16. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE CEZA VE CEZALANDIRMA YÖNTEMLERİ

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 2, 726 - 761, 15.06.2024

Ahmet Erdoğan

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1251180

Öz

Bu çalışma 16. Yüzyılın ikinci yarısında, Osmanlı Devleti’nde uygulanan cezaları ve cezalandırma yöntemlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ceza kavramı insanlık tarihi kadar eskidir. Cezalandırma hakkı, devletlerin ilk ortaya çıkışından günümüze kadar devletlere ait sayılmıştır. Osmanlı Devleti’nde cezalandırma yöntemlerinin kökenlerini İslam hukukunda, Roma İmparatorluğu’nda, Orta Asya Türk Devlet Geleneğinde ve ilkçağ devletlerinde bulmak mümkündür. Osmanlı padişahları, Fatih Sultan Mehmet’ten itibaren, ceza kanunları yaparak imparatorlukta uygulanacak ceza yöntemlerini belirlemişlerdir. Suçlulara verilen cezalar mühimme kayıtlarından tespit edilebilir. Osmanlı Devleti’nde genel olarak suçluların cezalandırılmasında hapis, sürgün, kürek cezası, teşhir, para cezaları, ölüm ve kısas cezaları kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hapis, Kürek, Sürgün, Para Cezası, Siyaseten Katl

PUNISHMENT AND PUNISHMENT METHODS IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE SECOND HALF OF 16TH CENTURY

Öz

This study aims to reveal the punishments and punishment methods applied in the Ottoman Empire in the second half of the 16th century. The concept of punishment is as old as human history. The right to punish has been considered to belong to the states since the emergence of the first states. It is possible to find the origins of punishment methods in the Ottoman Empire in Islamic law, the Roman Empire, the Central Asian Turkish state tradition and the ancient states. The Ottoman sultans, starting from Mehmet the Conqueror, made penal laws and determined the methods of punishment to be applied in the empire. Penalties given to criminals can be determined from the muhimme records. In the Ottoman Empire, imprisonment, banishment, penal servitude, exposure, fines, death penalties and corporal punishment were used to punish criminals in general.

