas alınarak incelenmiştir. Türk borçlar hukukuna göre, konteynerin beklemesi (“demurrage”) alacaklı temerrüdünü, konteynerin gecikmesi (“detention”) ise, borçlu temerrüdünü ortaya çıkarmak- tadır. Çalışmada bu ayrıma bağlı olarak, taşıyan lehine doğan hakların niteliği de incelenmiştir. Bu bağlamda, konteynerin beklemesi sebebiyle taşıyana öde- necek bedelin esas itibariyle gerçek olmayan ceza koşulu niteliğinde olduğunu; buna karşılık, gecikme sebebiyle ödenecek bedelin ise, taşıyanın uğradığı gerçek zarar ile olan ölçüsüne göre ceza koşulu veya götürü tazminat olduğunu ortaya koymaya çalışacağız. Bütün bunların yanında konteynerin beklemesi ve gecik- mesi sebebiyle taşıyan lehine doğan hakların kanuni sınırları da açıklanmış ve son olarak, İngiliz hukukunda MSC Mediterranean Shipping Co SA v. Cottonex Anstalt davasında ortaya konulan görüşler genel olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Konteyner, Bekleme (Demuraj), Gecikme, Serbest Zaman, Taşıyan

A REVIEW ON THE CONTAINER DEMURRAGE AND DETENTION IN MARITIME LAW

Öz

In this study, legal nature of container demurrage and detention, as one of

the current issues of the maritime law, and the carrier's rights occurred as a

result thereof are examined under the Turkish law. According to the Turkish

obligation law, container demurrage constitutes creditor’s default (mora

creditoris); on the other hand, container detention shall be considered as an

obligator’s default (mora debitoris). Depending on this distinction, the legal

nature of the carrier’s rights arising as consequences thereof are also examined

hereinafter. In this context it is to be demonstrated that the charge to be paid to

the carrier due to container demurrage is fundamentally a notional penalty

clause whereas the charge to be paid due to demurrage is either a penalty

clause or liquidated damage depending on the extent of the carrier's actual

damage. Besides all these, limit of the carrier’s rights due to demurrage and

detention of the container is also explained; and, finally, the remarks presented

in the MSC Mediterranean Shipping Co SA v. Cottonex Anstalt case are

discussed in general.

