SELÇUKLU DAMADI EBÛ KÂLÎCÂR TACÜLMÜLÛK HEZÂRESB VE FAALİYETLERİ

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 1, 199 - 213, 26.03.2020

Ömer Tokuş

https://doi.org/10.16953/deusosbil.527826

Cited By: 1

Öz

Selçuklular Dandanakan Savaşı’ndan sonra batıya doğru ilerleyişlerini hızlandırarak on yıldan az bir sürede Anadolu kapılarına ve Bilâd-ı Şâm’a kadar ulaşmışlardır. Söz konusu fetih hareketleri esnasında hâkim oldukları şehirlerin yönetimini belirli yükümlülükleri yerine getirmeleri şartıyla eski yöneticilere bırakmışlardır. Bu şekilde hâkimiyet alanları içinde otoritelerini güçlendirmiş hem de mevcut yöneticilerin tecrübe ve kabiliyetlerinden istifade etmişlerdir. Basra Körfezi kıyısında İran ve Irak toprakları içinde bulunan Hûzistân, Vâsıt, Basra, Şîrâz ve Errâcân gibi şehirlerin idaresi de Hezâresb b. Bengîr adında mahalli bir idarecinin hâkimiyeti altında bulunuyordu. Tuğrul Bey, 447 (1055) yılında Bağdat’a geldikten sonra mezkûr şehirlerin idaresini eskiden olduğu gibi Hezâresb’e bırakmıştır. Selçukluların hâkim oldukları coğrafyadaki siyasî ve idarî yapılarını ve hâkimiyetlerini kolaylaştıran amilleri anlayabilmek için, Selçuklu ordusunda komutanlık yapan mahalli idarecilerin rolünü tespit etmek elzemdir. Bu çalışmada Selçukluların İran ve Irak coğrafyalarında gerçekleştirdikleri fetihlerde bulunan, fetihler esnasında gösterdiği kahramanlık ve sadakatten dolayı Tuğrul Bey ve Alp Arslan dönemlerinde taltif edilen Hezâresb b. Bengîr adlı Selçuklu komutanının faaliyetleri ve Selçuklular ile münasebetleri üzerinde durulmuştur. Selçuklu fetihlerinde yer alan mahalli emîrlerin faaliyetlerini tespit etmenin Selçuklu hâkimiyetinin fethedilen şehirlerdeki devamlılığı hakkında ipuçları verebileceği kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Hezâresb, Tuğrul Bey, Alp Arslan, Hûzistân

