ESKİ BİR GECEKONDU MAHALLESİNDEKİ DÖNÜŞÜM DİNAMİKLERİ VE ÇELİŞKİLER (BUCA İLÇESİ KURUÇEŞME MAHALLESİ ÖRNEĞİ)

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 1, 301 - 328, 30.03.2022

Emine Dündar , Gazanfer Kaya

https://doi.org/10.16953/deusosbil.811034

Öz

Azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki kırdan kente göç olgusu, kentsel alanlarda birçok mekansal, sosyal, ekonomik ve kültürel değişimi meydana getirmiştir. Türkiye’de 1950'li yıllarda öne çıkan gecekonduların sayıları, sonraki on yıllarda artmış ve birçok gecekondu mahallesi oluşmuştur. İzmir, söz konusu dönemde gecekondu mahallerinin yaygınlaştığı metropol kentlerden birisidir. Gecekondular başlangıçta kent merkezine yakın mahallelerde oluşturulurken, zamanla kentin dışına doğru yayılma göstermiştir. İzmir’in Buca ilçesindeki Kuruçeşme Mahallesi, iç göçlerle oluşmuş eski bir gecekondu mahallesidir. Mahallede son yıllarda, kentsel dönüşüm uygulaması adı altında yıkılan gecekondu ve eski binaların yerini yeni inşaatlar ve binalar almıştır. Bu çalışmanın amacı, metropol kentin çeperindeki eski bir gecekondu mahallesindeki dönüşüm dinamiklerini ve ortaya çıkan çelişkileri analiz etmektir. Buca, kentleşme ve gecekondulaşma sorunlarının öne çıktığı yoğun nüfuslu bir yerleşim yeri olmasına rağmen, bu konuda bilimsel çalışmalar çok sınırlıdır. Dolayısıyla bu çalışmanın literatüre önemli bir katkısının olması hedeflenmektedir. Sahadan elde edilen bulgulara dayanan betimleyici bu çalışmada; nicel ve nitel araştırma yöntemleri ve bu yöntemlerin teknikleri bir arada kullanılmıştır. Çalışma kapsamında, Kuruçeşme Mahallesi’ndeki 350 haneye yapılandırılmış soru kâğıdı uygulanmış ve 20 kişiyle de yarı yapılandırmış derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Eski bir gecekondu mahallesi olan Kuruçeşme Mahallesindeki dönüşüm, konut piyasası üzerinden şekillenen ranta dayalı birikim rejiminin, kentin çeper bir yerleşiminde de yaşama geçirildiğini göstermektedir. Bu dönüşümün mekâna, nüfusa, sosyal ve ekonomik ilişkilere etkisi ve de çelişkileri, araştırmanın bulguları ışığında analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gecekondu, Dönüşüm, Buca İlçesi, Kuruçeşme Mahallesi