Kaynakça

• Akıncı, S.: Deniz Hukuku - Navlun Mukaveleleri, İstanbul 1968.
• Akkanat, H.: Alacaklı Temerrüdü Dışında Alacaklı Yüzünden Borcun İfa Edilmediği Başlıca Durumlar ve Sonuçlar, İstanbul 1996.
• Aksoy, S.: Deniz Ticareti Hukukunda Konteynerin Taşıyana İadesi ve Konteyner Demurajı, BATİDER 2017, C. 33, S. 1, s. 137-178.
• Algantürk-Light, D.: Konteyner Taşımacılığında Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2017, C. 16, S. 2-3, s. 17-27.
• Antalya, G.: Borçlar Hukuku - Genel Hükümler C. I, İstanbul 2015.
• Oğuz, A.: Pekcanıtez Usûl - Medeni Usûl Hukuku, 15. Bası, İstanbul 2017.
• Atamer, K.: Deniz Ticareti Hukuku C. I, İstanbul 2017. (Anılış: Deniz Ticareti Hukuku C. I)
• Atamer, K.: Deniz Ticareti Hukuku C. II - Gemilerin Eşya Hukuku, 1. Fasikül: Giriş-Temel Kavramlar-Zilyetlik-Kanuni Rehin Hakları, İstanbul 2018.
• Atamer, K.: Deniz Ticareti Hukuku Cilt IV, Deniz İcra Hukuku, 2. Bası, İstanbul 2019.
• Atamer, K.: Tacirler Arasındaki Sözleşmelerde Genel İşlem Koşullarıyla İlgili Hükümler [TBK m. 20-25] Uygulanır Mı?, XXX. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, Bildiriler-Tartışmalar [23 Aralık 2016], Ankara 2017. (Anılış: Tacirler Arasındaki Sözleşmelerde Genel İşlem Koşulları)
• Atamer, K.: Türk Ticaret Kanunu Tasarısına göre Deniz Hukukunda Cebri İcra, İstanbul 2006. (Anılış: Cebri İcra)
• Atamer, K.: Yargıtay Kararları Işığında Deniz Ticareti ve Deniz Sigortası Hukukunda Güncel Sorunlar ve Gelişmeler, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu XIII, 12 Haziran 2009, Bildiriler- Tartışmalar, Ankara 2009, s. 165-274 (Anılış: Güncel Sorunlar)
• Atamer, Y. M.: Ceza Koşulu, Götürü Tazminat, Sorumsuzluk Anlaşması: Hangisi? Karşılaştırmalı Hukuk Işığında Sözleşmenin Yorumlanma- sında Tutamak Noktaları: Atamer, Y. M. / Baş-Süzer, E. / Geisinger, E. (Ed.): Uluslararası İnşaat Sözleşmelerinde Gecikme ve Temerrüt - Değişmeyen Bir Soruna Yeni Yaklaşımlar, İstanbul Uluslararası İnşaat Hukuku Konferansları II (21 Nisan 2017), İstanbul 2018, s. 87-130.
• Atamer, Y.: Genel İşlem Koşulu mu Bireysel Pazarlıkla Kurulan Sözleşme mi? Tüketici ve Tacir İşlemleri Açısından Karşılaştırmalı Olarak Başvurulabilecek Değerlendirme Kriterleri, Yeni Türk Borçlar Kanunu ve Yeni Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu, İstanbul 2013, s. 103-137. (Anılış: Değerlendirme Kriterleri)
• Atamer, Y.: Yeni Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Uyarınca Genel İşlem Koşullarının Denetlenmesi - TKHK m. 6 ve TTK m. 55 f. (1) (f) ile Karşılaştırmalı Olarak, Türk Hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu, Bildiriler-Tartışmalar, 8 Nisan 2011, Ankara 2012, s. 9- 73. (Anılış: Genel İşlem Koşullarının Denetlenmesi)
• Ayan, S.: Genel İşlem Koşulları Yönünden Türk Borçlar Kanunu İle 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un Karşılaştırılması, içinde: Aksoy, H. C. (Ed.): Tüketici Hukuku Konferansı, 5-6 Aralık 2015, Makaleler-Tebliğler, Ankara 2016, s. 105.
• Ayan, S.: İnşaat Sözleşmesinde Yüklenicinin Temerrüdü, Ankara 2008.
• Aydoğdu, M.: 6098 s. Türk Borçlar Kanunu’nda Düzenlenen Genel İşlem Koşullarının Kişi Bakımından Uygulama Alanı, Prof. Dr. Aydın Zevklilere Armağan, E-Journal of Yaşar University 2014, C. 8, Özel Sayı, s. 571-621.
• Aydoğdu, M.: 6098 s. Türk Borçlar Kanunu’nda Düzenlenen Genel İşlem Koşullarının Konu Bakımından Uygulama Alanı, DEÜHFD 2011, C. 13, S. 1, s. 1-50. Aydoğdu, M.: Genel İşlem Koşulları Şerhi (Türk Borçlar Kanunu Madde 20-25), Ankara 2018.
• Aytekin, M. U.: Taşıyanın Navlun Sözleşmesinden Doğan Hakları ve Teminatları, Ankara 2019.
• Becker, H.: Berner Kommentar Band/Nr. VI/1, Allgemeine Bestimmungen, Art. 1-183 OR Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Obligationenrecht, Bern 1945.
• Berger, B.: Allgemeines Schuldrecht, Bern 2008.
• Birinci-Uzun, T.: Götürü Tazminat, Ankara 2015.
• Bozkurt, B.: Container Demurrage: Wait Till When?, ETL 2019, s. 137- 152.
• Çağa, T./Kender, R.: Deniz Ticareti Hukuku C. II - Navlun Sözleşmesi, 10. Bası, İstanbul 2010.
• Çiftçi, P.: Medeni Yargılama Hukukunda İspat Hakkı ve Sınırlamaları, Ankara 2018.
• Deniz, İ: Konteyner Taşımacılığı ve Hukuki Sorunlar, İstanbul 1982.
• Deniz, İ.: Kombine Taşımalarda Taşıyanın Sorumluluğu, Sorumluluk ve Sigorta Hukuku Bakımından Eşya Taşımacılık Sempozyumu, Bildiriler- Tartışmalar (26-27 Ocak 1984), Ankara 1984, s. 173-192.
• Erbaş-Açıkel, A.: Konteyner Taşımacılığında Taşıyanın Sorumluluğunun Sınırlandırılması - Konteyner Klozu, Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2015, C. 3, S. 1, s. 105-123.
• Erdem, M.: Tazminatın Götürü Olarak Belirlenmesi, Gazi Üniversitesi Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu, Ankara 2009.
• Eren, F.: Borçlar Hukuku - Özel Hükümler, 2. Bası, Ankara 2015.
• Eren, F.: Borçlar Hukuku - Genel Hükümler, 21. Bası, Ankara 2017.
• Eren, F.: Sorumluluk Hukuku Açısından Uygun İlliyet Bağı Teorisi, Ankara 1975.
• Feyzioğlu, F. N.: Borçlar Hukuku - Genel Hükümler, C. II, 2. Bası, İstanbul 1977.
• Feyzioğlu, F. N.: Zilyedlikte İadenin Mevzuu ve Şümulü [Hususiyle Ecrimisil Meselesi], 2. Bası, İstanbul 1961.
• Gauch, P./Schluep, W. R./Schmid, J./Rey, H./Emmenegger, S.: Schweizeriches Obligationenrecht Allgemeiner Teil - ohne ausservertragliches Haftpflichtrecht, Band II, 9. Auflage, Zürich 2008.
• Gümüş, M. A.: Borçlar Hukuku - Özel Hükümler, C. II, İstanbul 2012.
• Havutçu, A.: Genel İşlem Şartlarının Sözleşme İle İlişkilendirilmesi, İçeriklerinin Denetlenmesi: Aksoy, H. C. (Ed.): Tüketici Hukuku Konferansı, 5-6 Aralık 2015, Makaleler-Tebliğler, Ankara 2016, s. 75.
• Herber, R.: Seehandelsrecht - Systematische Darstellung, Berlin - New York 1999.
• Herber, R.: Seehandelsrecht - Systematische Darstellung, 2. Auflage, Berlin 2016.
• Herber, R.: Entscheidungen/Seetransport (Thema: §§ 659, 660 Abs. 2, § 607a Abs. 1 HGB, § 280 BGB), TranspR 2011, Heft 3, s. 113-115.
• Herber, R.: Wie lange will sich Deutschland noch ein wirtschaftsfremdes AGB-Recht leisten?, TranspR 2016, Heft 1, s. 1-2.
• Hepgülerler, E.: Yükleme, İstif, Boşaltma, Teslim Aşamalarında Deniz Yoluyla Gerçekleştirilen Konteyner Taşımacılığında Görev Alanların Hukuki Sorumluluğu, Ankara 2011.
• Hsu, M. L.: Haftungsprobleme beim Containerseeverkehr im Seefrachtrecht Taiwans (= Republik China) im Vergleich mit der Bundesrepublik Deutschland, Diss., Hamburg 1995.
• Huguenin, C.: Obligationenrecht - Allgemeiner Teil, 3. Auflage, Zürich 2008.
• Kapancı, K. B.: Götürü Tazminat Anlaşması ve Bunun Ceza Koşulundan Ayırt Edilmesi, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul 2013, s. 655-683.