Anahtar Kelimeler

Imprisonment, Banishment, Penal Servitude, Fine Penalties, Death Penalties

Kaynakça

• Ankara Şer'iyye Sicilleri: 2 numaralı sicil (997-998/1588-1589)
• Ankara Şer'iyye Sicilleri: 3 numaralı sicil (1000-1001/1592-1593)
• Ankara Şer'iyye Sicilleri: 4 numaralı sicil (1001/1593)
• Ankara Şer'iyye Sicilleri: 9 numaralı sicil (1013-1014/1604-1605)
• Ankara Şer'iyye Sicilleri: 11 numaralı sicil (1016-1017/1607-1608)
• Bursa Şer’iyye Sicilleri: A 116 numaralı sicil (987-/1579-1581)
• Bursa Şer'iyye Sicilleri: A 121 numaralı sicil (990-993/1582-1585)
• Edremit Şer'iyye Sicilleri: 1199 numaralı sicil (983/1575)
• Kayseri Şer’iyye Sicilleri: 7 numaralı sicil (994-997/1586-1589)
• Kayseri Şer'iyye Sicilleri: 12 numaralı sicil (1015-1018/1606-1609)
• Manisa Şer’iyye Sicilleri: 8 numaralı sicil (973-974/1566-1567).
• Manisa Şer'iyye Sicilleri: 11 numaralı sicil (983-999/1575-1590).
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 2 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 4 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 8 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 14 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 15 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 16 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 17 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 18 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 19 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 21 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 22 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 23 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 24 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 25 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 26 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 27 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 28 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 29 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 30 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 31 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 32 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 33 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 35 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 36 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 37 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 40 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 41 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 42 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 43 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 45 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 46 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 47 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 48 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 49 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 50 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 51 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 52 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 53 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 58 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 60 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 61 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 62 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 64 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 65 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 66 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 67 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 68 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 69 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 70 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 71 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 72 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 78 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, 79 Numaralı Mühimme Defteri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Arşivi Evrak (TSMA.e) 1288-64
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Arşivi Evrak (TSMA.e) 302-59
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Arşivi Evrak (TSMA.e) 321-18
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Arşivi Evrak (TSMA.e) 969-40
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Arşivi Evrak (TSMA.e) 970-21
• 3 Numaralı Mühimme Defteri (966–968/1558–1560), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Dîvân-Hümâyûn Sicilleri Dizisi I, Ankara 1993.
• 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565–1566), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Dîvânı Hümâyûn Sicilleri Dizisi II, Ankara 1994.
• 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Dîvânı Hümâyûn Sicilleri Dizisi III, Ankara 1995.
• 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567–1569), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Dizisi V, Ankara 1998.
• 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570–1572), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Dizisi IV, Ankara 1996.
• Akbulut, İ. (2018). Türk Hukuk Tarihi. İstanbul.
• Akçelik, E. (2013). 39 Numaralı Mühimme Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 1-118).(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Akgündüz, A. (1990). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri (Cilt II). İstanbul: Fey Yayınları.
• Akgündüz, A. (1991). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri (Cilt III). İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
• Akgündüz, A. (1993). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri (Cilt VI). İstanbul: OSAV Yayınları.
• Akgündüz, A. (2006). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri (2 b., Cilt I). İstanbul: OSAV Yayınları.
• Akman, M. (2004). Osmanlı Devleti'nde Ceza Yargılaması. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• And, M. (1969). XVI: Yüzyılda Osmanlı'da Cezalar. Hayat Tarih Mecmuası, I (3), s. 29-33.
• Avcı, M. (2023). Türk Hukuk Tarihi (12.Baskı b.). Ankara: Adalet Yayınevi.
• Aydın, M. A. (1993). Osmanlı Ceza Hukuku. Diyanet İslam Ansiklopedisi, VII. İstanbul: İsam Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (1997). Hapis. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XVI, 54-64. İstanbul: İsam Yayınları.
• Bostan, İ. (2003). Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire (2 b.). Ankara: TTK Yayınları.
• Bozkurt, N. (2010). Sürgün-Tarih. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXVIII, 166-167. İstanbul: İsam Yayınları.
• Cin, H., & Akyılmaz, G. (2022). Türk Hukuk Tarihi (14. Baskı b.). Konya: Sayram Yayınları.
• Çakır, İ. E. (2006). 10 Numaralı Mühimme Defteri'nin (s.179-356) Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Dağcı, Ş. (2002). Kısas. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXV, 488-495. Ankara: İsam Yayınları.
• Demir, S. (2008) 75 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (s. 1-171) (1011-1013/1603-1604), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi), Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ekinci, E. B. (2008). Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
• Eren, Y. (2011). 34 Numaralı ve H. 986/1578 Tarihli Mühimme Defteri (s. 1-164). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu. (M. A. Kılıçbay, Çev.) Ankara: İmge Kitapevi.
• Günay, M. (1996). 55 Numaralı Mühimme Defteri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun.
• Heyd, U. (1973). Studies in Ottoman Criminal Law. London: Oxford Press.
• İnalcık, H. (2005). Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İpşirli, M. (1993). Cellat. Diyanet İslam Ansiklopedisi, VII, 270-271. İstanbul: İsam Yayınları.
• Kanat, C. (2010). Ortaçağ Türk Devlerinde Suç ve Ceza. İstanbul: Küre Yayınları.
• Karaman, H. (2008). Anahatlarıyla İslam Hukuku (13. b.). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Kaygusuz, Z. (2006). 10 Numaralı Mühimme Defteri'nin (1-178) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Keleş, A. (2011). 75 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 172-331) (1013/1604-1605). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Erzurum.
• Koçu, R. E. (1971). Tarihimizde Garip Vakalar (3 b.). İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Loon, A. J. (2014). Law and Order in Ancient Egypt The Development of Criminal Justice From The Pharaonic New Kingdom Until the Roman Dominate. MA Thesis, Leiden.
• Lubenau, R. (2012). Reeinhold Lubenau Seyahatnamesi (1585-1588) (Cilt I-II). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Lyons, L. (2018). Cezalandırmanın Tarihi. (S. Zengilli, Çev.) İstanbul: Paris Yayınları.
• Mieroop, M. v. (2014). Hammurabi. (B. O. Doğan, Çev.) İstanbul.
• Mumcu, A. (2007). Osmanlı Devleti'nde Siyaseten Katl (3 b.). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Naima, M. (1864). Tarih-i Naima. İstanbul.
• Ocak, A. Y. (2003). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15-17. Yüzyıllar) (3 b.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Özcan, A. (1991). Baba Cafer Zindanı. Diyanet İslam Ansiklopedisi, IV, 366-367. İstanbul: İsam Yayınları.
• Paşazade, O. (2006). 9 Numaralı Mühimme Defteri (977-978/ 1569-1570). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Pike, R. (1983). Penal Servitude in Early Modern Spain. University of Wisconsin Press.
• Riemshneider, K. K. (1991). Eski Anadolu'da Hapishane ve Ceza. Ankara Üniversitesi Dil, Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XV(26), s. 341-351.
• Robert Anhegger, H. İ. (2000). Kanunname-i Sultani Ber Muceb-i Örf-i Osmani (2 b.). Ankara: TTK Yayınları.
• Roth, M. P. (2010). Crime and Punishment a History of the Criminal Justice System. Belmont: Wadsworth Publishing.
• Roth, M. P. (2017). Göze Göz Suç ve Cezanın Küresel tarihi. (B. Erdoğan, Çev.) İstanbul: Can Yayınları.
• Scott, G. R. (1959). The History of Torture Throughout the Ages. London: Luxor Press.
• Seidel, F. (2010). Sultanın Zindanında Osmanlı İmparatorluğu'na Gönderilen Bir Elçilik Heyetinin İbret Verici Öyküsü (1591-1596). (T. Noyan, Çev.) İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Selânikî, M. (1999). Tarih-i Selaniki (Cilt I-II). (M. İpşirli, Çev.) Ankara: TTK Yayınları.
• Sevilmiş, Ö. (2012). 54 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (153-220) (992/1584), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Spandounes, T. (1997). On the Origin of the Ottoman Emperors. (D. M. Nicol, Dü.) Cambridge University Press.
• Üçok, C., Mumcu, A., & Bozkurt, G. (2023). Türk Hukuk Tarihi (25. Baskı b.). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Yakut, E. (2011). Osmanlı Hukuku'nda Tazir Cezaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yazıcı, F. (2010). 54 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (1-154) (992/1584), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.