Kaynakça

• Abû’l-Farac (1987). Abû’l-Farac tarihi. c. I. (Ö. R. Doğrul, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ahmed b. Mahmud (2011). Selçuknâme. E. Merçil (Haz). İstanbul.
• Alican, M. (2014). Selçuklu Veziri Amidülmülk Kündürî’nin yükselişi ve düşüşü. The Journal of Academic Social Science Studies, III (29), 237-259.
• Bezer, G. Ö. (2006). “Müslim b. Kureyş”. DİA, c. XXXII, ss. 94-96.
• Biçer, B. (2014). İslâm coğrafyacılarının eserlerinde Kürtler hakkındaki rivayetler (9.Yüzyıl–13. Yüzyıl). Tarih Okulu Dergisi (TOD), 7 (XVII), 165-187.
• Bundarî (1999). Zübdetü’n-Nüsre ve Nuhbetu’l-Usra (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi). (K. Burslan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ed-Dülemî, (2010). Muhammed Hasan Süheyl, el-İktâ’ fî Devleti’l-Abbasiyye, Bağdat.
• Fettâh, F. Y. & Selim, L. M. (2014). “Sûretu’l-Ümerâ’i’l-Kurd fî’l-Masâdıri’l-Edebiyeti’l-Arabiyye”, Mecelletu Cami’ati Zâhû, II (II), 381-401.
• Güner, A. (2004). “Melik”. DİA, c. XXIX, ss. 51-53.
• İbn Haldûn, (1988). Divânu’l-Mübtedâ ve’l-Haber, I-VIII, thk. Halîl Şehâde, Beyrut.
• İbn Vâsıl, (ty.). Müferricü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb, c. I, thk. Cemaleddin eş-Şeyyâl, Kahire.
• İbnü’d-Dübeysî, (1974). Zeylü Târîhi Medineti’s-Selâm, c. I-V, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Bağdat.
• İbnü’l-Adîm, (ty.). Buğyetu’t-Taleb fî Târîhi Haleb, c. I-XII, thk. Süheyl Zekkar, Daru’l-Fikr Beyrut.
• İbnü’l-Cevzî, (1992). el-Muntazam fî Tarihi’l-Ümem ve’l-Mülûk, I-XIX, thk. Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Ata, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
• İbnü’l-Esîr, (1997). el-Kâmil fî’t-Tarih, c. I-X, thk. Ömer Abdusselam Tedmürî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut.
• İbnü’l-Esîr, (1991). el-Kâmil fî’t-Tarih, c. IX-X, trc. Abdülkerim Özaydın, İstanbul. İmamüddin el-Isfahânî, (2004). Tarihu Devleti Al-ı Selcuk, thk. Yahya Merâd, Beyrut.
• İstahri, (2015). Ülkelerin yolları. (M. Ağarı, Çev.). İstanbul: Ayışığıkitapları.
• Köymen, M. A. (1972). Alp Arslan ve zamanı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.
• Köymen, M. A. (2004). Selçuklu devri Türk tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Köymen, M. A. (1976). Tuğrul Bey ve zamanı. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Mer’î, F. (2005). el-İmâretü’l-Kürdiyye fî’l-Asri’l-Abbâsî es-Sânî 350-511/960-1117, Erbil.
• Mîrhând, (2015). Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ, trc. Erkan Göksu, Ankara.
• Mukaddesî, (2015). İslâm coğrafyası (Ahsenü’t-Takâsîm). (A. Batur, Çev.). İstanbul. Müneccimbaşı, Cami’ü’d-düvvel, Esad Efendi, nr. 2102, vr. 326-402.
• Özaydın, A. (2002). “Kündürî”. DİA, c. XXVI, ss. 554-555.
• Özaydın, A. (2012). “Unvan”. DİA, c. XLII, ss. 163-166.
• Piyadeoğlu, C. (2016). Sultan Alp Arslan fethin babası. İstanbul: Kronik Yayınları.
• Sadreddin el-Hüseynî (1999). Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye. (N. Lügal, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Safedî, (2000). el-Vâfî bi’l-Vefiyât, c. I-XXIX, thk. Ahmed Arna’ûd-Türkî Mustafa, Beyrut.
• Sevim, A. (1998). Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin Mir’âtu’z-Zaman fî Tarihi’l-âyan adlı Eserindeki Selçuklularla ilgili bilgiler II. Sultan Alp Arslan dönemi. Belgeler, XIX (23), 1-51.
• Sevim, A. (1997). Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin Mir’âtu’z-Zaman fî Tarihi’l-âyan adlı eserindeki Selçuklularla ilgili bilgiler I. Sultan Tuğrul Bey dönemi. Belgeler, XVIII (22), 1-90.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. (2013). Mirâtu’z-Zamân fî Tarîhi’l-A’yân, c. I-XXIII, thk. Kamil Selman el-Cebûrî-Ahmed Zeki el-Enbârî-Kays Kazım el-Cennâbî, Beyrut.
• Şeker, M. (1998). “Hil’at”. DİA, c. XVIII, ss. 22-25.
• Turan, O. (1998). Selçuklu tarihi ve Türk-İslam medeniyeti. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Zehebî, (2003). Târîhu’l-İslâm ve Vefiyâti’l-Meşâhîri’l-A’lâm, c. I-XV, thk. Beşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut.