SOSYAL BİLİMLERDE TOPLUMSAL KANAAT, EĞİLİM VE BEKLENTİYİ ÇÖZÜMLEYİCİ BIR TEKNİK OLARAK ÖLÇEK GELİŞTİRME

Year 2024, Volume: 26 Issue: 2, 646 - 675, 15.06.2024

Rabia Zamur Tuncer

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1393972

Abstract

Sosyal bilimler ekseninde, bilimsel yöntemler kullanarak ölçme aracı geliştirmenin önemi her geçen gün daha fazla artmaktadır. Çünkü ancak geçerli, güvenilir ve kullanılabilir ölçme ve değerlendirme tekniklerinin kullanılmasıyla doğru bilgiye ulaşmak mümkün hale gelmektedir. Ölçek geliştirme araştırması ve geliştirilmiş ölçekle detaylı bilgi elde etmeyi amaçlayan saha uygulama çalışmasında doğru bilgiye ulaşmanın yolu, mümkün olduğunca hata payı azaltılmış verilerin toplanmasından geçmektedir. Veri toplamak için gerekli olan araçlardan biri de ölçeklerdir. Sosyal bilimler alanında araştırmacılar, bireylerin belli olaylar karşısındaki kanaat, eğilim ve beklentilerini ölçmek ve karşılaştırmak amacıyla ölçeklerden yararlanırlar. Bunun için de araştırmacılar tarafından bir ölçek geliştirilebilir ya da var olan bir ölçek uyarlanabilir. Ölçek geliştirme, ölçülmesi düşünülen düşünce, tutum ve davranışları ortaya çıkaracak maddeleri geliştirme sürecidir ve geliştirilmesi, uyarlanması ve çalışır olması sürecinde dikkat edilmesi gereken birtakım temel aşamalar vardır. Zira bu aşamalar göz önünde bulundurulmadan hazırlanan bir ölçeğin geçerliği ve güvenirliği düşük olur. Bu odak noktasından yola çıkan çalışma, geçerli, güvenilir ve kullanılabilir bir ölçme aracının geliştirilme süreçlerini ayrıntılı olarak ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışma kapsamında bir ölçek geliştirilirken dikkat edilmesi gereken aşamalar, örneklem seçimi ve uygulamasının nasıl yürütüleceği, ölçek geliştirmede geçerlik ve güvenirlik sürecinin nasıl işlediği ele alınmaktadır. Çalışmanın, ölçek geliştirmede dikkat edilmesi gereken aşamalar hakkında bilgi vererek, nitelikli ve özgün ölçek geliştirme çalışmalarının artmasına katkı sağlayacağı, bu yönde çalışma yapacak araştırmacılara nitelikli bir rehber oluşturacağı ve yöntemsel bir yol haritası sunacağı düşünülmektedir.

Keywords

ölçek, ölçek geliştirme, geçerlik, güvenirlik

SCALE DEVELOPMENT AS A TECHNIQUE FOR ANALYZING SOCIAL OPINION, TREND AND EXPECTATION IN SOCIAL SCIENCES

Abstract

The topic of developing measuring instruments by using scientific methods is becoming increasingly important in the field of social science because accurate information can only be obtained by using valid, reliable, and useable measurement and assessment techniques developed by using scientific methods. The way to obtain accurate information in scale development research and field application studies that aim to acquire detailed information using advanced scales is to gather data that is error-free or with a margin of error that has been reduced as much as possible. Scale development is the process of developing items by revealing the thoughts, attitudes, and behaviors that are intended to be measured. Several fundamental stages need to be considered to develop a robust scale, adapt it, and make it work, particularly when the topic is social science. With this important point in mind, this study aims to reveal in detail the stages of developing valid, reliable, and useable measuring instrument. The study will discuss the stages that need to be considered when developing a scale, how sampling and implementation are conducted, and how the validity and reliability process works when developing a scale. It is thought that the study will help increase studies on the development of qualified and unique scales and constitute a competent guide for researchers who are going to make such studies and provide a methodological roadmap by providing information about the stages that need to be considered when developing scale.

