SİCİLL-İ AHVÂL DEFTERLERİNE GÖRE SÜRMENE DOĞUMLU DEVLET MEMURLARININ BİYOGRAFİLERİNE DAİR BİR DEĞERLENDİRME (1879-1909)

Year 2023, , 1096 - 1139, 15.09.2023

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1259600

Abstract

Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu’nda memurluk vazifesini üstlenmiş devlet adamlarının biyografilerini içeren Sicill-i Ahvâl Defterlerinden tespit edilen Sürmene doğumlu devlet adamlarının hayat hikayeleri ele alınmıştır. Bu bağlamda, Sürmene kâza merkezi ile kâzanın idari yapısı içerisinde bulunan köylerde doğmuş yirmi beş memur tespit edilmiştir. Çalışmada bu memurların doğum yılları ve yerleri, şöhretleri, isimleri, lakapları, unvanları, eğitim durumları, vazifelendirildikleri görevler, aldıkları maaşlar, başarılarından dolayı almış oldukları ödül ile usulsüz girişimler neticesinde haklarında verilen cezalara dair bilgiler aktarılmıştır. Ayrıca babalarının isim, şöhret, unvan ve icra etmiş oldukları son görevlerine dair bilgilere yer verilmiştir. Kayıtlarda geçen bu tür bilgiler imkanlar dahilinde değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu çerçevede yürütülen çalışmada, Sürmene doğumlu memurların sosyal kökenleri, eğitim durumları, istihdam sahaları, başarı ile yasadışı girişimleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda Osmanlı Arşivinde yer alan Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri, Memur Sicil Zarfları ve Şûrâ-yı Devlet Sicillerinden istifade edilmiştir. Ayrıca araştırmada inceleme eserlerden de yararlanılarak bu alanda literatüre katkı sağlanması hedeflenmiştir.

Keywords

Sicill-i Ahvâl Defterleri, Sicil, Memur, Sürmene, Biyografi.

AN EVALUATION ON THE BIOGRAPHIES OF GOVERNMENT OFFICERS BORN IN SURMENE ACCORDING TO THE SİCİLL-İ AHVÂL REGISTERS (1879-1909)

Abstract

This study addressed the life stories of Sürmene-born statesmen identified in Sicill-i Ahvâl Defterleri (Ottoman Employment Record Books) containing the biographies of state officials who occupied the civil servant position in the Ottoman Empire. In this respect, 25 civil servants who were born in downtown Sürmene and villages located within the administrative domain of Sürmene town were identified. The study presented information about these civil servants’ birth dates, birthplaces, reputations, names, nicknames, titles, and education levels as well as duties assigned to them, salaries earned by them, rewards granted to them due to their achievements, and penalties imposed on them because of their wrongful initiatives. Besides, information about their fathers’ names, reputations, and titles as well as the last duties conducted by their fathers was given. Such sort of information included in the records was evaluated within the context of available means. The study performed in this framework endeavored to unveil Sürmene-born civil servants’ social origins, education levels, areas of employment, achievements, and illegal initiatives. To this end, the Employment Record Books of the Ottoman Ministry of Interior, Civil Servant Record Envelopes, and Şûrâ-yı Devlet Sicilleri (Ottoman State Council Records) in Ottoman archives were utilized. The research targeted to contribute to the relevant literature in the field also by making use of review studies.

Keywords

Ottoman Employment Record Books, Employee Record, Civil Servant, Sürmene, Biography.

References

• Dâhiliye-Defterler (DH. SAİDd.): 1/9, 8/13, 8/621, 11/317, 12/99, 13/207, 54/141, 71/125, 93/367, 109/227, 113/397, 118/441, 118/393, 125/165, 127/93, 128/147, 129/239, 132/33, 132/153, 134/109, 161/301, 165/81, 167/361, 169/205, 174/321, 179/331, 183/131, 193/95.
• Dâhiliye-Memur Sicil Zarfları (DH. SAİDd. MEM.): 1/3, 29/6. Şurâ-yı Devlet Sicilleri (ŞD. SAİD.): 7/13, 14/2.
• Arı, F. (2021). Osmanlı İlmiye Teşkilâtında Kadı ve Müderrislerin İstihdamı (1756-776). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• Aksoy, F. (1992). Doğu Karadeniz Bölgesinde Bir Kıyı Yerleşiminin İncelenmesi Sürmene. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aktürk, S. (2018). Sicill-i ahval kayıtlarına göre Midyatlı memurlar, Tarih Okulu Dergisi, 11(XXXV), 726-748.
• Akpınar, M., (1998). Reji İdaresi (1908-1925). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Asoğlu, İ. (2018). Osmanlı son döneminde Urfa’da bir Ermeni yerleşkesi: Telfutur mahallesi ve sakinleri, Turkish Studies History, 13 (24), 17-32.
• Atam, Ş. (2018). Osmanlı Devleti’nde Niğdeli gayr-i müslim memurlar, Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 211-228.
• Ay, N. (2001). Tanzimattan sonra mali hukukumuzda meydana gelen gelişme ve değişimler, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9 (3-4), 173-188.
• Aygün, N. (2009). Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında Karadeniz’in güney kesiminde iktisadi faaliyetler, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 6 (23), 41-76.
• Aydın, Y. E. (2017). 19. yüzyıl’da Doğu Karadeniz’in küçük limanlarındaki ve iskelelerindeki ticari faaliyetler, VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu, 33-50.
• Ayönü, Y. (2008). Türkiye Selçuklu Devleti ile Trabzon İmparatorluğu arasında karadeniz bölgesindeki hakimiyet mücadeleleri (1204/1243), Tarih İncelemeleri Dergisi, 23 (1), 15-36.
• Bal, M. A. (2011). Trabzon’un Rus donanmasınca bombardımanı ve bombardımanın trabzon’a etkileri (1914-1916), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 27 (81), 545-576.
• Bal, M. A. (2016). Birinci Dünya savaşı’nda trabzon araklı’da yaşanan işgal olayları ve işgal acıları (1914-1918), Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 15 (30), 31-58.
• Bal, M. A. & Dağdelen, İ. (2012). Osmanlı Arşiv Belgelerindeki Trabzonlu Devlet Adamları ve Bürokratlar (1879-1909). İstanbul: Trabzon Kitaplığı.
• Başaran, M. (2013). Sicill-i ahval defterlerine göre Bergama doğumlu memurlar (1827-1892), Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVVIII(1), 77-103.
• Başaran, M. (2018). Sicill-i ahval defterlerinde kuşadası doğumlu memurlar (1826-1885), mustafa yıldırım, kemal ramazan haykıran, (Ed.), Çaka Bey’den Günümüze Kuşadası ve Çevresinde Türk Tarihi, İçinde, Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları, Aydın.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (2010). İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Bay, A. & Eker, O. (2018). Sicill-i ahval defterlerine göre Batumlu Osmanlı alimleri, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 83-114.
• Bilgin, M. (1990). Sürmene Tarihi. İstanbul: Sürmene Belediyesi Kültür Yayınları.
• Bilirli, T. (2020). Bolulu Devlet Adamları Sicill-i Ahval Defterlerine Göre. İstanbul: ARK Kitapları.
• Bozkurt, N. (2011). Sicill-i ahval defterlerine göre Simavlı memurlar, Akademik Bakış Dergisi, 27, 1-12.
• Coşar, M. (2016). Bir kıyamet provası: göçe sürgün hayatlar, Göç Dergisi, 3 (2), 166-174.
• Çakaloğlu, C. (2004). Sicill-i ahval kayıtlarına göre Osmanlı Devleti’ndeki Manisalı mülki amirler, Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 25, 221-242.
• Çakıcı, N. (2018). Cumhuriyet’in ilk yıllarında Trabzon’un nüfusuna dair bir değerlendirme, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4 (6), 331-345.
• Çavdar, N. (2018). Sicill-i ahval defterlerine göre Osmanlı Devleti’nin son döneminde Muşlu memurlar (1879-1909), 203-213. Tarih ve Kültür Bağlamında Muş Uluslararası Sempozyumu, 10-12 Mayıs 2018, Haz. Arzu Güneç Saygın, Murat Saygın, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Çavdar, N. & Çelikkut, E. (2020). XIX. yüzyıl’ın ikinci yarısında Kıbrıslı memurlar örneğinde prosopografik bir değerlendirme, ÇAKÜK Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (1), 353-375.
• Çetin, A. (2005). Sicill-i ahval defterleri ve dosyaları hakkında bir araştırma, Vakıf Dergisi, 29, 87-104.
• Çoban, H. (2023). Osmanlı taşrasında mahkûm olmak: Ergani Madeni Umumi hapishanesi üzerine bir inceleme (1850-1920), Asia Minor Studies, 11 (1), 70-90.
• Dağ, M. (2021). XX. yüzyıl başlarında Reji İdaresi’nde kayıt dışı ekonomi davası: Menbiç Reji Memurluğu örneği (1910-1911), Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (2), 207-228.
• Dağ, M. (2022). Osmanlı taşrasında yabancı sermaye yatırımı: Siverek Düyûn-ı Umûmiyye Müdürlüğü ile Reji Memurluğu (1881-1925), Bingöl Araştırmaları Dergisi, 8 (2), 59-78.
• Dağdelen, İ. (2004). Sicill-i Ahval Defterlerinde Ünye Doğumlu Osmanlı Devlet Adamları. İstanbul: Ünyeliler Derneği Yayınları.
• Değirmendere, M. (2015), Osmanlı Devleti Taşra İdaresindeki Dönüşümün Valilik Kurumu Üzerindeki Yansımaları (Hüdavendigar Eyaleti Örneği 1839-1908), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Demirci, S. & Saraç, H. (2012). XIX. yüzyılda Trabzon eyaletinin idari birimi olarak Atina/Pazar kazası, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 1-14.
• Deveci Bozkuş, Y. (2020). Sicill-i Ahval kayıtlarına göre Afyonkarahisar doğumlu Ermeni memurlar, Tarih ve Gelecek Dergisi, 6 (1), 13-25.
• Diloğlu, H. (2021). Sicill-i Ahval Kayıtlarına Göre Üsküp Doğumlu Memurlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Doğantekin, R. (2017). Sicill-i ahval kayıtlarına göre Kars doğumlu memurlar (1879-1909), Kafdağı Dergisi, 2 (2), 97-125.
• Efe, A. (2013). Sicill-i ahval kayıtlarına göre Payaslı memurlar, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (23), 181-194.
• Efe, H. & Kızıl, M. (2018). Osmanlı’nın kuzey ve doğu politikası ve Rusya’nın sıcak denizlere inme politikası kapsamında şekillenen doğu politikası, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9 (17), 197-334.
• Emecen, F. (1988). Ağnam Resmi, 1, 478-479, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayınları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Erdoğan, S. (2021). Sicill-i ahval defterlerine göre Hakkâri doğumlu memurlar, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XIV(1), 122-138.
• Erkan, Ü. (2018) Türk Yurdu Dergisinde iktisat yazılarının analizi (1911-1931), Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3 (1), 13-30.
• Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Erüz, C., Peşman, E. & Köse, E. (2015). Trabzon Hyssus Limanı (Sürmene-Araklı) ve Paraskalmion (Çapar) teknesinin zamansal değişimi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5 (12), 542-552.
• Erkartal, A. (2007). Sicill-i Ahval Defterlerindeki Safranbolulu (Zağfiranbolulu) Memurlar (1879-1909), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Fındley, C. V. (2020). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi. (Çev. Gül Çağalı Güven). İstanbul: ALFA Yayınları.
• Gazel, A. A. (2007). Sicill-i ahval defterlerine göre Osmanlı dönemi’nde görev yapan Anamurlu memurlar, Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 32, 203-213.
• Gündüz, A. (2011a). Sicill-i ahval defterlerine göre Kayserili müslim ve gayrimüslim memurların aldıkları madalya, rütbe ve nişanlar, Hıstory Studıes, 3 (3), 123-145.
• Gündüz, A. (2011b). Sicill-i ahval defterlerine göre Kırşehir doğumlu memurlar (1879-1909), Hıstory Studıes, 3 (1), 131-154.
• Güneş, E. (2019). 1147 Numaralı Sürmene Kazası Nüfus Defteri Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• İnan, K. (2002). Fatih Sultan Mehmed İstanbul’un fethi ve etkiler 9, 279-311, Ankara: Türkler Ansiklopedisi,
• İnan, K. (2003). Trabzon’un Osmanlılar tarafından fethi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (14), 71-84.
• İpşirli, M. (2020). Mülâzemet, 31, 536-537, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayınları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Karataş, Y. (2018). Sicill-i ahval defterlerine göre Bayezidli devlet memurları, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (1), 1-24.
• Kırlı, C. (2015). Yolsuzluğun İcadı–1840 Ceza Kanunu, İktidar ve Bürokrasi. İstanbul: Verita Yayınları.
• Kırıcı, A. Ö. & Yiğit, İ. (2011). Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Çorumlu Devlet Adamları (1830-1909 yılları arası). Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kucak, Ö. (2016). Sicill-i ahval defterlerine göre Siirt doğumlu gayr-i müslim memurlar (1879-1909), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (47), 260-268.
• Küçük, C. & Ertüzün, T. (1994). Düyun-u Umumiye. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA). Cilt: 10: 58-61. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1998). Sicill-i ahval defterleri’ni tamamlayan arşiv kaynakları, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 12, 141-157.
• Lowry, H. W. & Emecen, F. (2012). Trabzon, 41, 296-301, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayınları, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Öksüz, M. (2005). Kuruluşundan 19. yüzyıla kadar Trabzon tarihine kısa bir bakış, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 5, 11-25.
• Özdemir, S. (2019). Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Kozan ve Cebel-i Bereketli Memurlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Özger, Y. (2010). Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı Bürokrasisinde Yozgatlı Devlet Adamları. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Özger, Y. (2015). Sicill-i ahval defterlerinde kayıtlı Bayburtlu Osmanlı Devlet memurları, Hıstory Studıes, 7 (4), 69-85.
• Özsait, M. (1999). Eskiçağ Tarihinde Trabzon ve Çevresi, 35-45. Trabzon Tarihi Sempozyumu, 6-8 Kasım 1998, Trabzon.
• Özsemerci, K. (2003). Türk Kamu Yönetiminde Yolsuzluklar, Nedenleri, Zararları ve Çözüm Önerileri. İstanbul: Araştırma, İnceleme, Çeviri Dizisi Yayınları.
• Öztürk, İ. (2022). Sicill-i ahval defterlerine göre Develili memurlar, Gaziantep Unıversıty Journal Of Socıal Scıences, 21 (4), 2479-2499.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt: II, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Polat, M. (2022). Sicill-i Ahâl Defterlerine Göre Osmanlı Bürokrasisindeki İnegöllü Memurlar, İnternational Journal Of Social İnquiry, 15 (2), 611-625.
• Recaizade Mahmut Ekrem, (2018). Araba Sevdası, (Çev. Halit Biltekin), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Sakarya, T. M. (2010). Trabzon İmparatorluğu’nda gemicilik, Tarih Araştırmaları Dergisi, 29 (48), 22-33.
• Saraç, H. (2018). Sicill-i ahval kayıtlarına göre Osmanlı bürokrasisinde istihdam edilen Kayseri doğumlu gayrimüslim devlet adamları (1839-1883), Karadeniz Araştırmaları Dergisi, XV(59), 232-260.
• Saraç, H. (2019). Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı’nın son Devri’nde Rizeli Devlet Adamları. Ankara: Eğitim Yayınevi.
• Sarıyıldız, G. (2004), Sicill-I ahvâl komisyonu’nun kuruluşu ve işlevi (1879-1909), İstanbul: DER Yayınları.
• Sarıyıldız, G. (2009). Sicill-i Ahval Defterleri, 37, 134-136, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Saylan, K. (2016). Sicill-i ahvâl defterlerine göre Gümüşhane doğumlu memurlar hakkında bazı tespitler, Mavi Atlas Dergisi, 7, 76-94.
• Soyluer, S. (2008). Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Muğlalı Devlet Memurları (1879-1909). Muğla: Muğla Belediyesi Yayınları.
• Karakök, T. (2017). Trabzon Rum İmparatorluğu hakkında bir bibliyografya denemesi, Yönetim Ekonomi Edebiyat İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 2 (1), 1-17.
• Karamursal, Z. (1989). Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kahraman, S. & Şişmanoğlu, G. (2019). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne Devralınan iktisadi yapı, Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 1 (2), 40-52.
• Tekdal, D. (2020). Osmanlı taşrasında görevli memurları durumuna dair bir örnek: sicill-i ahval kayıtları ışığında Malatya doğumlu memurlar, Tarih Okulu Dergisi, 13 (XLIV), 83-128.
• Tellioğlu, İ. (2004). Trabzon Rum Devleti’nin kuruluşu hakkındaki tartışmalar, Erdem Dergisi, 14 (41), 139-146.
• Tellioğlu, İ. (2018). Selçuklulardan Osmanlılara Trabzon, The Journal of Academic Social Science Studies, 72, 367-398.
• Türkmenoğlu, M. A. (2016). XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon (Şer’iye Sicillerine Göre), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Trabzon (1884), 10, 7169-7280, Anadolu Yayıncılık, Yurt Ansiklopedisi.
• Trabzon Vilâyet Salnamesi, Hicri: 1322.
• Uğurlu, Ü. (2013). Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Tokatlı Devlet Memurları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Yadi, A. (2012). Sicill-i ahval defterlerine göre Ordu doğumlu memurlar, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (6), 300-312.
• Yadi, A. (2021). Sicill-i Ahval Kayıtlarına Göre Giresunlu Memurlar (1879-1909). İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Yurtoğlu, N. (2021). Atatürk dönemi’nde Türkiye’de tütün yetiştiriciliği ve politikası (1923-1938), Belgi Dergisi, 22, 2021, 151-194.
• Yüksel, A. (2004). Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Tirebolulu Memurlar (1879-1909). İstanbul: Kitabevi, İstanbul.