Lise Öğrencilerinin Güneşten Korunma Özyeterlilik ve Algılarının Güneşten Korunma Davranışlarına Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 2, 124 - 133, 15.04.2021

Aslı Akdeniz Kudubeş , Murat Bektaş , Selin Karakurt

https://doi.org/10.46483/deuhfed.767796

Öz

Giriş: Adölesanlarda cilt kanseri gelişimine neden olabilecek risklerin ve güneşten korunma davranışlarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi önem taşımaktadır. Amaç: Bu çalışma, lise öğrencilerinin güneşten korunma özyeterlilik ve algılarının güneşten korunma davranışlarına etkisini belirlemek amacıyla tanımlayıcı-kesitsel olarak yapılmıştır. Yöntem: Araştırma, Şubat-Nisan 2019 tarihleri arasında Türkiye'deki iki lisede öğrenim gören 846 öğrenci ile gerçekleştirildi. Araştırma verilerinin toplanmasında; Tanıtıcı Bilgi Formu, Güneşten Korunma Davranış Ölçeği, Güneşten Korunma Karar Dengesi Ölçeği ve Güneşten Korunma Öz Yeterlilik Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma verilerinin analizinde ise SPSS ve AMOS paket programlarından yararlanılarak Pearson korelasyon analizi, doğrusal regresyon analizi ve yapısal eşitlik modeli kullanılmıştır. Bulgular: Çoklu regresyon analizinde değişkenler arasındaki ilişkiye göre bir model oluşturulmuştur. Modelde lise öğrencilerinin güneşten korunma özyeterlilik ve algıları, güneşten korunma davranışlarının %33.6’sını açıklamaktadır. Güneşten Korunma Karar Dengesi Ölçeği zarar algısı (p> .05) dışındaki tüm faktörlerin güneşten korunma davranışlarını istatistiksel olarak anlamlı şekilde etkilediği bulunmuştur. Yapısal eşitlik modeline göre, modelin uyum indeksleri .91'den büyük olduğu bulunmuştur. Sonuç: Adölesanların özyeterlilik düzeyleri ve yarar-zarar algıları arttıkça, güneşten korunma davranışlarını sergileme olasılıkları da artmaktadır. Adölesanların eğitiminde, öz yeterliklerini ve karar denge algılarını artıracak müdahalelerden oluşan eğitim programlarının tasarlanması ve yaygınlaştırılması önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Lise Öğrencisi, Adölesan, Güneşten Korunma, Güneşten Korunma Davranışı, Cilt Kanseri

The Effect of High School Students’ Self-Efficacy and Perceptions for Sun Protection on Their Sun Protection Behaviors

Öz

Background: It is important to identify the risks that may cause skin cancer development in adolescents and the factors affecting sun protection behaviors. Objectives: This study was carried out in a descriptive and cross-sectional design to determine the effect of high school students’ self-efficacy and perceptions for sun protection on their sun protection behaviors. Methods: The study was conducted from February to April 2019 with 846 students from two high schools in Turkey. The data of the study were collected using a personal information form, the Sun Protection Behavior Scale (SPBS), the Decisional Balance Scale (DBS) for Sun Protection, and the Self-Efficacy Scale for Sun Protection (SES). The data were analyzed through SPSS and AMOS software packages using Pearson’s correlation analysis, the linear regression analysis, and the structural equation model. Results: In the multiple regression analysis, a model was created according to the relationship between the variables. In the model, high school students’ self-efficacy and perceptions for sun protection explained 33.6% of their sun protection behaviors. It was found that all the factors except for DBS cons perception (p> .05) had a statistically significant effect on students’ sun protection behavior. According to the structural equation model, the fit indices of the model were found to be greater than .91. Conclusion: As adolescents’ self-efficacy levels and perceptions of the pros and cons increase, their likelihood of exhibiting sun protection behaviors increases as well. In adolescent training, it is important to design and disseminate educational programs consisting of interventions that will increase adolescents’ self-efficacy and perceptions of decision-making.

Anahtar Kelimeler

High School Student, Adolescent, Sun Protection, Sun Protection Behaviours, Skin Cancer

Kaynakça

• 1. Ultraviolet radiation and the INTERSUN program, World Health Organization (WHO), 2012. URL: http://www.who.int/uv/faq/ skincancer/en/index1.html. Erişim Tarihi: 01.07.2020.
• 2. Reports Largest One-year Drop in Cancer Mortality, American Cancer Society, Facts & Figures 2020. URL: https://www.cancer.org/latest-news/facts-and-figures-2020.html. Erişim Tarihi: 01.07.2020.
• 3. Gültekin M, Boztas G. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kanser Daire Başkanlığı Türkiye Kanser İstatistikleri. 2014. URL: http:// kanser.gov.tr/Dosya/ca_istatistik/2009kanseraporu.pdf. Erişim Tarihi: 01.07.2020.
• 4. Wehner MR. Sunscreen and melanoma prevention: Evidence and expectations. The British Journal of Dermatology 2018; 178(1): 15.
• 5. Glenn BA, Lin T, Chang LC, Okada A, Wong WK, Glanz K et al. Sun protection practices and sun exposure among children with a parental history of melanoma. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2015;24(1): 169-177.
• 6. Sümen A, Öncel S. Deri kanseri ve güneşten korunmaya yönelik öğrencilerle ilgili yapılan çalışmalar: Literatür incelemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi 2014; 7(2): 78-91.
• 7. St. George SM, Wilson DK, Van Horn ML. Project SHINE: Effects of a randomized family-based health promotion program on the physical activity of African American parents. J Behav Med 2018;41:537-549.
• 8. Prochaska JJ, Spring B, Nig CR. Multiple health behavior change research: an introduction and overview. Preventive Medicine 2008;46(3):181-188.
• 9. Prochaska JO, Reddin CA, Evers KE. The transtheoretical model and stages of change. Health Behavior: Theory, Research, and Practice 2015:125-148.
• 10. Grossman DC, Curry SJ, Owens DK, Barry MJ, Caughey AB, Davidson KW et al. Behavioral counseling to prevent skin cancer: US Preventive Services Task Force recommendation statement. Jama 2018; 319(11): 1134-1142.
• 11. Aygun O, Ergun A. Decisional balance and self-efficacy for sun protection: Measurement among Turkish adolescents. Nursing Research 2014;63(5):309-319.
• 12. saes da Silva E, Tavares R, da silva Paulitsch F, Zhang L. Use of sunscreen and risk of melanoma and non-melanoma skin cancer: a systematic review and meta-analysis. European Journal of Dermatology 2018; 28(2): 186-201.
• 13. Aygün Ö, Ergün A. Investigation of 6-8. grades secondary school students of the sun protection behaviors in Sakarya province. TAF Preventive Medicine Bulletin 2016;15:312-321.
• 14. Maddock JE, Ross JS, Redding CA, Meier KS, Velicer WF, Prochaska JO. Development of transtheoretical model constructs for sun protection behaviors among adolescents. Ann Behav Med 1998;20(Poster):S208.
• 15. Aygun O, Ergun A. Validity and reliability of sun protection behavior scale among Turkish adolescent population. Asian Nurs Res (Korean Soc Nurs Sci) 2015;9(3):235-242.
• 16. Velicer WF, DiClemente CC, Ross JS, Prochaska JO. Relapse situations and self-efficacy: An integrative model. Addictive Behaviors 1990; 15:271–283.
• 17. Zhou H, Deng Z, Xia Y, Fu M. A new sampling method in particle filter based on Pearson correlation coefficient. Neurocomputing 2016; 216: 208-215.
• 18. Sunscreen FAQS, The American Academy of Dermatology. URL: https://assets.ctfassets.net/1ny4yoiyrqia/4xAHF2HbKPsmHnL0CTZcFS/b5e2a00d2376dc596088f764e8a1f0f0/Sunscreen_FAQ_5-19.pdf. Erişim Tarihi:29.06.2020
• 19. Jones SE, Guy GP. Sun safety practices among schools in the United States. JAMA Dermatology 2017; 153(5): 391-397.
• 20. Guy GP, Berkowitz Z, Jones SE, Watson M, Richardson LC. Prevalence of indoor tanning and association with sunburn among youth in the United States. JAMA Dermatology 2017; 153(5): 387-390.
• 21. Kline RB. Principles and Practice of Structural Equation Modeling. Fourth Edition. Guilford Publications; 2015.
• 22. Özdamar K. Paket Programları ile İstatiksel Veri Analizi-II. 10. Basım. Eskişehir: Nisan Kitabevi; 2017.
• 23. Civelek M. Yapısal Eşitlik Modellemesi Metodolojisi. 1. Basım. İstanbul: Beta Yayınları; 2018