Keywords

scale, scale development, validity, reliability

References

• Acar Güvendir, M. & Özer Özkan, Y. (2022). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci. Ankara: Pegem Akademi.
• Acar Güvendir, M. (2022). Ölçek geliştirme sürecinde örneklem büyüklüğü. M. Acar Güvendir ve Y. Özer Özkan (Eds.). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci içinde (ss.37-52). Ankara: Pegem Akademi.
• Ackermann, L., Schoormans, J.P.L & Mugge, R. (2021). Measuring consumers’ product care tendency: Scale development and validation. Journal of Cleaner Production, 295, 1-13.
• Altunışık, R. (2022). Sosyal bilimlerde ölçek geliştirme ve değerlendirme süreci. R. Altunışık, H. Boz, E. Gegez, E. Koç, Ü. Sığrı, E. Yıldız ve A. Yüksel (Eds.). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: Yeni perspektifler içinde (ss.225-274). Ankara: Seçkin.
• Anandan, K. (2015). Assessment for learning. 16 Şubat tarihinde https://www.bdu.ac.in/cde/docs/ebooks/B-d/I/ASSESSMENT%20FOR%20LEARNING.pdf adresinden alındı.
• Anderson, L.W. (1991). Tutumların Ölçülmesi. (Çıkrıkçı, N. Çev.). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24 (1), 241-250.
• Anıl, D. & Güler, N. (2006). İkili karşılaştırma yöntemi ile ölçekleme çalışmasına bir örnek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 30-36.
• Atılgan, H. (2019). Test geliştirme. Çıkrıkçı, R. N. (Ed.) Eğitimde ölçme ve değerlendirme (ss.281-314). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Aydın, K. (2022). Eğitim örgütlerinde dijital liderlik ve örgütsel bilgelik ilişkisi (Yayımlanmış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Başol, G. (2019). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. Ankara: Pegem Akademi.
• Bayrakçı, S. (2020). Dijital yetkinlikler bütünü olarak dijital okuryazarlık: Ölçek geliştirme çalışması (Yayınlanmış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bolarinwa, O. A. (2015). Principles and Methods of Validity and Reliability Testing of Questionnaires Used in Social and Health Science Researches. Nigerian Postgraduate Medical Journal, 22 (4), 195-201.
• Böyük, M. (2023). Dijital Karnaval Ortamında Mahremiyet Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 9 (1), s. 129-144.
• Bryman, A., & Cramer, D. (2001). Quantitative data analysis with SPSS release 10 for windows. London: Routledge.
• Brown, J. D. (2000). What is construct validity? Shiken: JALT Testing & Evaluation SIG Newsletter, 4 (2) Oct 2000 (pp.8 - 12).
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 32, 470-483. 15 Şubat tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/108451 adresinden alındı.
• Carpenter, S. (2018). Ten steps in scale development and reporting: a guide for researchers. Communication Methods and Measures, 12 (1), 25-44.
• Cohen, R.J & Swerdlik, M.E. (2020). Psikolojik Test ve Değerleme Testlere ve Ölçmeye Giriş. (Tavşancıl, E. Çev.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Çarkcı, J. (2020). Sosyal bilimlerde ölçek geliştirme kılavuzu. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Çengel M., Yıldız EP. ve Alkan A., (2022). Covid-19 salgını ile acil ve zorunlu uzaktan öğretime geçişe yönelik akademisyen tutum ölçeği: Bir ölçek geliştirme çalışması. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 12 (2), 305-312.
• Çetinkaya, A., Metin, A., Erbiçer, E. S. & Yavuz, E. (2022). Adaptation of appearance-related social media consciousness scale into Turkish: A validity and reliability study on adolescents. International Journal of Social Sciences and Education Research, 8 (1), 63-70.
• Çömlekçi, M.F. & Bozkanat, E. (2021). İnfodemide dijital ortamda sağlık bilgisi edinme ve teyit davranışları. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 41, 103-125.
