Farklı Kronik Hastalığı Olan Bireylerin Öz-Etkililik Düzeylerinin Karşılaştırılması

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 4, 263 - 273, 01.11.2018

Yasemin Şadiye Ceyhan Ayla Ünsal

Öz

ÖzGiriş: Kronik hastalıklar bireylerin Öz-Etkililik (ÖE) düzeylerini etkilemektedir. Öz-Etkililik ise bireyin hastalığı ile başa çıkabilmesi için kendisine olan inancıdır. Amaç: Araştırma, farklı kronik hastalığı olan bireylerin öz-etkililik düzeylerini karşılaştırmak amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Yöntem: Örneklemi; Kronik Kalp Yetmezliği (KKY), Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH), Diabetes Mellitus (DM), artrit ve Kronik Böbrek Yetmezliği (KBY) tanısı alan hastalardan 40’ar olmak üzere toplamda 200 birey oluşturmuştur. Veriler; Hasta Tanıtım Formu ve Kronik Hastalıklarda Öz-Etkililik Ölçeği (KHÖÖ) ile toplanmış ve sayı, yüzde ortanca analizleri ile değerlendirilmiştir. Bulgular: Bireylerin %59.5’i 45-64 yaş aralığında, %75’i kadın, %71’i 1-10 yıldır tanı almış ve %65.5’inin ek hastalığı mevcuttur. Sözü edilen kronik hastalıklardan kronik obstrüktif akciğer hastalığı başta olmak üzere çalışmadaki beş kronik hastalığa sahip bireylerin hepsinin öz-etkililik algısı düşük bulunmuştur. Bireylerin hastalıkları ile ölçek alt boyutları incelendiğinde; toplamda 10 alt boyutu olan ölçeğin bir, iki ve yedinci alt boyutları hariç diğerleri arasında anlamlı ilişki saptanmıştır. Çalışmada farklı kronik hastalıklardaki bazı değişkenlerin de öz-etkililik algısını etkilediği bulunmuştur. Sonuç: Çalışma sonucunda ölçek alt boyutlarının genelinde kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan bireylerin en düşük, artritli bireylerin ise en yüksek öz-etkililik puan ortalamasına sahip olduğu bulunmuştur. Ölçek alt boyutlarından düzenli bir şekilde spor yapma en düşük, doktorla iletişim ise en yüksek puan ortalamasına sahip olan alt boyutlar olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kronik Hastalık, Öz-Etkililik, Hemşirelik.

Comparison of the Self-Efficacy Level of the People with Different Chronic Diseases

Öz

AbstractComparison of the Self-Efficacy Level of the People with Different Chronic DiseasesBackground: Chronic diseases affect the self-efficacy (SE) level of the people. Self-efficacy is the self-belief of the person to cope with the disease. Objectives: The research is done descriptively to compare the Self-efficacy level of the people with different chronic diseases. Methods: The sample is composed of 200 people with 40 patients for each diagnosis of Chronic Heart Failure (CHF), Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD), Diabetes Mellitus (DM), arthritis and Chronic Kidney Failure (CKF). The data is collected by means of Patient Identification Form and Self-efficacy Scale for Chronic Diseases (SSCD), and evaluated with number, percentage and median analysis. Results: 59.5% of the people are between the ages of 45-64, 75% of them are women, 71% of them are diagnosed for 10 years and 65.5% of them have other diseases. It is found that Self-efficacy perception of all the diseases aforesaid, particularly the Chronic Obstructive Pulmonary Disease’s, is low. Analyzing the diseases of the people and sub-dimensions of the scale, it is found that except for the first, second and seventh sub-dimension of the scale with ten sub-dimensions in total there is a significant relation among the others. In the study, it is detected that some variables of different chronic diseases affect Self-efficacy perception. Conclusion: With the study it is found out that for most sub-dimensions of the scale the people with Chronic Obstructive Pulmonary Disease have minimum and the people with arthritis have maximum Self-efficacy point average. Of all the sub-dimensions of the scale doing sports regularly is the sub-dimension with minimum point average and communication with the doctor is the sub-dimension with maximum point average.

Anahtar Kelimeler

Chronic Diseases, Self-Efficacy, Nursing.