Kaynakça

• Akpınar, Y. (2000). İzmir Kuruçeşme örneğinde gecekondularda yaşayan nüfusun istihdam yapısı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi , Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ataöv, A. & Osmay, S. (2007). Türkiye’de kentsel dönüşüme yöntemsel bir yaklaşım. METU JFA, 24 (2), 57-82.
• Cumhuriyet Gazetesi (1986). Seçim yok, yıkım var. 28 Ağustos 1986.
• Cumhuriyet Gazetesi (1987). Yazık değil mi bu insanlara?, 27 Temmuz 1987.
• Çetin, İ. (2010). Gecekondunun mekan sosyolojisi, (İzmir araştırması). İstanbul: Yaba Yayınları.
• Davis, M. (2007). Gecekondu gezegeni. (Çev. G. Koca), İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Eğilmez, B. (2010). İzmir’de kentsel dönüşüm ve dönüştürülemeyen zorunlu yoksulluk halleri. Değişen İzmir’i Anlamak, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Erman, T.(2002). Kentteki göçmenin bakış açısından kent/köy kimliği, niçin köylüyüz hala?. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 51 (1), 289-304.
• Erman, T. (2004) Gecekondu çalışmalarında 'öteki' olarak gecekondulu kurgulari. European Journal Of Turkish Studies, Thematic Issue N1.
• Erman, T. (2014). Kentin kıyısında kadın olmak gecekondudan Toki Kentsel dönüşüm sitesine geçişte kadın deneyimleri. F. Ş. Cantek (Der.), Kenarın kitabı “ara”da kalmak çeperde yaşamk içinde (ss. 89-119). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ertaş, M. (2011). Kentsel dönüşüm çalışmalarında sosyal boyutun incelenmesi Ankara ve Londra örnekleri. Selçuk Üniversitesi Teknik-Online Dergi, 10 (1), 1-18.
• Işık, O. & Pınarcıoğlu, M. (2005). Nöbetleşe yoksulluk gecekondulaşma ve kent yoksullari: Sultanbeyli örneği. İstanbul: İletişim Yayınları.
• İçli, G. (2011). Kentsel dönüşüme ilişkin sosyolojik bir değerlendirme: Denizli örneği. Denizli: Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(1), 43-57.
• İşeri, G. (2010). Metropol sürgünleri: denize ekmek banip yiyenlerin hikayesi. İstanbul: Su Yayınevi.
• Kara, M. (2011). Türkiye’de gecekondu dönüşüm projelerinin konut sorununun çözümündeki rolü: Ankara ili Gültepe ve Yatıkmusluk örneği. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6(2),171-203.
• Keleş, R. (1993).Kentleşme politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kıray, M. (2007).Kentleşme yazıları, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kocaer, Ö. Ş., & Bal, Ö. H. (2013). Kentsel dönüşüm gerçeği ve İzmir uygulamaları üzerine bir değerlendirme. TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu(28-30 Kasım 2013) Bildirileri içinde (ss. 445-452).
• Korkmaz, H. (2013). Yerel politikalarda kentsel dönüşüm uygulamaları: Kayseri ili örneği. Yerel Politikalar (4),116-140.
• Kongar, E. (1982). Kentleşen gecekondular yada gecekondulaşan kentler sorunu. T. Erder (Der.), Kentsel bütünleşme içinde (ss. 23-54), Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği Yayını.
• Kurtuluş, H. (2006). Kentsel dönüșüme modern kent mitinin çöküșü çerçevesinden bakmak. Planlama Dergisi, (2), 7-11. Mutlu, S. (2007). Türkiye’de yaşanan gecekondulaşma süreci ve çözüm arayışları: Ankara örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özcan, N. S., Kahraman, E. D., ve Elbur, Z. (2014) “Biz' ve 'ötekiler': mekânsal ve sosyal ayrıştırılmanın kaçınılmaz sonucu. Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Ağı 5. Sempozyumu (16-17 Ekim 2014) Bildirileri içinde, Ankara.
• Özden, P. P. (2016). Kentsel yenileme. Ankara: İmge Kitabevi.
• Sevgi, C. (1988). Kentleşme sürecinde İzmir ve gecekondular. İzmir: Konak Belediyesi Yayını.
• Şahinbaş, U. (2017). Türkiye’de kentsel dönüşüm ve yerel yönetimler: Esenler ilçe belediyesi örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şengül, T. (2001). Sınıf mücadelesi ve kent mekâni. Praksis Dergisi, (2), 9-32.
• Uğurlu, Ö. (2013). Neoliberal politikalar ekseninde Türkiye’de kentsel mekânın yeniden üretimi. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 13(47), 2-12.
• TÜİK (2017). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları. Ankara.
• UN Habitat (2016). Slums almanac 2015-2016. Tracking improvement in the lives of slum dwellers. Nairobi.
• United Nations (2003). “Challenge of slums; global report on human settlements. United Nations Human Settlements Programme (UN-Habitat), https://www.un.org/ruleoflaw/files/Challenge%20of%20Slums.pdf.
• United Nations (2016). The World’s Cities Report(http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/urbanization/the_worlds_cities_in_2016_data_booklet.pdf ,(Erişim Tarihi: 05.06.2017).
• Yılmaz, M. (2012). Küreselleşme ve kentsel yoksulluk: sosyolojik bir perspektif. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(4), 257-287.