• Çüm, S. (2021). Ölçme ve değerlendirmede temel kavramlar. Şahin, M.D. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. (ss.1-21). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Davis, L.L. (1992). Instrument review: Getting the most from a panel of experts. Applied Nursing Research, 5 (4), 194-197.
• Delamere, T.A., Wankel, L.M., Hinch, T.D. (2001). Development of a scale to measure resident attitudes toward the social impacts of community festivals, Part I: Item generation and purification of the measure. Event Management, 7 (1), 11-24. https://doi.org/10.3727/152599501108751443
• Demir, E. (2022). Ölçek Geliştirme Sürecinde Doğrulayıcı Faktör Analizi, M. Acar Güvendir ve Y. Özer Özkan (Eds.). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci içinde (ss.127-154). Ankara: Pegem Akademi.
• DeVellis, R. F. (2022). Ölçek geliştirme kuram ve uygulamalar. Ankara: Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Dinçer, S. (2021). Akademik yazım ve araştırmacılara öneriler. Ankara: Pegem Akademi.
• Dogan, V., Ozkara, B. Y. & Dogan, M. (2020). Luxury Consumption Tendency: Conceptualization, ScaleDevelopment and Validation. Current Psychology, 39, 934–952
• Ellez, M. (2014). Ölçme araçlarında bulunması gereken özellikler. Tanrıöğen, A. (Ed.). Bilimsel araştırma yöntemleri. (ss.167-190). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Erdem Kara, B. (2021). Test geliştirme ve madde analizi. Şahin, M.D. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss.295-325). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Erkuş, A. (2012). Varolan ölçek geliştirme yöntemleri ve ölçme kuramları psikolojik ölçek geliştirmede ne kadar işlevsel: Yeni bir öneri. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 3 (2), 279-290.
• Erkuş, A. (2019). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme-I temel kavramlar ve işlemler. Ankara: Pegem Akademi.
• Erkuş, A. (2022). Ölçek geliştirmeye hazırlık. M. Acar Güvendir ve Y. Özer Özkan (Eds.), Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci içinde (ss.1-25). Ankara: Pegem Akademi.
• Göçer Şahin, (2021). Ölçme araçlarının temel özellikleri: Geçerlik ve Kullanışlılık. Şahin, M. D. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss.99-121). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gudekli, A., Deren Van Het Hof, S., Eser, M.T., & Oruc, M.S. (2022). Haber medyası okuryazarlığı ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Journal of Economy Culture and Society, 65, 61-80.
• Gül, E., Çokluk, Ö., Doğan Gül, Ç. (2015). Development of an attitudes scale toward online assessment. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 174, 529-536.
• Güler, S. (2019). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. Ankara: Pegem Akademi.
• Henson, R. K. & Roberts, J. K. (2006). Use of exploratory factor analysis in published research: Common errors and some comment on improved practice. Educational and Psychological Measurement, 66 (3), 393-416.
• Hinkin, T.R. (1995). A review of scale development practices in the study of organizations. Journal of Management, 21 (5), 967-988.
• İlhan, M., Güler, N., Taşdelen Teker, G. (2020). Nicel veri toplama araçları. Oral, B; Çoban, A. (Eds.). Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri içinde (ss.77-111). Ankara: Pegem Akademi.
• İslamoğlu, H., Alnıaçık, Ü. (2019). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. İstanbul: Beta.
• Jumabaeva, C. & Ismailova, R. (2024). Web 2.0 in higher education: Difference in usage and perception between Kazakh and Kyrgyz students. 14 Mart 2024 tarihinde https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/20427530241239397 adresinden alındı.
• Kan, A. (2013). Ölçme sonuçları üzerinde istatistiksel işlemler. Atılgan, H. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss.363-440). Ankara: Anı.