Kaynakça

• Akdemir, N., & Birol, L. (2003). İç hastalıkları ve hemşirelik bakımı (Yayın No: 2, sy. 780). İstanbul: Vehbi Koç Vakfı SANERC.
• Akpolat, T., Ulaş, C., & Süleymanlar, G. (2007). Nefroloji el kitabı (4. Baskı, sy. 1-21,283-363). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
• Aksayan, S., & Gözüm, S. (1998). Olumlu sağlık davranışlarının başlatılması ve sürdürülmesinde öz-etkililik (kendini etkileme) algısının önemi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2, 35-42.
• Ala, A., Timothy, A., Melanie, C., & Leanne, R. (2011). Noncommunicable Diseases Country Profiles 2011. France: WHO Report.
• Aras, A., & Tel, H. (2008). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan hastalarda algılanan sosyal destek ve ilişkili faktörlerin belirlenmesi. Türk Toraks Derneği, 10, 63-68.
• Ay, F. A. (2008). Mesleki temel kavramlar. İçinde Ay, F. A. (Editör). Temel hemşirelik kavramlar, ilkeler, uygulamalar (2. Baskı, sy. 35-36).
• İstanbul: Medikal Yayıncılık. Babacan, E., & Alıcı, S.U. (2008). Hemşirelerin hasta eğitimi ile ilgili düşünce ve uygulamaları. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 5, 29-36.
• Badır, A. (2010). Kalp hastalıklarına bağlı komplikasyonlar. İçinde Karadakovan, A. ve Eti Aslan, F. (Editörler). Dahili ve cerrahi hastalıklarda bakım (sy. 559-576). Adana: Nobel Kitabevi.
• Badır, A. (2012). Kronik kalp yetersizliği ve bakım. İçinde Durna, Z. (Editör). Kronik hastalıklar ve bakım (sy. 147-160). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
• Bandura, A. (1991). Self-efficacy mechanism in physiological activation and health promoting behavior. In Madden J. (Ed.). Neurobiology of learning, emotion and affect (pp. 229-270). New York: Raven.
• Bandura, A. (1999). Social cognitive theory: An agentic perpective, Asian Journal of Social Psychology, 2, 21-41.
• Bandura, A. (2002). Self-efficacy. Encyclopedia of Human Behavior, 4, 71-81.
• Birol, L. (2005). Solunum sistemi hastalıkları ve hemşirelik bakımı. İçinde İç hastalıkları ve bakımı (sy.309-396). Ankara: Sistem Ofset.
• Bulduk, S., & Erdoğan, S. (2008). Reliability and validity of a self-efficacy scale for AIDS prevention among Turkish university students. International Journal of Human Sciences, 5, 1-17.
• Can, S., & Ersöz, G. (2013). Tip 2 daibetes mellitus tedavisinde egzersizin yeri ve önemi. Türkiye Klinikleri Spor Bilimleri Dergisi, 5, 29-38.
• Centers for disease control and prevention. (2014). Erişim: 13.05.2017. http://www.cdc.gov/chronicdisease/overview/index.htm?s_cid=ostltsdyk_govd_203
• Ceyhan, Y. Ş. & Ünsal, A. (2017). The validity and reliability study of self-efficacy scale on the people with chronic dieases. Hemşirelikte Araştırma Ve Geliştirme Dergisi, 19, 1-13.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences (2nd ed., pp. 1-17). Hillsdale, NJ: Lawrence Earlbaum Associates.
• Çalık Kütükcü, E., Arıkan, H., Sağlam, M., Vardar Yağlı, N., İnal İnce, D., Öksüz, Ç., ve ark. (2015). Kronik obstrüktif akciğer hastalarında çok boyutlu hastalık şiddeti ve günlük yaşam aktiviteleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal Of Exercise Therapy And Rehabilitation, 2, 53-60.
• Çelik, P., Esen, A., Akın, M., İçelli, İ., & Yorgancıoğlu, A. (1998). Kronik obstrüktif akciğer olgularında depresyon. Solunum Hastalıkları, 9, 25-32.
• Çevik, Ü. (2011). Astımlı çocuk ve adölesanlara verilen eğitimin öz-etkililik ve hastalığın seyrine etkisi. Hemşirelik Programı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Erzurum, Türkiye.
• Çil, E., Kimya, Y., Heper, C., Sunay, B., Heper, Y., Sivrioğlu, K., ve ark. (2002). Multidisipliner kardiyoloji (sy. 645). Bursa: Nobel&Güneş.
• Dahlen, I., & Jansob, C. (2000). Anxiety and depression are related to the outcome of emergency treatment in patients with obstructive pulmonary disease. Chest, 122, 1633-1637.
• Decramer, M., Rennard, S., Troosters, T., Mapel, DW., Giardino, N., Mannino, D., et al. (2008). COPD as a lung disease with systemic consequences: Clinical impact, mechanisms, and potential for early intervention. COPD: Journal of Chronic Obstructive Pulmonary Disease, 5, 234-256.
• Demir, G., Akkoca, Ö., Doğan, R., Saryal, S., & Karabıyık, G. (2003). KOAH’ta dispne ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 51, 365-372.
• Dowson, C. A., Town, G. I., Frampton, C., & Mulder, R. T. (2004). Psychopathology and illness beliefs influence COPD self-management. Journal of Psychosomatic Research, 56,333-340.
• Ekren, P. K., & Gürgün, A. (2013). KOAH’ta pulmoner rehabilitasyon: Kime, ne zaman, nasıl?. Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi, 1, 124- 135.
• Erdoğan, S. (2002). Diyabet hemşireliği (sy. 205). İstanbul: Tavaslı Matbaacılık.
• Ergün, A., Eti Aslan, F., Vatan, F., Olgun, N., & Kuğuoğlu, S. (2010). Sağlık bakımında gelişmeler ve bakım uygulamaları. İçinde Karadakovan, A. Ve Eti Aslan, F. (Editörler). Dahili ve cerrahi hastalıklarda bakım (sy.1-21). Adana: Nobel Kitabevi.
• Gözüm, S., & Aksayan, S. (1999). Öz-etkililik-yeterlilik ölçeğinin Türkçe formunun güvenirlik ve geçerliliği. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2, 21-34.
• Gülseven, B., & Oğuz, S. (2011). Kronik durumlar. İçinde Karadakovan A. & Eti Aslan, F. (Editörler). Dahili ve cerrahi hastalıklarda bakım (sy.105-117). İstanbul: Nobel Kitabevi.