• Kara, M. S.: Genel İşlem Şartlarına İlişkin Haksız Rekabet Hükümleri, GaziÜHFD, C. 17, S. 1-2, s. 722-742.
• Koç, N.: İsviçre-Türk Hukukunda Alacaklının Temerrüdü, Şartları ve Sonuçları, Ankara 1992.
• Koller, I.: Transportrecht - Kommentar, 6. Auflage, München 2007.
• Kocaağa, K.: Ceza Koşulu (Sözleşme Cezası), Ankara 2018.
• Kender, R./Çetingil, E./Yazıcıoğlu, E.: Deniz Ticareti Hukuku - Temel Bilgiler C. I, 14. Basıdan Tıpkı Bası, İstanbul 2019.
• Kıran, S.: Karayoluyla Eşya Taşımasında Taşıma Ücreti, Ankara 2018. Kirsten, T.: Haftungsprobleme der Haager Regeln im Container-Seeverkehr, Diss., Hamburg 1969.
• Kröger, B.: Haftungsprobleme im Übersee-Container-Verkehr, Schriften des DVIS, Heft 11, Hamburg 1967.
• Kula-Değirmenci, N.: Çoklu Taşıma İşleticisi Olarak Taşıma İşleri Komis- yoncusunun Sorumluluklarına ve Sorumluluk Sigortası Himayesine İlişkin Bir İnceleme, İzmir 2012.
• Kula, N.: Türk Eşya Taşıma Hukuku, Ankara 2018.
• Kuntalp, E.: Bankalar ve Genel İşlem Koşulları, Türk Hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu, Bildiriler-Tartışmalar, 8 Nisan 2011, Ankara 2012, s. 81.
• Mabillard, R.: Rechtsnatur, anwendbare Gesetzbestimmungen und Zulässigkeit der unechten Konventionalstrafe, Aktuelle Juristische Praxis 2005, s. 547-559.
• Nomer-Ertan, F.: Haksız Rekabet Hukuku, İstanbul 2016.
• Nomer, H. N.: Borçlar Hukuku - Genel Hükümler, 14. Bası, İstanbul 2015.
• Oğuzman, M. K./Öz, T. Ö.: Borçlar Hukuku - Genel Hükümler C. 2, 12. Bası, İstanbul 2016.
• Okay, M. S.: Deniz Ticareti Hukuku II, 2. Bası, İstanbul 1971. Önder, S.: Deniz Kira Sözleşmesi, Ankara 2016.
• Önen, T.: Borçlar Hukuku - Genel Kurallar, Ankara 1984.
• Ozanoğlu, H. S.: İstisna ve Özellikle İnşaat Sözleşmelerinde Müteahhidin (Yüklenicinin) Eseri Teslim Zamanında Gecikmesine Bağlanan İfaya Eklenen Cezai Şart (Gecikme Cezası) Kayıtları, GÜHFD 1999, C. 3, S. 1-2, s. 60-118.
• Parlak-Börü, Ş.: Götürü Tazminat Kavramına Genel Bir Bakış, TBB Dergisi 2017, S. 129, s. 195-228.
• Paschke, M.: Oethker, H. (Hrsg.): Handelsgeseztbuch - Kommentar, München 2017.
• Prüßmann, H./Rabe, D.: Seehandelsrecht - Fünftes Buch des Handelsgesetzbuches mit Nebenvorschriften und Internationalen Übereinkommen, 3. Auflage, München 1992.
• Puttfarken, H-J.: Seehandelsrecht, Heildelberg 1997.
• Rabe, D./Bahnsen, K. U.: Seehandelsrecht - Fünftes Buch des Handelsgesetzbuches mit Nebenvorschriften und Internationalen Übereinkommen, 5. Auflage, München 2018.
• Rabe, D.: Das Unternehmensrecht braucht eine neue Architektur, welche im Gegensatz zum Verbraucherschutz nach dem AGB-Recht steht (Ergänzende Anmerkung zur Herber, TranspR 2016, 1 ff), TranspR 2016, Heft 5, s. 191-193.
• Rabe, D.: Seehandelsrecht - Fünftes Buch des Handelsgesetzbuches mit Nebenvorschriften und Internationalen Übereinkommen, 4. Auflage, München 2000.
• Sanlı, K. C.: Hukuk ve Ekonomi Perspektifinden Sözleşme Hukuku ve Sözleşme Yaptırımlarının Ekonomik Analizi, İstanbul 2015.
• Saymen, F./Elbir, H. K.: Türk Borçlar Hukuku, Umumî Hükümler, İstanbul 1966.
• Schwenzer, I.: Schweizerisches Obligationenrecht - Allgemeiner Teil, 5. Auflage, Bern 2009.
• Steenken, J.: Der Containerverkehr aus der Sicht des Deutschen Seerechts, Diss., München 1972.
• Şeker-Öğüz, Z.: Gemi Yönetimi Sözleşmesi, İstanbul 2013. (Anılış: Gemi Yönetim Sözleşmesi)
• Şeker-Öğüz, Z.: Gönderilenin Yükü Almamasına Rağmen Demoraj (Konteyner İşgaliye) Ücretinden Sorumlu Olduğu Yönündeki Yargıtay Uygulaması Üzerine, İÜHFM 2008, C. 76, S. 1, s. 337-342.
• Serozan, R.: Sözleşmeden Dönme, 2. Bası, İstanbul 2007.
• Sevinç-Kuyucu, A.: Gemi Finansmanı Sözleşmeleri, İstanbul 2016.
• Sözer, B.: Gemi, Geminin Mütemmim Cüzü ile Teferruatı ve Bunların Finansal Kiralama Sözleşmesi ile Temini Hâlinde Ortaya Çıkabilecek Sorunlar, İstanbul 2010.
• Tandoğan, H.: Borçlar Hukuku - Özel Borç İlişkileri, C. II, 5. Bası, İstanbul 2010.
• Tandoğan, H.: Mukayeseli Hukuk ve Hususiyle Türk-İsviçre Hukuku Bakımından Vekâletsiz İş Görme, İstanbul 1957.
• Tandoğan, H.: Türk Mes’uliyet Hukuku, Ankara 1961.
• Taşpınar, S.: Medeni Yargılama Hukukunda İspat Sözleşmeleri, Ankara 2001.
• Tekelioğlu, N.: İnşaat Sözleşmelerinden Cezai Şart ve Götürü Tazminat, YBHD 2017, S. 2, s. 159-186.
• Tekinay, S. S./Akman, S./Burcuoğlu, H./Altop, A.: Tekinay Borçlar Hukuku - Genel Hükümler, 7. Baskı, İstanbul 1993.
• Tercier, P./Pichonnaz, P./Develioğlu, H. M.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2016.
• Topçuoğlu, M.: Genel İşlem Şartları ile Rekabet İhlâlleri ve Sonuçları, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2015, C. 19, S. 4, s. 3-70.
• Topuz, M.: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde Genel İşlem Koşullarının Kapsam (Yürürlük) Denetimi, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul 2013, s. 1138-1174.
• Tunçomağ, K.: Türk Hukukunda Cezai Şart, İstanbul 1963.
• Türkel, D. T.: Taşıyanın Navlun Sözleşmesinden Doğan Alacakları İçin Eşya Üzerindeki Hapis Hakkı İle Teslimden Sonraki Rehin Hakkı, BATİDER 2018, C. 34, S. 2, s. 353-439.
• Türkel, D. T.: Taşıyanın Tedarik Ettiği Konteynerin Yüke Elverişsizli- ğinden Kaynaklanan Zıya ve Hasardan Doğan Sorumluluğu, DEÜHFD 2019, Prof. Dr. Durmuş Tezcan Armağanı, C. 21, Özel Sayı, s. 2469- 2544.
• Ülgener, M. F.: Sürastarya Süresi ve Ücreti, Ankara 1993.
• Ülgener, M. F.: Çarter Sözleşmeleri II, Zaman Çarteri Sözleşmeleri, İstanbul 2016.
• Ülgener, M. F.: Çarter Sözleşmeleri I - Genel Hükümler ve Sefer Çarteri Sözleşmesi, 2. Bası, İstanbul 2017.
• Uzunallı, S.: Genel İşlem Şartlarının Haksız Rekabet Hükümleriyle Denetlenmesi, Prof. Dr. Ersin Çamoğlu’na Armağan, İÜHFM 2013, C. 71, S. 2, s. 383-420.
• von Thur, A./Escher, A.: Allgemeiner Teil des Obligationenrechts, Band II, Zürich 1974.
• Weber, R. H.: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Das Obligationenrecht, Band VI, Artikel 68-96 OR, 2. Auflage, Bern 2005.
• Weber, R. H.: Honsell, H./Vogt, N. P./Wiegand, W. (Hrsg.): Basler Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Obligationenrecht I - Art. 1-529 OR, 4. Auflage, Basel 2007, Vor. zu Art. 419-424.
• Wüstendörfer, H.: Neuzeitliches Seehandelsrecht - mit besonderer Berücksichtigung des angloamerikanischen und des internationales Rechts, 2. Auflage, Tübingen 1950.
• Yağcıoğlu, A. H.: Yeni İsviçre Haksız Rekabet Kanunu’nda Genel İşlem Koşullarının Açık İçerik Denetimi (UWG Art. 8), Prof. Dr. Aydın Zevklilere Armağan, E-Journal of Yaşar University 2014, C. 8, Özel Sayı, s. 3057-3098.
• Zschoche, D.: Die Per-Package-Limitation beim Transport in Containern, NJW 1978, Heft 48, s. 2421-2425.