• Kan, A. (2020). Ölçme aracı geliştirme. Tekindal, S. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss.241-277). Ankara: Pegem Akademi.
• Kapuscinski, A.N. & Masters, K.S. (2010). The current status of measures of spirituality: A critical review of scale development. Psychology of Religion and Spirituality, 2 (4), 191–205.
• Karaca, E. (2020). Ölçme sonuçları üzerinde yapılabilecek istatistiksel işlemler. Tekindal, S. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss.165-208). Ankara: Pegem Akademi.
• Karaca, S. (2021). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Karagöz, Y. & Bardakçı, S. (2020). Bilimsel araştırmalarda kullanılan ölçme araçları ve ölçek geliştirme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karakaya Dohman, N. K. & Ömeroğlu, E. (2023). Anne-Babaların Çocukların Sosyal Medya Kullanımlarına Yönelik Görüşleri Ölçeği: Geçerlilik Güvenirlik Çalışması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43 (2), 857-881.
• Karakoç, F.Y. & Dönmez, L. (2014). Ölçek geliştirme çalışmalarında temel ilkeler. Tıp Eğitimi Dünyası, 40, 39-49. 31 Ocak 2023 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/199275 adresinden alındı.
• Kılıç, A.D. (2022) Ölçek geliştirme sürecinde açımlayıcı faktör analizi. M. Acar Güvendir ve Y. Özer Özkan (Eds.). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci içinde (ss.69-125). Ankara: Pegem Akademi.
• Kılınç, Ş., & Sözer, M. A. (2022). Empatik eğilim ölçeği: geliştirilmesi, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (42), 133-149.
• Kilmen, S. (2019). Ölçme ve değerlendirmede temel kavramlar. Çıkrıkçı, R. N. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss.25-56). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kilmen, S. (2019). Madde analizi, madde seçimi ve yorumlanması. Çıkrıkçı, R. N. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss.327-348). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kline, T. J.B. (2005). Psychological testing a pratical approach to design and evaluation. California: Sage Publications.
• Koçak, D. & Çokluk Bökeolu, Ö. (2021). Üniversite tercih nedenlerinin ikili karşılaştırma ve sıralama yargıları yöntemleri ile ölçeklenmesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (3), 1580-1591.
• Konecnik, M. & Gartner, W.C. (2007). Customer-based brand equity for a destination. Annals of Tourism Research, 34 (2), 400–421.
• Lawshe, C.H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel psychology, 28 (4), 563-575.
• Loevinger, J. (1957). Objective tests as instruments of psychological theory. Psychological Reports, 3, 635-694.
• Mendez-Meggison, A. C., Jackson, A.T. & Hein, M. B. (2024). Perceptions of ethical misconduct scale development. Ethics & Behavior, 34, 1-16.
• Miller VA, Reynolds WW, Ittenbach RF, Luce MF, Beauchamp TL, Nelson RM. (2009). Challenges in measuring a new construct: Perception of voluntariness for research and treatment decision making. Journal of Empirical Research on Human Research Ethics, PP. 21–31.
• Nunnally, J. C. & Bernstein, I. H. (1994). Psychometric theory. USA: McGraw-Hill.
• Ocak, G. (2019). Bilimsel araştırmalarda kullanılan veri toplama yolları. Gürbüz, O. (Ed.). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri içinde (ss.217-272). Ankara: Pegem Akademi.
• Özay, S. & Bayrakcı, S. (2022). Data journalism in Turkey: Developing a scale and measuring journalists’ skills. İnsan ve Toplum, 12 (4), 74-98.
• Özbaşı, D. (2022). Ölçek geliştirme sürecinde madde analizi ve güvenirlik. M. Acar Güvendir ve Y. Özer Özkan (Eds.). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci içinde (ss.53-68). Ankara: Pegem Akademi.
• Özbek, Y. (2020). Ölçme araçlarında bulunması istenen nitelikler. Tekindal, S. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss. 41-82). Ankara: Pegem Akademi.
• Özçelik, D.A. (2013). Test hazırlama kılavuzu. Ankara: Pegem Akademi.
• Özkaynar, K. (2020). Türkiye’de seçmen aidiyet düzeyinin tespitine yönelik bir ölçek geliştirme çalışması (Yayımlanmış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü, Sakarya.
• Pallant, J. (2016). SPSS kullanma kılavuzu: SPSS ile adım adım veri analizi (Çev: S. Balcı ve B. Ahi). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Rocheleau, X.P., Parker, S.K., Bujold, A. & Gaudet, M. (2023). Creation of the algorithmic management questionnaire: A six-phase scale development process. Human Resource Management, 63 (1), 25-44.
• Rouquette, A. & Falissard, B. (2011). Sample size requirements for the internal validation of psychiatric scales. International Journal of Methods in Psychiatric Research, 20 (4), 235-249.
• Sayım, F. (2021). Sosyal bilimlerde araştırma ve tez yazım yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Seçer, İ. (2015). Psikolojik test geliştirme ve uyarlama süreci Spss ve Lisrel uygulamaları. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Sönmez, V. & Alacapınar, F. (2019). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Stevens, S.S. (1946). On the theory of scales of measurement. American Association for the Advancement of Science, 103 (2684), 676-680.
• Şahin, M.G. & Boztunç Öztürk, N. (2018). Eğitim alanında ölçek geliştirme süreci: Bir içerik analizi çalışması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26 (1), 191-199.
• Şen CA., & Tekindal MA., (2021). Klinisyenlerin akademisyenliğe ve akademik üretkenlik sürecine dair görüş ve beklentilerinin değerlendirilmesi ölçeği geçerlik güvenirlik çalışması. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 11 (3), 575-580
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2012). Using multivariate statistics (6. bs.). Needham Heights, MA: Allyn ve Bacon.
• Tavşancıl, E. (2018). Tutumların ölçülmesi ve Spss ile veri analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tayşir, Eyüp Aygün (2020). Bu tez nasıl bitecek?. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Tezbaşaran, A. A. (2008). Likert tipi ölçek hazırlama kılavuzu. Ankara: Türk Psikologlar Derneği.
• Turgut, M. F. & Baykul, Y. (1992). Ölçekleme teknikleri. Ankara: ÖSYM Yayınları.
• Worthington, R. L., & Whittaker, T. A. (2006). Scale development research: A content analysis and recommendations for best practices. The counseling psychologist, 34 (6), 806-838.
• Wymer, W., ve Alves, H. M. (2013). Scale Development Research in Nonprofit Management & Marketing: A Content Analysis and Recommendation for Best Practices. International Review on Public and Nonprofit Marketing, 10 (1), 65-86.
• Yaşar, M. (2020). Ölçme ve değerlendirmeyle ilgili temel kavramlar.Tekindal, S. (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss.10-38). Ankara: Pegem Akademi.
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46, 74-85.
• Yılmaz, K., Altınkurt, Y., Çokluk, Ö. (2011). Developing the educational belief scale: The validity and reliability study. Educational Sciences: Theory & Practice, 11 (1), 343-350.
• Yong, A. G. & Pearce, S. (2013). A beginner’s guide to factor analysis: Focusing on exploratory factor analysis. Tutorials in quantitative methods for psychology, 9 (2), 79-94.
• Yurdabakan, İ. (2008). Eğitimde kullanılan ölçme araçlarının nitelikleri. S. Erkan ve M. Gömleksiz (Eds.), Eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss.37-66). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Yurdabakan, İ. & Çüm, S. (2017). Davranış bilimlerinde ölçek geliştirme (açıklayıcı faktör analizine dayalı). Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 11 (2), 108-126.